Жогорку Кеңеште 29-июнда Министрлер кабинети маалымат берип жаткан чакта энергетика министри Доскул Бекмурзаевдин ишине сын доомат көп айтылды. Ал тургай атайын комиссия түзүп, бул тармакты иликтеп чыгууну сунуштагандар да болду. Өкмөт өкүлү жагдайды өзү башкарган мекеменин каражаты, мүмкүнчүлүгү чектелүү экени, энергетика тармагында абалдын оордугу менен түшүндүрүп жатат.
"Энергетикада акча жок"
Парламентте айрым депутаттар энергетика тармагындагы бир катар иштер, берилген тапшырмалар жасалбай жатканын айтып чыгышты.
Министр Доскул Бекмурзаев айтылган дооматтарга жооп кайтарды жана өзү башкарган мекеменин чамасы чак экени, акча ал тургай кызматкерлердин айлыгына акча жетпей жатканы менен түшүндүргөнгө аракет кылды.
"Биздин бюджетибизде 7,5 миллиард сом тартыш. Жаңы конуштардын баарын жазында жасап чыктык. Капиталдык ремонтко, айлыгыбызга акча жок. Эки айдан бери прокуратура ар бир тыйыныбызга чейин текшерип жатат. Азыр жетекчилер бир тыйынды чыгым кылгандан коркуп отурат. Өзүңөр көрүп жатасыңар, бүгүнкү күндө электр энергиясын 77 тыйындан, 50 тыйындан берип жатабыз. Ошонун баары энергетиктердин моюнуна түшүп жатат. Өз күчүбүз менен импортко акча төлөп жатабыз. Биз дагы көп проблемаларды ачык айтпай жатабыз. Биз көп эле нерсени жасап келатабыз. Бирок чынында эле мүмкүнчүлүгүбүз чектелүү болуп жатат".
Депутат Улан Бакасов министрди мекеменин ичиндеги чыгымды азайтууга чакырды. Ал энергетиктер кесиптик майрамын шаан-шөкөт менен белгилеген учурду мисал кылды.
"Доскул Жумагулович, акча жок деп айтып жатасыз. Энергетиктер көлдө салют аттырып, кайсы бир ырчыларды чакырып, кесиптик майрамыңарды кандай майрамдаганыңарды билебиз. Бүгүн интернетте "Чыгышэлектродо "20 миллион сом зыян аныкталды, мыйзамсыз сый акы берген" деген маалымат чыкты. Ошону элге бербейсиңерби? Бул жакта акча жок деп айтасыз, тигил жакта чыгаша кыласыздар. Силер өзүңөрдүн чыгымыңарды азайткыла".
Талкууда Бекмурзаев менен вице-спикер Нурбек Сыдыгалиев кайым айтышты. Өкмөттүн өкүлү Сыдыгалиев инисин жумушка коюуну суранганын жарыялады.
"Мен ачуу чындыкты айтып коеюн. Бул жерде жеке кызыкчылыкты көздөгөн адамдар жумушун тарта албай койгон инилерин кызматка коюп бер дегендердин айынан кысымчылык чыгып жатат. Мына, Нурбек мырза (Сыдыгалиев -ред) отурат. Иниси "Чакан ГЭСте" иштеген. Жумушту тарта албай жатканынан иштен алып салганбыз".
Сыдыгалиев тууганын жумушка алуу тууралуу бир жыл мурда айтканын, бирок ошондон бери суранбаганын билдирип, дооматтарды четке какты.
"Бирөөнүн жумушту тарта албай жатканын айткандын ордуна өзүңүздүн деңгээлиңизди билип алыңыз. Сиздин деңгээлиңиз райондогу РЭСтин башчысынын деңгээли. Ушундан улам кызматкерлер, адистер жумуштан кетип жатат".
Парламентте министрге болушкан депутаттар да болду. Алардын бири "Ата-Журт Кыргызстан" фракциясынын депутаты Данияр Төлөнов Бекмурзаевди мактады.
"Министрдин жоопкерчилигинен мурда анын ишин дагы карашыбыз керек. Мына, бүгүнкү күндө өкмөт эрдик кылып жатат. Өздөрүнүн каражатына Киров суу сактагыча ГЭС курганы жатышат. Мындай тарыхта болгон эмес. Биз кечээ Бюджет комитети ошону колдоп, каражатты колдонууга макулдук бердик. Министр бүгүнкү күндө жакшы иштерди кылып жатат. Анча-мынча жаман нерселерди айтпай, жакшы нерселерди дагы айта кетиш керек".
Деген менен өкмөт башчы Акылбек Жапаров энергетика тармагын өнүктүрүүдө кыйынчылыктар бар экенин моюнуна алды. Бирок иш ырааттуу журүп жатканына ишендиргенге аракет кылды.
"Акыркы 30 жылдан бери тарифти көтөрбөй келе жатабыз. Ошондуктан энергетика жетерине жетти. Биз дефицитин жаап берип жатабыз. Былтыр кышында дагы, жазында дагы жаап бергенбиз. Быйылкы кышты дагы жаап бергени жатабыз. Азыркы учурда энергетиканы туруктуу өнүктүрүүдө кыйынчылыктарга туш болуп жатабыз. Бүгүнкү күндө экономиканын толук иштеши үчүн электр энергиясынын тартыштыгы 6 миллиардга жакын кВт саатты түзөт, анын 3 млрд. кВт сааты учурдагы тартыштыкка, ал эми 3 млрд. кВт сааты келечектеги жаңы өнөр жай ишканаларын ишке киргизүүгө туура келет. Ушуга байланыштуу электр энергиясын иштеп чыгаруунун кубаттуулугун жогорулатуу турмуштук маанилүү милдет болуп саналат жана аны кыска мөөнөттө чечүү керек. Биздин программабыз бар. Иштер башталды", - деди Жапаров.
Акылбек Жапаров парламентте 30-июнда түшкө чейин Бекмурзаевдин жоопкерчилиги каралып, чечим чыгарын билдирген. 1-июлда энергетика министри Доскул Бекмурзаев оозеки эскертүү алганы маалым болду.
"Кыш жылуу болду, реформа жок"
Ушул жылдын башынан тартып аз камсыз болгон үй-бүлөлөр электр энергиясына 50 тыйындан төлөп жатат.
Президент Садыр Жапаровдун былтыр жыл аягында кол койгон жарлыгына ылайык, калган 27 тыйын бюджеттен төлөнөт жана бул тариф канчага чейин созулары так айтылган эмес. Энергетика министрлиги эгерде керектөө 700 кВт/сааттан ашса 2,16 сомдон төлөнө баштарын эскерткен.
Былтыр октябрдан баштап электр энергиясы жана жылуулук үчүн жаңы тарифтер күчүнө кирип, өндүрүш үчүн баа кымбаттаган.
Бекмурзаев бул кызматка мындан туура бир жыл мурда дайындалган. Энергетика маселелери боюнча эксперт Расул Умбеталиевдин пикиринде, бул убакыт аралыгында ал өзүн реформатор катары көрсөтө алган жок.
"Ал былтыр кызматка киришип жатканда, элдин, президенттин, өкмөттүн алдында кескин реформаларды жасарын, өзгөртөрүн убада кылган. Бирок аны аткарган жок. Энергетика тармагы азыр кризисте. Ага караштуу чоң ишканалар банкрот болуп, жыл сайын миллиарддаган чыгаша менен чыгып жатат. Андагы мамлекеттик башкаруу системасын өзгөртүү керек. Кыргызда "койчусу көп болсо, кой арам өлөт" деген жакшы сөз бар. Энергетика министрлиги түзүлгөндөн кийин Улуттук энергохолдинг жоюулушу керек эле. Бардык компанияларды бир компанияга бириктирип, ушул багытта иш алып барышы керек эле. Карапайым элге тарифти тийбеш керек. Себеби айлык, пенсия, жөлөк пул көбөйгөн деле жок. Алтын казгандарга, арак чыгаргандарга, цемент чыгаргандарга бааны жогорулатуу керек. Ошондо биз бюджеттеги дефицитти азайтмакпыз. Азыр эми жабдуулардын баары эскирди деп айтып жатат, маселе чечилбей жатканын тарифке байлап жатышат. Энергетика министри коррупция менен күрөшкөн жок".
Энергетика министри ишиндеги башкы жетишкендик катары бул тармактын кыштан олуттуу кризиси жок чыкканы менен менен түшүндүрүп келет.
Эксперт Эрнест Карыбеков бул жагдайды быйылкы кыштын жылуу болгону, электр энергиясын керектөө кыйла аз болгону менен түшүндүрдү. Ал дагы башкарууну өзгөртүп, оптималдаштырууга баруу керектигине токтолду.
"Адатта кышында Кыргызстанда суткасына 75 миллион кВт саат коротсок, бул кышта эң көп дегенде 50 кВт саат гана керектедик. Ушундан улам жеңил болду. Кыш жылуу болгондуктан кошуна мамлекеттер дагы электр энергиясын бизге берип жатты. Азыр Токтогул суу сактагычы толуп жатат. Эгер келерки кыш суук болсо кыйын эле болот. Соңку үч жылдан бери электр энергиясы импорттолуп жатат. Көп каражат ушул импорттолгон электр энергияга төлөнүп жатат. Экинчиден, өкмөт тышкы карызынын баарын өзүнө алган. Муну өзүнө которуп албашы керек эле. Реформа деп аны жарым-жартылай гана баштап коюшту. Мисалы, баягы эле ортомчулар отурат. Түзүмүн кыскартып, оптималдаштырууга барышы керек эле".
