Антсе да ал тартылган жана тарткан саналуу тасмалар таберик болуп калды. Аз жашаса да кыргыз кино тарыхына өз ысымын калтырган Аман Камчыбековдун өмүр бейнеси тууралуу кеп кылабыз.
Калкка тааныткан Каныбектин ролу
Камчыбеков чыгармачыл чыйырын алгач актерлук кесиптен баштаган. 1978-жылы ал белгилүү кинорежиссер Геннадий Базаров тарткан “Каныбек” тасмасында баш каарман Каныбекти ролун ойногон. Фильм элге тартуулангандан кийин түрдүү талкуу, талаш-тартыштарга жем таштаганы менен Аман Камчыбековдун жүзү калың элге кеңири таанылган.
Удаа келген ийгиликтер
Ушундан кийин эле аны кинорежиссер Жали Соданбек 1979-жылы “Процесс”, 1982-жылы “Түшүндүрмө издебе” атуу эки тасмасына баш каармандын ролдоруна тарткан.
Жали Соданбек өз кезегинде замандашы Аман Камчыбеков менен тыгыз чыгармачыл байланышта болуп, бир топ зор ийгиликтерге жетишкенин эскерип олтурду:
“1980-жылдын аягында Киевде өткөн СССР боюнча жаш кинематографисттердин кинофестивалына “Процесс” фильмибиз менен катышып, экинчи орунга ээ болдук. Ал эми биринчи орунга “Москва көз жашка ишенбейт” киносу менен Владимир Меньшов татыды. Бул советтер союзу боюнча. Ушундан кийин Аман “Түшүндүрмө издебе” деген фильмимде да башкы каармандын ролун ойноп, Ленинграддагы бүткүл союздук кинофестивалда Жаштардын мыкты темасы үчүн жеңүүчү аталып Ленин комсомолу сыйлыгын алганбыз”.
Эл эсинде калган "Лифти бар үйдөгү тепкичтер"
Камчыбеков тасма талаасына келгенге чейин 1970-жылдардын соңунда Санкт-Петербург шаарындагы Ленинград электротехникалык байланыш институтунда (ЛЭИС) билим алган.
Бирок жогорудагы үч фильмге тартылгандан кийин режиссерлукка кызыгуусу артып, Москвадагы Бүткүл союздук мамлекеттик кинематография институна (ВГИК) тапшырып, режиссерлук багытта билим алууну чечкен. Окуу жайды бүтүп жатканда 1984-жылы дипломдук иши катары "Лифти бар үйдөгү тепкичтер" аттуу фильмди тарткан.
Комедия жанрындагы бул тасманын сценарийин Юсуф Разыков жазып, операторлук милдетти Бекжан Айткулуев аткарган.
Кинонун сюжетинде кыскача кайрылсак, айылдан шаардагы уулунун үйүнө келген кемпир менен анын абысынынын окуясы баяндалат. Алардын улуусу көп кабаттуу үйдөгү лифтке түшкөндөн корккондуктан, кыйналышса да тогузунчу кабатка чейин жөө чыгууну чечишет. 9-кабатка жеткиче кызыктуу окуялар коштоп олтурат, түрдүү каармандарга жолугушат. Эки байбиче жогоруга жеткенче чукчуңдап урушуп, таарынышып, кайра жарашат. Кызыктуу диалог менен коштолгон бул фильм далай көрүүчүнүн эсинде калган.
Жаш режиссер Камчыбеков бул эмгегин дипломдук иши катары тартканы менен ошол кезде атагы таш жарып турган артисттер менен иштеген.
Тасмада башкы ролду Сабира Күмүшалиева, Жумаш Сыдыкбекова, Дооронбек Садырбаев аткарып, Айтжан Айдарбеков, Токон Дайырбеков баштаган актерлор да тартылган.
Камчыбековдун бул дебюттук "Лифти бар үйдөгү тепкичтер" фильми кийин эл аралык фестивалдарда бир катар сыйлыктарга татыган. Мисалы, Алматы шаарында өткөн эки фестивалда тең биринчи орунду алып, сценарист Юсуф Разыков башкы байгеге ээ болгон.
"Келечеги көптү үмүттөндүрчү"
Камчыбеков менен иштешип калган актриса, эл артисти Назира Мамбетова аны мындайча эскерди:
“Аман жакшы актер, жакшы режиссер эле. Анан дипломдук иши катары тарткан "Лифти бар үйдөгү тепкичтер" фильми абдан жакшы тартылган. Ушул эмгеги аркылуу эле ал келечектен көптү үмүттөндүргөн режиссерлордун катарына кошулган. Сценарий тандоодо, актер тандоодо абдан кылдат иштечү. Мындай билимдүү, интеллигент таланттар чынында сейрек. Өмүрү узун болсо далай жакшы фильмдерди тарта турган дарамети бар эле. Адам катары өтө кичипейил, сылык мүнөздүү жакшы жигит эле”.
"Дилетантты" Камчыбеков баштап, Соданбек бүтүргөн
Аман Камчыбеков 1987-жылы “Дилетант” аттуу толук метраждуу фильм тартууга кызуу киришет. Бирок тартуу иштери башталгандан бир аз убакыт өтүп-өтпөй эле автокырсыктан каза болгон. Кесиптештеринин айтымында ал чакан чыгармачыл топ менен Тоң районунда тасмага ылайыктуу жер тандап жүрүп кырсыктаган. Аман менен бир адам кырсык болгон жерден дароо көз жумса, фильмдин директору жана режиссердун ассистенти оор жаракаттан улам кийинчерээк акка моюн сунушкан экен.
Ушул каргашалуу окуядан кийин фильмди кечиктирбей аягына чыгаруу маселеси көтөрүлүп, ошол кездеги мамлекеттик кино мекемесинин төрагасы Шаршеналы Усубалиев бул кинону улантууну Жали Соданбекке тапшырган.
“Ал киши мени чакырып, “Жали, Аман сенин эки фильмиңде тартылган, бир чети сенин досуң, аны жакшы билесиң, эми анын бүтпөй калган бул эмгегин сен бүтүрүшүң керек” деди. Анан мен бул фильмдин мазмунун окубаганымды, актерлор баары тандалып калганын, ишти улантуу мага кыйын болорун айттым. Шаршеналы ага “Биринчиден Амандын арбагын сыйла, экинчиден Москвадан чалып бул ишти бүтургүлө деп жатышат, анан сага токтолдук” деп болбой эле күчкө салып берип койду. Анан айла жок макул дедим”, - дейт Жали Соданбек.
Анын айтымында, иш октябрь айында улантылып, кышында бүткөн. Күн сууктап кеткендиктен сценарийдин айрым жерлери оңдолуп, окуялардын мезгилдери өзгөргөн жана бир топ актерлор алмаштырылган.
Кыйынчылыктарга карабастан Камчыбеков баштап, Соданбек улантып тарткан бул фильм бүткүл союздук экрандарга кабыл алынып, 15 республиканын баарына көрсөтүлгөн.
Жали ага өмүрдөн эрте кеткен кесиптешин сырткы келбети талантына төп келишкен жылдыздуу, харизмалуу адам, тажрыйбалуу актер, режиссер катары сыпаттап, узагыраак жашаганда далай эмгек калтырар эле дейт.
Камчыбеков кийин окууну өзү менен Москвадан бүтүп келген Чынара деген кесиптешине үйлөнүп, бир уул, бир кыздуу болгон. Өмүрлүк жары азыр да кино тармагында эмгектенет.
Ал маркум күйөөсүнүн өмүр жолун кийинчерээк эскерип берерин айтты.
"Чыгармачыл жолдо жакшы келаткан"
Аман Камчыбековдун жакын досторунун бири, актер Чоро Думанаев анын бул тармакка зор даярдык менен келгенин айтып олтурду:
“Аман өзү киного тартылгыча, өзү да кино тарткыча белгилүү режиссерлордун ассистенти болуп, реквизит, реквизиттин жардамчысы болуп жүрүп баарын үйрөндү. Болот Шамшиевде дагы реквизит болуп иштеп жүрдү. Кийин Геннадий Базаров өзүнө жардамчы кылып алып жүрүп анан режиссерлукка терең кызыгып кетти окшойт. Окуусун жакшы бүтүп келип, кино тартууга жакшы эле киришкен. Анан кино тартууга ылайыктуу жаратылыш тандап жүрүшүп автокырсыктан мүрт кетип жатпайбы. Актерлук чеберчилиги мыкты эле, режиссер катары актерлорду тандоосу, алар менен иштеше билүүсү да мыкты эле. Айтор чыгармачыл жолдо жакшы келаткан. Шум ажал эрте алып кетпедиби досумду”.
37 жашында өмүрдөн өткөн талантуу актер жана режиссер Аман Камчыбеков 1950-жылы Таш-Көмүр шаарында туулган. Аз жашаса да анын актер катары атамекендик төрт фильмде жаркын элеси, эки фильмде режиссер катары мээнети калды. Кино сүйүүчүлөрү аны дал ушул жаштыгы калган таберик тасмалары аркылуу эстешет.
