У дзень памяці Васіля Быкава Свабода сабрала 20 малавядомых фактаў пра пісьменьніка і грамадзкага дзеяча.
20 чэрвеня споўнілася б дзевяноста гадоў беларускаму мастаку Гаўрылу Вашчанку. Ён адзін зь першых у Беларусі пачаў пазьбягаць у сваіх манумэнтальных працах патасу сацрэалізму. Па-новаму адкрыў у сэрыі жывапісных палотнаў хараство Палесься.
Янка Маўр асуджаў запалоханую большасьць, якая бяздумна выконвае злачынныя загады аднаго чалавека.
15 красавіка споўнілася б 60 гадоў Леаніду Маракову, легендарнаму дасьледчыку рэпрэсій савецкіх уладаў у Беларусі, аўтару шматтомных выданьняў, прысьвечаных камуністычнаму тэрору ў нашай краіне. Пісьменьнік казаў: «Чэкісты расстралялі дзядзьку — паэта Валерыя Маракова, любімага вучня Янкі Купалы, загналі ў канцлягер дзеда і бацьку /.../ А задумка іх — зьнішчыць усю нашу сямʼю — не прайшла. Не ўдалося ім выразаць малодшага — Лёню Маракова. /.../ Вось і атрымалі. 25 тысяч біяграфій імі зьнішчаных людзей. І зьвесткі, сабраныя на 100 тысяч. Думалі, пра ахвяраў забудуць? А вось не, памяць застанецца!»
7 красавіка — 121 год з дня нараджэньня выдатнага беларускага культурніцкага дзеяча, пэдагога і слуцкага паўстанца Юркі Лістапада. «Лістападаўскі працэс» у 1925–26 гг., дзе ён фігураваў як галоўны вораг савецкага ладу, быў першым вялікім палітычным працэсам у БССР.
Сёньня 140 гадоў з нараджэньня Ўладзімеру Самойлу. Легендарны крытык, бліскучы публіцыст, літаратуразнаўца і філёзаф, менавіта ён пачаў актыўна прапагандаваць творчасьць Янкі Купалы.
14 студзеня — 125 гадоў з дня нараджэньня беларускай паэткі Канстанцыі Буйло.
3 лістапада — 135 гадоў Якубу Коласу, які верыў, што змрок рэчаіснасьці можна адолець, калі настроіць струны сваёй скрыпкі на патрэбны лад.
Ніл Гілевіч дакараў сябе за вернападданасьць, быў перакананы, што палітычныя партыі для Беларусі непатрэбныя, лічыў, што камунізм і сталінізм – розныя рэчы, параўноўваў Кацярыну II з фашыстамі, а песьню "Касіў Ясь канюшыну" называў псеўданароднай і грубай.
7ліпеня — 135 год з дня нараджэньня Янкі Купалы. Многія яго творы прасякнутыя такім болем, які амаль фізычна адчуваеш. Занадта рэзкі і бескампрамісны для сваіх абачлівых суайчыньнікаў, занадта смутнаглядны для краіны панылых людзей, якія ніколі не прызнаюцца ў сваёй паныласьці.
20 траўня спаўняецца 115 гадоў з дня нараджэньня паэта Язэпа Пушчы (Плашчынскага). Яго эмацыйна-яркая, парадаксальная, сьмелая па сваіх пачуцьцях і думках паэзія натхняла, раздражняла, злавала, прыводзіла ў захапленьне. Легендарны вершаваны цыкль «Лісты да сабакі» выклікаў крытычныя войны. Калі паэт апынуўся ў сталінскім зьняволеньні, то самым ганебным лічыў абгаворваць сваіх сяброў.
15 траўня спаўняецца 135 гадоў з дня нараджэньня драматурга, рэжысэра, артыста, мастака і пісьменьніка Ўладыслава Галубка. І сябры, і ворагі прызнавалі — у 20-я гады ягоны вандроўны тэатар быў самы папулярны ў Беларусі.
11 красавіка — дзень памяці Зьмітра Жылуновіча, пісьменьніка, выдаўца, кіраўніка першага беларускага савецкага ўраду. Ён быў закатаваны ў засьценках НКВД і загінуў 11 красавіка 1937 году ў магілёўскай псыхіятрычнай лякарні.
7 красавіка — 120 гадоў з дня нараджэньня выдатнага беларускага культурніцкага дзеяча, пэдагога і слуцкага паўстанца Юркі Лістапада. «Лістападаўскі працэс» у 1925–26 гг., дзе ён фігураваў як галоўны вораг савецкага ладу, быў першым вялікім палітычным працэсам у БССР.
11 сакавіка — 130 гадоў з дня нараджэньня Алеся Гаруна.
4 сакавіка — 90 гадоў Міхалу Дубянецкаму
14 лютага яму споўнілася б 80 гадоў. Героі яго твораў шукалі і часам знаходзілі месца, дзе ёсьць «зацішак, спакой», але сам згаданага спакою не займеў. Любіў клясыку і сам ужо на пачэсных яе старонках. Імя паэта носіць самы вялікі міжнародны паэтычны фэст, які праходзіць у Менску напярэдадні ягонага дня нараджэньня.
12 лютага 1937 году нарадзіўся Алесь Наўроцкі — адзін з самых загадкавых і трагічных беларускіх творцаў другой паловы 20 стагодзьдзя. Майстар вострых, парадаксальных мэтафар, гратэскных, балючых вобразаў.
25 сьнежня спаўняецца 125 гадоў з дня нараджэньня Ўладзіславы Луцэвіч, жонкі Янкі Купалы, стваральніцы ягонага музэю і выдатнага пэдагога свайго часу.
Міхась Стральцоў у сваёй «Загадцы Багдановіча» пісаў: «Багдановіч, побач з Купалам і Коласам, — тое трэцяе вымярэньне, безь якога немагчымая пэрспэктыва. 3 Багдановічам нам стала далёка відаць ва ўсе канцы сьвету».
22 жніўня 1861 году нарадзіўся Ігнат Буйніцкі, стваральнік унікальнага танцавальна-драматычнага тэатру.
18 жніўня 1891 году нарадзіўся Макар Краўцоў, беларускі грамадзка-палітычны і вайсковы дзяяч, пісьменьнік, публіцыст, аўтар словаў гімну БНР «Мы выйдзем шчыльнымі радамі».
Пачынальнік у беларускай літаратуры дакумэнтальна-мастацкай прозы, аўтар сцэнара да лепшага беларускага фільму «Ідзі і глядзі», бліскучы прапагандыст беларускай літаратуры ў Расеі, адкрывальнік праўды пра Чарнобыль, нястомны змагар супраць ядзернай зброі.
Сёньня – 25 ліпеня – 19 год са дня сьмерці Натальлі Арсеньневай.
25 ліпеня — дзень сьмерці Уладзіміра Караткевіча. Для нас ён значны настолькі ж, наколькі знакавыя для Вялікабрытаніі — Вальтэр Скот, або для Польшчы — Генрык Сянкевіч.
Сёньня Цётцы споўнілася б 140 год. Радыё Свабода сабрала 20 нечаканых фактаў пра беларускую паэтку
Сёньня дзень народзінаў народнага паэта Беларусі Янкі Купалы (1882—1942).
9 чэрвеня спаўняецца 135 год з дня нараджэньня Івана Луцкевіча, грамадзкага і палітычнага дзеяча, стваральніка першага нацыянальнага гістарычнага музэю, заснавальніка першай беларускай гімназіі.
7 чэрвеня 1880 году — дзень народзінаў Вацлава Іваноўскага, беларускага палітычнага і грамадзкага дзеяча, заснавальніка першага беларускага выдавецтва «Загляне сонца і ў наша ваконца».
Шчыры камуніст, які захапляўся раманамі Барыса Пастарнака і Аляксандра Салжаніцына. 15 траўня Барысу Сачанку споўнілася б 80
6 траўня — 90 гадоў з дня сьмерці паэта-сьвятара Казіміра Сваяка (Канстанціна Стэповіча).
Ніл Гілевіч дакараў сябе за вернападданасьць, быў перакананы, што палітычныя партыі для Беларусі непатрэбныя, лічыў, што камунізм і сталінізм – розныя рэчы, параўноўваў Кацярыну II з фашыстамі.
Ён быў, па сутнасьці, першым беларускім пісьменьнікам, які зь бязьлітаснай іроніяй і нават самаіроніяй паказаў нам той час, у якім жыў. 18 лютага спаўняецца 123 гады з дня яго нараджэньня.
17 лютага споўнілася 100 гадоў як памерла Цётка (Алаіза Пашкевіч), беларуская паэтка, адна са стваральнікаў Беларускай сацыялістычнай Грамады.
Як і яго любімы Максім Багдановіч, захоўваў унутраную адзіноту і пакутаваў на сухоты. 8 лютага яму споўнілася б 95 гадоў. Герой нашых 20 нечаканых фактаў — Іван Мележ.
Роўна 100 год таму 23-га студзеня Янка Купала і Ўладзіслава Станкевіч павянчаліся ў касьцёле сьв. Пятра і Паўла. Сярод гасьцей прысутнічаў і славуты МХАТ-аўскі артыст і сябра паэта Васіль Качалаў.
«Я сёньня пачаў бы перадвыбарную кампанію. Я абвясьціў бы барацьбу за пасаду прэзыдэнта. Э—эх, каб дарвацца мне да ўлады! Я паказаў бы ім, у каго лёгіка мацнейшая — у дзяцей ці ў дарослых». Андрэй Макаёнак, «Зацюканы апостал»
Верасень — знакавы месяц у біяграфіі Івана Шамякіна, займальна дынамічнымі творамі якога зачытвалася ў свой час ня толькі Беларусь.
Аўтар незраўнаных «Загадкі Багдановіча» і «Смаленьня вепрука» сам да гэтага часу застаецца да канца неразгаданым творцам.
У жніўні 1934 года выходзіць першы беларускі часопіс для пчаляроў «Беларуская борць». Яго стваральніцай была Людвіка Сівіцкая-Войцік, вядомая як Зоська Верас.
9 ліпеня 1906 году ў вёсцы Мікалаеўшчына адбыўся нелегальны настаўніцкі зьезд. Адзін зь яго удзельнікаў Канстанцін Міцкевіч неўзабаве трапляе ў турму, зь якой выходзіць Якубам Коласам.
Ён першы сярод беларускіх дзеячоў, хто адкрыта заявіў — Беларусь павінна быць самастойнай. Лічыў, што лепей скончыць свой век на шыбеніцы, чым здрадзіць сябрам. Піша Васіль Дэ Эм.
Чалавек, які шчыра любіў беларускую літаратуру, а сваімі найлепшымі сябрамі лічыў беларускіх пісьменьнікаў. Наш сёньняшні герой — скульптар Заір Азгур.
Паводле словаў Ларысы Геніюш, Максім Танк — «Казачны прынц» беларускай літаратуры. Ён не любіў ўмоўнасьцяў і пафасу. У адрозьненьне ад бальшыні калегаў, не заводзіў раманаў, бо шчыра кахаў.
Яна пачынала свой творчы шлях агітацыйнай паэзіяй, а скончыла — тонкай элітарнай прозай. І як сапраўдная паэтка выявілася менавіта ў прозе.
Яна магла быць суб’ектыўнай, патрабавальнай, рэзкай — але заўсёды шчырай ды праўдзівай. Часам, бязьлітасна праўдзівай. Такіх людзей паважаюць, баяцца, яны раздражняюць, імі ганарацца, на іх крыўдзяцца, а пасьля сьмерці, яны становяцца героямі.
Малады драматург Васіль Дранько-Майсюк сабраў 20 найбольш цікавых і невядомых фактаў пра беларускага мастака, этнографа, археоляга Язэпа Драздовіча
