Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Вынікі году. Як парлямэнцкая кампанія адлюстравала стан грамадзтва і палітычнай сыстэмы?


Belarus - Parliamentary election, in Minsk, 11Sep2016
Belarus - Parliamentary election, in Minsk, 11Sep2016

Ці выбары ў Палату прадстаўнікоў праходзілі ў новых сацыяльна-эканамічных і палітычных умовах? Як гэта паўплывала на хаду кампаніі? Ці ўмацавалі выбары легітымнасьць існага рэжыму? Якія наступствы мела інфільтрацыя ў Палату прадстаўнікоў двух дэмакратычных дэпутатаў?

Удзельнікі: кіраўнік аналітычных праектаў кампаніі БелаПАН Аляксандар Класкоўскі і палітоляг Юры Чавусаў.

Якія асаблівасьці гэтай выбарчай кампаніі?

Валер Карбалевіч: «Парлямэнцкая кампанія 2016 году праходзіла, па-першае, ва ўмовах вострага крызісу беларускай сацыяльнай мадэлі, а па-другое, у пэрыяд актыўнага працэсу нармалізацыі дачыненьняў з Захадам. Як гэта ўплывала на хаду кампаніі? Якія яшчэ асаблівасьці гэтых выбараў?»

Аляксандар Класкоўскі: «Калі казаць коратка, то ўлада цалкам кантралявала выбарчы працэс. Думаю, там наверсе асабліва не пераймаліся, што ў зьвязку з крызісам насьпеюць „гронкі гневу“ і рэалізуюцца альбо ў пратэставым галасаваньні, або ў форме выхаду на вуліцу. Спробы Статкевіча неяк раскруціць вулічную актыўнасьць асаблівага плёну ня мелі. Адзінай інтрыгай было пытаньне, ці дапусьцяць кагосьці з дэмакратаў у Палату прадстаўнікоў. У выніку два дэмакратычныя кандыдаты трапілі ў парлямэнт.

Захад праглынуў тое, што Менск праігнараваў ягоныя заклікі зьмяніць выбарчае заканадаўства. Агулам кажучы, усё было па-старому».

Аляксандар Класкоўскі
Аляксандар Класкоўскі

Юры Чавусаў: «На мой погляд, заканадаўства было зьменена карэнным чынам. Гэта былі першыя выбары ў Палату прадстаўнікоў (ПП) паводле мажарытарнай сыстэмы адноснай большасьці паводле зьменаў 2013 году».

Класкоўскі: «Але ўлада праігнаравала асноўныя рэкамэндацыі БДІПЧ АБСЭ па выніках прэзыдэнцкіх выбараў».

Чавусаў: «Тыя зьмены ў выбарчым заканадаўстве, якія былі б значнымі ў сытуацыі, калі галасы лічацца, для беларускай выбарчай сыстэмы мелі характар дэкарацыяў.

Улады зрабілі такі іранічны жэст, прапусьціўшы ў ПП ня тых людзей, якіх прадказвалі экспэрты, найперш з кампаніі „Гавары праўду“. Чальца АГП Ганну Канапацкую прапусьцілі ў ПП у той акрузе, дзе балятавалася былая кандыдатка ў прэзыдэнты Т. Караткевіч. Сэнс гэтага пасланьня ўладаў Захаду палягае ў наступным: разрадка разрадкай, але мы ўсё будзем кантраляваць і увесь працэс будзе адбывацца паводле нашага сцэнары. Гэта першая кампанія, калі, паводле аналітыкаў, больш цікава абмяркоўваць ня тое, як яна адбывалася, а вынікі кампаніі».

Юры Чавусаў
Юры Чавусаў

Унутраная і міжнародная легітымнасьць

Карбалевіч: «Здаецца, упершыню мы маем такую сытуацыю, што па выніках выбараў унутраная легітымнасьць існага рэжыму зьмяншаецца, а замежная легітымнасьць — павялічваецца. Паглядзіце, як краіны ЭЗ, найперш Польшча, актыўна прызнаюць беларускі парлямэнт. Ці згодныя вы з такой высновай?»

Класкоўскі: «Ня ведаю, паводле якіх крытэраў вымяраць, ці зьмяншаецца ўнутраная легітымнасьць. Бо яна можа існаваць увогуле бяз выбараў. У манархіі легітымнасьць адбываецца бяз выбараў.

У Беларусі народ не бунтуе, а прызнае існую ўладу. Вынікі выбараў не выклікаюць абурэньня. Калі яшчэ існавала незалежная сацыялёгія, то яна паказвала, што каля паловы насельніцтва лічыць, што выбары ў нас справядлівыя. Ня думаю, што па выніках гэтай кампаніі сытуацыя надта зьмянілася. Беларусы, агулам кажучы, прымаюць гэтую ўладу. Адна з прычынаў гэтага палягае ў тым, што ўкраінскі досьвед сьведчыць: можа быць і горай. Гэта нейкі фаталізм. Беларусы, напрыклад, ня вераць, што вулічныя пратэсты могуць зьмяніць жыцьцё да лепшага.

Беларусы, агулам кажучы, прымаюць гэтую ўладу. Адна з прычынаў гэтага палягае ў тым, што ўкраінскі досьвед сьведчыць: можа быць і горай.

Што да міжнароднай легітымнасьці. Захад памяняў падыход да Беларусі. Там бачаць усе дэфэкты беларускай дэмакратыі. Але там пераважаюць падыходы „Realpolitik“. Рэвалюцыі ў Беларусі не чакаюць. ЭЗ рэвалюцыі не патрэбныя, яны насёрбаліся ўкраінскай кашы. Захад разумее, што рэальна сытуацыю кантралюе Лукашэнка, і зь ім трэба мець справу. І галоўны чыньнік — гэта Расея, фобіі перад экспансіяй „рускага сьвету“. І Лукашэнка, паводле Захаду, — гэта нейкі барʼер».

Карбалевіч: «Мець справу з Лукашэнкам і прызнаваць беларускі парлямэнт — гэта розныя рэчы».

Чавусаў: «Я б асьцярожна падыходзіў да высноваў пра міжнародную легітымнасьць. Стаўленьне Захаду да рэжыму Лукашэнкі зьмянілася яшчэ да выбараў. Прычыны гэтай перамены геапалітычныя. Беларусь у рэгіёне — адзіная стабільная краіна. І паводле дзіўнага супадзеньня, гэтая краіна аказваецца моцнай дыктатурай. Таму цяпер ЭЗ імкнецца прасоўваць дэмакратыю ў Беларусі шляхам супрацоўніцтва зь існым рэжымам, а не з дапамогай падтрымкі пратэставых дзеяньняў апазыцыі.

Таму невялікія зьмены ў хадзе выбарчай кампаніі вельмі лёгка трактаваць як прынцыповыя. Варта адзначыць пазытыўнае стаўленьне беларускіх уладаў да назіральнікаў ды іхных высноваў.

Ёсьць перамены ў афіцыйнай лініі ўладаў, скіраванай на забесьпячэньне легітымнасьці не парлямэнту, а рэжыму і ягонага пэрсанальнага ўвасабленьня — Лукашэнкі

У ЭЗ прыйшлі да ўлады новыя палітыкі, якія яшчэ не апякліся на дыялёгу з Лукашэнкам. Хоць застаюцца і вэтэраны дыялёгавага руху, кшталту сп. Рыгоні, якія сталі зноў актуальнымі.

Што да ўнутранай легітымнасьці, то гэта цяжка неяк адназначна інтэрпрэтаваць. Ёсьць перамены ў афіцыйнай лініі ўладаў, скіраванай на забесьпячэньне легітымнасьці не парлямэнту, а рэжыму і ягонага пэрсанальнага ўвасабленьня — Лукашэнкі. Цяпер афіцыйная ідэалёгія больш плюралістычная, яна прызнае́, што ў грамадзтве ёсьць разнастайнасьць меркаваньняў. Ёсьць афіцыйныя камуністы, кішэнныя русафілы ды інш. Але яны ўсе павінны падтрымліваць існую палітычную сыстэму. Таму ў Палаце прадстаўнікоў павялічылася колькасьць сяброў партыяў. Плюс два прадстаўнікі незалежнага грамадзтва. Гэта больш складаная сыстэма. Невыпадкова ў адміністрацыі прэзыдэнта адбыліся перастаноўкі, зьвязаныя з ідэалягічным вэктарам».

Якія папярэдніі вынікі рэалізацыі праекту «Анісім-Канапацкая»?

Карбалевіч: «Адразу пасьля выбараў было шмат разважаньняў на тэму, як паўплывае на грамадзка-палітычныя працэсы зьяўленьне ў Палаце прадстаўнікоў дзьвюх дэмакратычных дэпутатак Алены Анісім і Ганны Канапацкай. Выказваліся гіпотэзы пра палітычную амністыю і легалізацыю апазыцыі як інстытуту. Разважалі пра магчымасьць паўтарэньня ў нейкім варыянце дзейнасьці групы „Рэспубліка“ на чале з генэралам Фраловым у пачатку 2000-х гадоў. Можа яшчэ рана рабіць нейкія вялікія высновы, але тым ня менш: што спраўдзілася з гэтых прагнозаў?»

Класкоўскі: «Нічога сэнсацыйнага не адбылося. Зьяўленьне мандату Канапацкай выклікала вострую калізію маральнага пляну ў асяродзьдзі апазыцыі. Але ў выніку Канапацкая стала для старшыні АГП Лябедзькі як ахоўная грамата. Ён зь ёю паўсюль езьдзіць, бо лягчэй сустрэчы нейкія ладзіць. То бок эфэкт такі практычны.

Калі і былі чаканьні, што гэтыя дэпутаткі зладзяць буру ў балоце, у ПП, то яны ня спраўдзіліся. І гэта нерэальна. Думаю, ніхто ня дасьць рэалізаваць пляны АГП вынесьці на сэсію праект зьменаў у Выбарчы кодэкс. Бо свае прынцыповыя пазыцыі, якія тычацца фармаваньня выбарчых камісіяў, спосабу падліку галасоў і датэрміновага галасаваньня, улада здаваць ня будзе».

Чавусаў: «Вынікі гэтага праекту варта будзе ацэньваць у канцы працы гэтага складу ПП. На мой погляд, дыскусіі ў апазыцыі, ці трэба браць мандат, былі нязначныя. Думаю, будзе паўтарацца сытуацыя 2000-х гадоў, калі людзі з дэмакратычнымі поглядамі таксама былі ў ПП. У Анісім і Канапацкай няма пэрспэктывы выхаду на нейкі новы ўзровень уплыву. Таксама лічу, што няма прыкметаў таго, што ўлады ўсурʼёз рыхтуюцца да пераходу на прапарцыйную выбарчую сыстэму».

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG