Фігурантаў справы «Белага легіёну» пачалі масава вызваляць з-за кратаў. Ці азначае гэта, што справу «спускаюць на тармазах»? Якія палітычныя прычыны ўплываюць на такі ход падзей? Ці дойдзе справа да суду?
Удзельнікі: палітоляг Юры Чавусаў і намесьнік старшыні праваабарончага цэнтру «Вясна» Валянцін Стэфановіч.
Якія палітычныя прычыны ўплываюць на вызваленьне вязьняў?
Валер Карбалевіч: «Грамадзян, якіх трымалі за кратамі па справе „Белага легіёну“, пачалі выпускаць патроху цягам двух месяцаў. Але вось апошнія два дні запар выйшлі на волю сем чалавек. Столькі ж яшчэ застаецца за кратамі. Пасьля той прапагандысцкай кампаніі ў дзяржаўных мэдыях пра страшных баевікоў і тэрарыстаў гэта стала пэўнай нечаканасьцю. Якія палітычныя матывы такіх дзеяньняў уладаў?»
Юры Чавусаў: «Відавочна, што справа развальваецца. Бо фактычных падставаў для ўзбуджэньня справы аб масавых беспарадках не было. Не выпадкова справу перакваліфікавалі па іншым артыкуле: аб стварэньні незаконнага ўзброенага фармаваньня.
Ад самага пачатку было зразумела, што справа палітычна матываваная. Яна павінна была апраўдаць тую хвалю гвалту падчас масавых акцый. Гэтыя мэты на той пэрыяд былі дасягнутыя. І цяпер справу сапраўды „спускаюць на тармазах“. Пры гэтым паламаўшы лёсы гэтых людзей, фігурантаў справы. Увогуле, добра, што справа не разьвіваецца. Напэўна, яна ня дойдзе да суду».
Валянцін Стэфановіч: «Думаю, было палітычнае рашэньне гэтую справу „спусьціць на тармазах“. Бо справа гэтая палітычна рэзанансная. Тут паўплывала сукупнасьць некалькіх прычын.
Па-першае, рэальных доказаў вінаватасьці гэтых людзей не было знойдзена.
Па-другое, наступным тыднем у Менску пройдзе паседжаньне Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ. Таму ўлады робяць прэвэнтыўныя захады, каб пазьбегнуць крытыкі падчас гэтага форуму. Бо дэпутаты зь Літвы, Швэцыі казалі, што будуць прапаноўваць рэзалюцыі з крытыкай сытуацыі з правамі чалавека ў Беларусі.
Зь іншага боку, у адзін час зьявіліся рэзалюцыі розных міжнародных арганізацый па Беларусі. Была рэзалюцыя Рады па правах чалавека ААН. У ёй Рада заклікае беларускія ўлады вызваліць усіх актывістаў апазыцыі, якія знаходзяцца пад вартай. Потым была рэзалюцыя Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы, у якой былі падобныя фармулёўкі.
Таму, думаю, да 3 ліпеня ўсе фігуранты гэтай справы будуць вызваленыя з-пад варты. Але хачу зьвярнуць увагу, што адносна іх зьменена мера стрыманьня. Яны вызваленыя пад падпіску аб нявыезьдзе. І яны застаюцца ў статусе абвінавачаных па гэтай справе».
Які юрыдычны бок справы?
Карбалевіч: «Пракамэнтуйце, калі ласка, прававы бок справы. Сьледзтву не было з чым ісьці ў суд?»
Чавусаў: «Сапраўды, справа ў судзе выглядала б як шытая белымі ніткамі. Для ўладаў відавочна, што пасьля суду гэтыя асобы будуць абвешчаны палітычнымі вязьнямі. Зь іншага боку, нашы ўлады дазвалялі сабе падобныя судовыя працэсы, напрыклад, па справе 19 сьнежня 2010 году. Але ў сёньняшніх замежнапалітычных умовах, падчас дыялёгу паміж Беларусьсю і ЭЗ, улады ня хочуць ствараць новую перашкоду, якая можа на шмат год затармазіць гэты працэс. Таму цяпер яны зробяць выгляд, што гэта быў эксцэс выканаўцы.
Але ня думаю, што гэтая справа забудзецца. Бо яна насамрэч беспрэцэдэнтная. Калі б яна дайшла да суду, то магла б стаць аналягам палітычных судовых працэсаў сталінскіх часоў. Калі незнаёмыя адзін з адным людзі прадстаўляліся ў якасьці арганізаванай злачыннай групоўкі.
Бо ўва ўсіх краінах ёсьць крымінальныя артыкулы пра масавыя беспарадкі ці іх падрыхтоўку. А беларускія ўлады знайшлі новую прыдумку: навучаньне масавым беспарадкам. Любая пэйнтбольная група можа быць прадстаўлена ў якасьці злачыннай групоўкі».
Стэфановіч: «Своеасаблівасьць гэтай справы палягае ў тым, што ўпершыню ў найноўшай гісторыі Беларусі была заведзеная справа па артыкуле 287 (арганізацыя незаконнага ўзброенага фармаваньня). Каб ужыць артыкул, патрэбныя два складнікі: наяўнасьць устойлівай групы з разьмеркаваньнем функцый і наяўнасьць зброі. А зброя, паводле закону аб зброі, не абавязкова павінна быць баявая. Гэта можа быць і паляўнічая зброя, і боепрыпасы, і выбуховыя рэчывы, і інш.
Цяпер, калі справа будзе спыненая, то ўзьнікаюць пытаньні. Бо па ТБ нам казалі пра зброю, якую нібыта знайшлі ў фігурантаў справы, і паказвалі яе. Калі зброя сапраўды была, то абвінавачваньне павінна быць перакваліфікавана па артыкуле аб незаконным захоўваньні зброі. Калі гэтага не было, то што паказвалі?
Некаторыя з тых, хто выйшаў, кажуць, што іх дапытвалі літаральна пару разоў. Чаму? У сьледзтва не было пра што дапытваць, не было злачынных дзеяньняў?
Дарэчы, па ТБ паказвалі, што некаторыя фігуранты „прызнаваліся“ ў вырабе выбуховых рэчаў, выпрабоўваньні іх, у захоўваньні арматуры ў схроне ў лесе. Калі справа спыняецца за адсутнасьцю складу злачынства, то гэта значыць, што ўся яна была сфальсыфікаваная».
Чавусаў: «Вынікам гэтай справы павінны быць асуджаныя. Або тыя, хто незаконна захоўваў зброю, або тыя, хто фальсыфікаваў справу. Вось старшыня КДБ кажа, што спачатку былі доказы, а пасьля яны не пацьвердзіліся».
Стэфановіч: «Ён казаў, што ў аўтамабілі аднаго з арыштаваных, Кунцэвіча, знойдзены бутэлькі з запальнай вадкасьцю, але яны яму не належалі».
Чавусаў: «А па БТ абвінавачаньне ўжо вынесьлі».
Ці зьменшыць гэтая справа давер грамадзтва да ўладаў?
Карбалевіч: «Як гэта ўспрыме абывацель? Яму па ТВ, у „Советской Белоруссии“ апавядалі страшныя сюжэты, нібыта дакумэнтальна пацьверджаныя, што баевікі рыхтавалі беспарадкі з прымяненьнем зброі. Іх выкрыла нейкая таямнічая фраў зь Нямеччыны. І вось усё аказалася пшыкам. Ці зьняверыцца абывацель у дзяржаўных мэдыях? Ці ў яго памяць кароткая, і такія лягічныя супярэчнасьці яго не зацікавяць?»
Чавусаў: «Адзіная функцыя гэтай справы была прапагандысцкая. Прапагандысцкая кампанія вакол гэтай справы была больш гучная, чым падчас „справы Плошчы“. Дзяржаўныя газэты выходзілі з каляровымі вокладкамі і загалоўкам „Переворот не прошел“. Думаю, давер да ўладаў быў падарваны тымі сотнямі арыштаў падчас вулічных акцый. Цяпер улады ня будуць выносіць на першыя старонкі інфармацыю пра вызваленьне гэтых людзей і казаць — маўляў, мы вам хлусілі.
У масавага тэлегледача памяць кароткая. Новыя падзеі выціснуць з памяці падзеі паўгадавой даўніны. Але ў памяці абывацеляў можа застацца інфармацыя, што ў сакавіку ўлады прадухілілі спробу нейкага гвалтоўнага выступу.
Сам Лукашэнка апынуўся ў непрыемнай сытуацыі. Ён сам выкрываў гэтых нібыта злачынцаў
Улады гэтымі крымінальнымі артыкуламі вярнуліся нават не ў савецкія часы 1960–1980-х гадоў. Бо тады судзілі за антысавецкую агітацыю. Аналягі ў Беларусі — артыкулы пра абразу прэзыдэнта ці дзейнасьць ад імя незарэгістраванай арганізацыі. А цяпер гаворка ішла пра абвінавачаньне ў гвалце. І гэта трывожны сыгнал. Узьнікае пытаньне: ці кантралюе палітычнае кіраўніцтва дзейнасьць сілавых структур? Сам Лукашэнка апынуўся ў непрыемнай сытуацыі. Ён сам выкрываў гэтых нібыта злачынцаў. І калі журналісты яго спытаюць у лоб: дык вы нам хлусілі, насамрэч нічога не было? Што ён будзе адказваць? У выніку ўлады падарвалі давер да сябе ў вачах абывацеля».
Карбалевіч: «Лукашэнка адкажа, што беларуская ўлада гуманная, яна даруе нават такія страшныя злачынствы».
Стэфановіч: «Давер да сілавых структур у беларускім грамадзтве і так невялікі. Інфармацыя пра злоўжываньні міліцыянтаў выклікае ў сацыяльных сетках гучны нэгатыўны рэзананс.
Але як піяр-кампанія гэтая справа была пасьпяховая. Яна паўплывала на масавасьць вулічных акцый. Уладам удалося запалохаць грамадзтва. Бо ў дзяржаўных мэдыях была разьвязаная гістэрыя.
Думаю, яна нават паўплывала на тое, як стрымана рэагаваў ЭЗ. Бо на тле тэрактаў у Эўропе інфармацыя пра выкрыцьцё экстрэмісцкай групоўкі выглядала няпэўна. Некаторыя падумалі, што хто яго ведае, можа там і сапраўды нешта ёсьць.
Пытаньне пра тое, ці шмат людзей ведае пра гэтую справу, памятае, што паведамлялі дзяржаўныя мэдыі некалькі месяцаў таму. Гэта пытаньне да сацыёлягаў. Думаю, людзей больш цікавіць дэкрэт аб дармаедах, бо ён тычыцца шмат каго».
Чавусаў: «Цяпер няма даверу да інфармацыі Вакульчыка пра выкрыцьцё мінулым годам 4–5 тэрарыстычных груповак. Адразу ўзьнікае пытаньне: гэта такія самыя тэрарыстычныя групоўкі, як „Белы легіён“?»
