Як прыблізны дэіст-гностык, які паверыў у звышрозум Творцы і гармонію Сьвету і яшчэ спадзяецца зьведаць сваю Тэафанію, я – пакутнік з прэтэнзіяй пошуку і адкрыцьцяў хаця б для сябе.
Як філёляг-пустацікавец (з пункту гледжаньня верніка) я дазваляю сабе часам падслухаць у храме, пра што і як гавораць сьвятары. Цікава параўноўваць Усход і Захад.
Тут дома і далей у Эўропе. У Эўропу не абавязкова ехаць. У сеціве можна набраць, напрыклад, словы “пропаведзь, казань, царкоўная газэта” і г. д. Для немцаў, чым карыстаюся я, гэта – “Predigten”, “Kirchenzeitungen”. Можна набіраць канкрэтныя імёны. Для каталікоў можна параіць набраць імя Walter Brandmüller. Гэта старшыня Папскай камісіі гістарычных дасьледаваньняў. Ён, напрыклад, сьцьвярджае, што ўсе Эвангельлі былі напісаныя адначасова. Дзе яшчэ такое прачытаеш? Ёсьць у сеціве ўзоры службы, дзе проста “з газэтнай нагоды” зачытваюцца клейноды боскіх абяцаньняў на штодзень, пасьля друкуюцца тэксты малітваў і сьпеваў, падзяка вернікам, што прыйшлі і пажаданьне здароўя сямейнікам. Ёсьць супрацьлеглыя ўзоры - “праблематызацыя веры”: крытыка сацыяльна-палітычнай сытуацыі з рэлігійнай пэрспэктывы, пераклад газэтных артыкулаў на царкоўную мову, часам нават з мала адрознай стылістыкай.
Але сустракаюцца і выдатныя ўзоры глыбокай, сапраўды харызматычнай храмавай рыторыкі, асабліва ў лютэранскіх сьвятароў, дзе казань успрымаецца эўфарычна як збаўчая падзея (у каталікоў вяршыня багаслужбы – прынос дарункаў). Нечакана цікава чытаюцца казані маладых сьвятароў. Здаецца, што чытаеш маладога Лютэра: глыбіня думкі і простая мова. Тут пачуеш пра добрага і суворага Бога, пра розум і веру, пра антыюдаізм таго ж Лютэра, працоўную аскезу і глябалізацыю, пра стылістыку Эвангельляў. Але гэта ня ўзровень калюмніста. Адчуваеш раскошу гістарычных ведаў, валоданьне старымі мовамі, адсутнасць постмадэрнага цынізму. Няма патугаў на event i happening. З казані маладога сьвятара з Турынгіі, прапаведніка ў восьмым калене, пра якога я прачытаў ў нямецкіх мэдыях, я ўпершыню з вуснаў сьвятара пачуў развагі пра шкоду “актуальна-палітычнай” адаптацыі біблійных тэкстаў, пра фундамэнталізм сучасных хрысьціянскіх вернікаў і г. д. Для мяне як чалавека, які мае толькі самыя элемэнтарныя веды іўрыту, былі, напрыклад, цікавыя развагі сьвятара адносна габрэйскага тапоніма Bethlechem (beth – жытло, lechem – хлеб).
Навошта я гэта ўсё пішу? Можа, хто з слухачоў “Свабоды” ведае, дзе ў нас можна паслухаць разумнага сьвятара жыўцом? Любой веры. Бог жа адзін. Не абавязкова ў царкве. Я магу і памыляцца, але мне здаецца, што ў нас ёсьць пэўны інтэлектуальны вакуум вакол праблемаў царквы і рэлігійнай практыкі. І гэта нікому не на карысьць.
Вось, напрыклад, як выказаўся праваслаўны менскі святар Сяргей Лепін, кандыдат багаслоўя, адкрыты праціўнік скрайняга фідэізму і рацыяналізму, на Кірыла-мефодзеўскіх чытаннях у 2003 годзе з нагоды дня славянскай пісьменнасьці: “Наблюдая то, каким образом развито образование и богословская наука на Западе, невольно удивляешся. Пораженный, думаешь, размышляя над книгой какого-нибудь иностранного (и, конечно же, инославного!) автора: «Господи, почему я об этом прочитал здесь, а не в семинарском учебнике или в каком-нибудь «нашем» богословском издании?» Читаешь книгу, которую весь мир прочитал лет двадцать назад… И сами себя утешаем: истина-то все равно у нас… И начинаем победоносные заочные походы против … масонов, экуменистов, модернистов.., при этом все более походя на каких-нибудь талибов, а не на кроткое общество апостолов Христа… Попытки интеллектуального богопознания… среди наших богословов нередко клеймятся как нечто западное: Православие – это дух и истина, а если так дальше обо всём рассуждать, то можно придти к католицизму… или еще хуже – к протестанизму…”
