Вялікая вёска Чырвоны Дар, на першы погляд, нічым не вылучаецца з тысяч беларускіх вёсак. Яна ляжыць пры другараднай дарозе Чэрвеньскага раёну. Выпадковы аўтападарожнік праміне яе доўгую цэнтральную вуліцу, не прыпыняючыся. Бо тут няма ані якой царквы, ані разбуранай шляхецкай сядзібы. Аднак у гэтай вёскі ёсьць свая тайна. Да рэвалюцыі вёска называлася Божы Дар. Я гутару з патомнай бажадаркай Аксанай Маўчан.
(Карэспандэнт: ) “Вёска Божы Дар — яе хто-небудзь яшчэ так называе, ці гэтая назва адыходзіць і памірае?”
(Маўчан: ) “Старыя, бывае, успомняць у размовах, а так ніхто не называе. А гісторыя паходжаньня назвы гэтай вёскі такая. Напрыканцы ХІХ стагодзьдзя недалёка ад нашай вёскі жыў пан Слатвіцкі. Ён быў ня дурань выпіць гарэліцы й пагуляць з жанчынамі. Але больш за ўсё ён любіў пагуляць у карты. І вось аднойчы ён прагуляў у карты вялікія грошы. А аддаваць няма чым. І паслаў ён ганцоў, што хутка прадаецца лес. І сабралася пяць фаміліяў — Пікулік, Манулік, Шышонак, Маўчан, гэта мой прадзед. Прыехалі на гэтую зямлю, паглядзелі, бачаць — глеба ўрадлівая, і купілі гэты лес. І настолькі глеба была ўрадлівая, і настолькі танна ім яна дасталася, што назвалі вёску Божы Дар. Але прыйшлі бальшавікі й сказалі: “Няма Божага Дару”. І сказалі: “Чырвоны Дар”. І пачаўся і гвалт, і лямант, і шмат чаго іншага”.
(Карэспандэнт: ) “У вёсцы Божы Дар ці шмат людзей веруе?”
(Маўчан: ) “Я пачула, што адкрылася царква ў вёсцы Раванічы. І запыталася, хто з нашай вёскі туды езьдзіць, каб разам зьезьдзіць. І нікога не знайшлося. З нашай вёскі ніхто ня езьдзіць. Вось такое стаўленьне ў нас. І ня толькі ў маладых, але і ў старых”.
Паэт-песеньнік Уладзімер Пецюкевіч, вядомы аматарам творчасьці Ірыны Дарафеевай ды ансамблю “Бяседа”, паўгоду праводзіць у Божым Дары. І другі год запар перажывае драму. На месцы старога, згарэлага ДК пабудавалі новы асяродак культуры, уся функцыя якога зводзіцца да дыскатэк. На няшчасьце спадара Ўладзімера, ягоны дом суседзіць з Домам культуры. І, хочаш ня хочаш, паэту прыходзіцца прасякацца ўсімі навінкамі расейскай папсы.
(Пецюкевіч: ) “Дыскатэкі-ціскатэкі. Уключаюць толькі расейскую папсу. Так гоцаюць, што аж вушы затыкай. Я даў некалі былому дырэктару клюбу касэту са сваімі аўтарскімі песьнямі, Зьмітра Даўгалёва кампазытара. І што ты думаеш? Лірычныя, спакойныя песьні яны не ўключаюць. Пад іх танцаваць нельга. З гэтай папсою — толькі час пераможа яе. Толькі час. Павеў гэтай папсы адыдзе, адваліцца. Колькі ж можна кланаваць, ляпіць гэтую папсу? Ужо нічога новага ня створыш. Перапевы адны. Чалавек, асабліва ва ўзросьце, ня можа цярпець папсу”.
Беларускамоўную песьню Ўладзімер Пецюкевіч лічыць галоўным рэсурсам захаваньня нацыянальнай сьвядомасьці. Своеасаблівым куфрам, у якім мова перажыве неспрыяльныя для яе часіны.
(Пецюкевіч: ) “Калі не чытаюць беларускіх кніг, песьня зьяўляецца заменьнікам кнігі беларускай. Уключаеш тэлевізар, радыё. Хочаш ня хочаш, ты яе чуеш. І калі яна напісаная высока па-мастацку, то гэтыя з душой зробленыя песьні беларускія самі ўліваюцца ў душу слухача, людзей, якія слухаюць беларускую песьню”.
На ўскраіне вёскі знаходзіцца сапраўдны заходнеэўрапейскі форт. Прынамсі, такая асацыяцыя нарадзілася ў мяне ад сузіраньня гаспадаркі фэрмэра Мікалая Дубаўца. Абкружаны высокім чырвоным плотам панадворак, чыстыя бэтонныя дарожкі, на двары ніякага сьмецьця, паўсюль кветкі. Каторы раз пераконваюся, што ў фэрмэрства ідуць людзі незвычайныя. Ня проста працаголікі, але і з высокімі эстэтычнымі запатрабаваньнямі. Мікалай Дубавец, былы выкладчык фізыкі й дырэктар школы, мог спакойна дажыць да сваёй дырэктарскай пэнсіі й цалкам заслужана адпачываць. Замест гэтага ён узяў 10 гектараў зямлі, каб усёй сям’ёй вырошчваць памідоры і капусту.
(Дубавец: ) “Пачыналі мы — чатыры фэрмэры былі ў сельсавеце. Цяпер мы адны засталіся. І тыя разарыліся. Адзін з гораду, другі таксама гарадзкі цалкам. Дзьве тысячы фэрмэраў на ўсю Белаурсь – гэта сьмеху варта”.
(Карэспандэнт: ) “Выглядае на тое, што дзяржава не зацікаўленая ў падняцьці фэрмэрства?”
(Дубавец: ) “Калі я ў 1991 годзе браў гэтую зямлю, я з боем браў. Старшыня мне: “Не баламуць ты мне народ”. Я і тады разумеў, што, калі яно будзе чыёсьці, зусім іншае будзе стаўленьне да працы. Чаму я і стаў фэрмэрам. Такое фэрмэрства, калі я матыку з рук не выпускаю ці касу. Калі б у мяне сёньня тэхніка была нармальная, я б у многа разоў мог павялічыць вытворчасьць сваю. Хаця і так стараемся. І выжываем. І трошкі набываем. Трактар набылі, абсталяваньне да яго набылі”.
На двор выходзіць Дубаўцова жонка, якая вельмі ня радая ўвазе журналістаў.
(Жонка: ) “Ня трэба нас нават і ўспамінаць. Таму, што заўжды непрыемнасьці. Не з-за гэтых. Ня думайце, што з-за кіраўніцтва”.
(Карэспандэнт: ) “А з-за каго?”
(Жонка: ) “З-за бандытаў усялякіх. Ня трэба пісаць пра нас”.
Можа, кабета сапраўды мае рацыю. У нашай дзяржаве ня трэба лішні раз зьвяртаць увагу на тых, хто вылучаецца сваёю гаспадарлівасьцю й нежаданьнем быць “як усе”. Тым больш, што будучыня беларускай сельскай гаспадаркі ўсё роўна за імі.
У дырэктара мясцовага СПК Мікалая Марудэнкі, адрозна ад фэрмэра, турботы зусім іншыя. Прыходзіцца быць і працадаўцам, і нарколягам.
(Марудэнка: ) “У нас асноўную масу ў гаспадарцы цягнуць дзесяць-дванаццаць чалавек, якім давяраюць. Астатнія на падхваце. Я пляную ў наступную нядзелю ва Ўкраіну паехаць. Прывезьці на месяц людзей”.
(Карэспандэнт: ) “Трэба па работнікаў ехаць ва Ўкраіну? А тут іх знайсьці нерэальна?”
(Марудэнка: ) “Нерэальна. Людзі сьпіваюцца. Мы займаліся мэтанакіравана. Вазілі людзей кадаваць. І ў нас 27 чалавек у сяле закадавана. Ёсьць людзі, якія многа пілі, а цяпер зусім па-іншаму жывуць. Няма каму працаваць. Дзякуй Богу, я ўвечары спакойны. Раней баяўся — той сап’ецца, куды-небудзь трактар аберне. Такія грошы! А цяпер дзякаваць Богу”.
Азэрбайджанская сям’я зьявілася ў вёсцы пару гадоў таму. На шчасьце, міжнацыянальны канфліктам тут ня пахне. Але, прабачце за таўталёгію, пах чужой культуры стаіць вельмі выразны. Кажа Аксана Маўчан:
(Маўчан: ) “Сала яны вырошчваюць на продаж. Празь іхны двор не прайсьці. Такі стаіць смурод. Што гэта такое? А яны ж усё закопваюць тут, усе гэтыя вантробы — і яно так гніе. І як гэта людзі побач, я ня ведаю. А ледзь што, скажуць: “Дык мы ж ня п’ем”. Гэта ў іх лічыцца самае вялікае дасягненьне, што яны ня п’юць. Адзін працуе ў Менску, нейкі гандаль вядзе. Адразу жыў тут. Яны купляюць невялікую хатку. Хатку тут можна купіць за трыста даляраў. Абы прапісацца”.
Пакуль бацькі паехалі ў Чэрвень на рынак, за гаспадыню ў хаце дзяўчынка Гюнэль.
(Гюнэль: ) “Мы ўжо восьмы год тут жывем”.
(Карэспандэнт: ) “А вам колькі было тады?”
(Гюнэль: ) “Чатыры ці тры годзікі”.
(Карэспандэнт: ) “А вы памятаеце радзіму?”
(Гюнэль: ) “Так. Мы кожнае лета туды едзем”.
(Карэспандэнт: ) “А дзе вам больш падабаецца?”
(Гюнэль: ) “На радзіме. Там усе мае родныя. Там цёпла, добра”.
(Карэспандэнт: ) “А дзе людзі жывуць багацей?”
(Гюнэль: ) “Я думаю, у Беларусі”.
(Карэспандэнт: ) “А ёсьць што-небудзь такое, што не падабаецца ў Беларусі?”
(Гюнэль: ) “Няма такога”.
(Карэспандэнт: ) “А п’янства? У Азэрбайджане людзі так ня п’юць”.
(Гюнэль: ) “Але ж гэта ня нашы людзі”.
Адною фразай гэтае азэрбайджанскае дзіця прамовіла не абы-якую ісьціну, якая ніяк ня дойдзе да нашых грамадзянаў. Сьвет дзеліцца ня толькі на Захад і Расею — ён складаецца з нашых людзей і ня нашых.
А зараз паслухаем голас народу. Звычайна якуюсь народную мудрасьць можна пачуць ад выпадковай старой. Іхныя думкі й выслоўі можна калекцыянаваць. З гэтых сэнтэнцыяў магла б атрымацца вельмі цікавая кніга. Можа, больш грунтоўная за ўсе працы, прысьвечаныя беларускаму мэнталітэту. Такім чынам, слухаем мудрасьць ад старой Леаніды, колішняй настаўніцы.
(Леаніда: )“Мне вось гэты рэктар падабаўся, Казулін. Ад душы я глядзела, як ён выступаў, як яго ў Жодзіна — мне гэта падабаецца”.
(Карэспандэнт: ) “А за каго галасавалі?”
(Леаніда: ) “За Лукашэнку. Усе так робяць. Пападае нашай Беларусі ўсяго многа. Дык вось і добра, што хоць стала ціха цяпер. Сядзім ціха. А то людзі гаруюць. Як падумаю, паўсюль нейкія войны. А як там на поўначы жывуць на аленях. А як у пустынях! Дык мы яшчэ жывём. Во накупляла нейкай мінэралкі. Дык пайду буду піць. І ўнукам. Трэба, каб яшчэ і кілбасы мне далі”.
На разьвітаньне спадарыня Леаніда падзялілася сваім рэцэптам паляпшэньня гэтага сьвету:
(Леаніда: ) “Трэба помніць, што бацькі нашыя рабілі. Як яны жылі. Любіць усё старое. І песьні нашы. І абрады розныя. І мову не забываць.
Пасею гурочкі ў чатыры радочкі. Не відала я мілога чатыры гадочкі…”
(Карэспандэнт: ) “Вёска Божы Дар — яе хто-небудзь яшчэ так называе, ці гэтая назва адыходзіць і памірае?”
(Маўчан: ) “Старыя, бывае, успомняць у размовах, а так ніхто не называе. А гісторыя паходжаньня назвы гэтай вёскі такая. Напрыканцы ХІХ стагодзьдзя недалёка ад нашай вёскі жыў пан Слатвіцкі. Ён быў ня дурань выпіць гарэліцы й пагуляць з жанчынамі. Але больш за ўсё ён любіў пагуляць у карты. І вось аднойчы ён прагуляў у карты вялікія грошы. А аддаваць няма чым. І паслаў ён ганцоў, што хутка прадаецца лес. І сабралася пяць фаміліяў — Пікулік, Манулік, Шышонак, Маўчан, гэта мой прадзед. Прыехалі на гэтую зямлю, паглядзелі, бачаць — глеба ўрадлівая, і купілі гэты лес. І настолькі глеба была ўрадлівая, і настолькі танна ім яна дасталася, што назвалі вёску Божы Дар. Але прыйшлі бальшавікі й сказалі: “Няма Божага Дару”. І сказалі: “Чырвоны Дар”. І пачаўся і гвалт, і лямант, і шмат чаго іншага”.
(Карэспандэнт: ) “У вёсцы Божы Дар ці шмат людзей веруе?”
(Маўчан: ) “Я пачула, што адкрылася царква ў вёсцы Раванічы. І запыталася, хто з нашай вёскі туды езьдзіць, каб разам зьезьдзіць. І нікога не знайшлося. З нашай вёскі ніхто ня езьдзіць. Вось такое стаўленьне ў нас. І ня толькі ў маладых, але і ў старых”.
Паэт-песеньнік Уладзімер Пецюкевіч, вядомы аматарам творчасьці Ірыны Дарафеевай ды ансамблю “Бяседа”, паўгоду праводзіць у Божым Дары. І другі год запар перажывае драму. На месцы старога, згарэлага ДК пабудавалі новы асяродак культуры, уся функцыя якога зводзіцца да дыскатэк. На няшчасьце спадара Ўладзімера, ягоны дом суседзіць з Домам культуры. І, хочаш ня хочаш, паэту прыходзіцца прасякацца ўсімі навінкамі расейскай папсы.
(Пецюкевіч: ) “Дыскатэкі-ціскатэкі. Уключаюць толькі расейскую папсу. Так гоцаюць, што аж вушы затыкай. Я даў некалі былому дырэктару клюбу касэту са сваімі аўтарскімі песьнямі, Зьмітра Даўгалёва кампазытара. І што ты думаеш? Лірычныя, спакойныя песьні яны не ўключаюць. Пад іх танцаваць нельга. З гэтай папсою — толькі час пераможа яе. Толькі час. Павеў гэтай папсы адыдзе, адваліцца. Колькі ж можна кланаваць, ляпіць гэтую папсу? Ужо нічога новага ня створыш. Перапевы адны. Чалавек, асабліва ва ўзросьце, ня можа цярпець папсу”.
Беларускамоўную песьню Ўладзімер Пецюкевіч лічыць галоўным рэсурсам захаваньня нацыянальнай сьвядомасьці. Своеасаблівым куфрам, у якім мова перажыве неспрыяльныя для яе часіны.
(Пецюкевіч: ) “Калі не чытаюць беларускіх кніг, песьня зьяўляецца заменьнікам кнігі беларускай. Уключаеш тэлевізар, радыё. Хочаш ня хочаш, ты яе чуеш. І калі яна напісаная высока па-мастацку, то гэтыя з душой зробленыя песьні беларускія самі ўліваюцца ў душу слухача, людзей, якія слухаюць беларускую песьню”.
На ўскраіне вёскі знаходзіцца сапраўдны заходнеэўрапейскі форт. Прынамсі, такая асацыяцыя нарадзілася ў мяне ад сузіраньня гаспадаркі фэрмэра Мікалая Дубаўца. Абкружаны высокім чырвоным плотам панадворак, чыстыя бэтонныя дарожкі, на двары ніякага сьмецьця, паўсюль кветкі. Каторы раз пераконваюся, што ў фэрмэрства ідуць людзі незвычайныя. Ня проста працаголікі, але і з высокімі эстэтычнымі запатрабаваньнямі. Мікалай Дубавец, былы выкладчык фізыкі й дырэктар школы, мог спакойна дажыць да сваёй дырэктарскай пэнсіі й цалкам заслужана адпачываць. Замест гэтага ён узяў 10 гектараў зямлі, каб усёй сям’ёй вырошчваць памідоры і капусту.
(Дубавец: ) “Пачыналі мы — чатыры фэрмэры былі ў сельсавеце. Цяпер мы адны засталіся. І тыя разарыліся. Адзін з гораду, другі таксама гарадзкі цалкам. Дзьве тысячы фэрмэраў на ўсю Белаурсь – гэта сьмеху варта”.
(Карэспандэнт: ) “Выглядае на тое, што дзяржава не зацікаўленая ў падняцьці фэрмэрства?”
(Дубавец: ) “Калі я ў 1991 годзе браў гэтую зямлю, я з боем браў. Старшыня мне: “Не баламуць ты мне народ”. Я і тады разумеў, што, калі яно будзе чыёсьці, зусім іншае будзе стаўленьне да працы. Чаму я і стаў фэрмэрам. Такое фэрмэрства, калі я матыку з рук не выпускаю ці касу. Калі б у мяне сёньня тэхніка была нармальная, я б у многа разоў мог павялічыць вытворчасьць сваю. Хаця і так стараемся. І выжываем. І трошкі набываем. Трактар набылі, абсталяваньне да яго набылі”.
На двор выходзіць Дубаўцова жонка, якая вельмі ня радая ўвазе журналістаў.
(Жонка: ) “Ня трэба нас нават і ўспамінаць. Таму, што заўжды непрыемнасьці. Не з-за гэтых. Ня думайце, што з-за кіраўніцтва”.
(Карэспандэнт: ) “А з-за каго?”
(Жонка: ) “З-за бандытаў усялякіх. Ня трэба пісаць пра нас”.
Можа, кабета сапраўды мае рацыю. У нашай дзяржаве ня трэба лішні раз зьвяртаць увагу на тых, хто вылучаецца сваёю гаспадарлівасьцю й нежаданьнем быць “як усе”. Тым больш, што будучыня беларускай сельскай гаспадаркі ўсё роўна за імі.
У дырэктара мясцовага СПК Мікалая Марудэнкі, адрозна ад фэрмэра, турботы зусім іншыя. Прыходзіцца быць і працадаўцам, і нарколягам.
(Марудэнка: ) “У нас асноўную масу ў гаспадарцы цягнуць дзесяць-дванаццаць чалавек, якім давяраюць. Астатнія на падхваце. Я пляную ў наступную нядзелю ва Ўкраіну паехаць. Прывезьці на месяц людзей”.
(Карэспандэнт: ) “Трэба па работнікаў ехаць ва Ўкраіну? А тут іх знайсьці нерэальна?”
(Марудэнка: ) “Нерэальна. Людзі сьпіваюцца. Мы займаліся мэтанакіравана. Вазілі людзей кадаваць. І ў нас 27 чалавек у сяле закадавана. Ёсьць людзі, якія многа пілі, а цяпер зусім па-іншаму жывуць. Няма каму працаваць. Дзякуй Богу, я ўвечары спакойны. Раней баяўся — той сап’ецца, куды-небудзь трактар аберне. Такія грошы! А цяпер дзякаваць Богу”.
Азэрбайджанская сям’я зьявілася ў вёсцы пару гадоў таму. На шчасьце, міжнацыянальны канфліктам тут ня пахне. Але, прабачце за таўталёгію, пах чужой культуры стаіць вельмі выразны. Кажа Аксана Маўчан:
(Маўчан: ) “Сала яны вырошчваюць на продаж. Празь іхны двор не прайсьці. Такі стаіць смурод. Што гэта такое? А яны ж усё закопваюць тут, усе гэтыя вантробы — і яно так гніе. І як гэта людзі побач, я ня ведаю. А ледзь што, скажуць: “Дык мы ж ня п’ем”. Гэта ў іх лічыцца самае вялікае дасягненьне, што яны ня п’юць. Адзін працуе ў Менску, нейкі гандаль вядзе. Адразу жыў тут. Яны купляюць невялікую хатку. Хатку тут можна купіць за трыста даляраў. Абы прапісацца”.
Пакуль бацькі паехалі ў Чэрвень на рынак, за гаспадыню ў хаце дзяўчынка Гюнэль.
(Гюнэль: ) “Мы ўжо восьмы год тут жывем”.
(Карэспандэнт: ) “А вам колькі было тады?”
(Гюнэль: ) “Чатыры ці тры годзікі”.
(Карэспандэнт: ) “А вы памятаеце радзіму?”
(Гюнэль: ) “Так. Мы кожнае лета туды едзем”.
(Карэспандэнт: ) “А дзе вам больш падабаецца?”
(Гюнэль: ) “На радзіме. Там усе мае родныя. Там цёпла, добра”.
(Карэспандэнт: ) “А дзе людзі жывуць багацей?”
(Гюнэль: ) “Я думаю, у Беларусі”.
(Карэспандэнт: ) “А ёсьць што-небудзь такое, што не падабаецца ў Беларусі?”
(Гюнэль: ) “Няма такога”.
(Карэспандэнт: ) “А п’янства? У Азэрбайджане людзі так ня п’юць”.
(Гюнэль: ) “Але ж гэта ня нашы людзі”.
Адною фразай гэтае азэрбайджанскае дзіця прамовіла не абы-якую ісьціну, якая ніяк ня дойдзе да нашых грамадзянаў. Сьвет дзеліцца ня толькі на Захад і Расею — ён складаецца з нашых людзей і ня нашых.
А зараз паслухаем голас народу. Звычайна якуюсь народную мудрасьць можна пачуць ад выпадковай старой. Іхныя думкі й выслоўі можна калекцыянаваць. З гэтых сэнтэнцыяў магла б атрымацца вельмі цікавая кніга. Можа, больш грунтоўная за ўсе працы, прысьвечаныя беларускаму мэнталітэту. Такім чынам, слухаем мудрасьць ад старой Леаніды, колішняй настаўніцы.
(Леаніда: )“Мне вось гэты рэктар падабаўся, Казулін. Ад душы я глядзела, як ён выступаў, як яго ў Жодзіна — мне гэта падабаецца”.
(Карэспандэнт: ) “А за каго галасавалі?”
(Леаніда: ) “За Лукашэнку. Усе так робяць. Пападае нашай Беларусі ўсяго многа. Дык вось і добра, што хоць стала ціха цяпер. Сядзім ціха. А то людзі гаруюць. Як падумаю, паўсюль нейкія войны. А як там на поўначы жывуць на аленях. А як у пустынях! Дык мы яшчэ жывём. Во накупляла нейкай мінэралкі. Дык пайду буду піць. І ўнукам. Трэба, каб яшчэ і кілбасы мне далі”.
На разьвітаньне спадарыня Леаніда падзялілася сваім рэцэптам паляпшэньня гэтага сьвету:
(Леаніда: ) “Трэба помніць, што бацькі нашыя рабілі. Як яны жылі. Любіць усё старое. І песьні нашы. І абрады розныя. І мову не забываць.
Пасею гурочкі ў чатыры радочкі. Не відала я мілога чатыры гадочкі…”
