Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Польскі інтэлектуал напісаў, чаму Польшча павінна далей падтрымліваць беларускую справу


Пахаваньне паўстанцаў 1863 году. Вільня, 22 лістапада 2019 году
Пахаваньне паўстанцаў 1863 году. Вільня, 22 лістапада 2019 году

У польскім часопісе Przegląd выйшла эсэ Анджэя Раманоўскага «Алесь Бяляцкі», прысьвечанае лёсу зьняволенага нобэлеўскага ляўрэата і Беларусі.

Польскі літаратуразнаўца Анджэй Раманоўскі ў пэрсанальнай рубрыцы ў тыднёвіку Przegląd апублікаваў эсэ «Алесь Бяляцкі».

Аўтар піша, што калі б палякаў спыталі, колькі ў Беларусі ляўрэатаў Нобэлеўскай прэміі, большасьць, хутчэй за ўсё, назвала б Сьвятлану Алексіевіч. Але ж у 2022 годзе беларус атрымаў Нобэлеўскую прэмію міру, гэта Алесь Бяляцкі.

«Ён быў не адзіны: разам зь ім Нобэлеўскую прэмію міру атрымалі расейскае аб’яднаньне „Мэмарыял“ і ўкраінскі Цэнтар грамадзянскіх свабод. Верагодна, таму гэтая падзея згладзілася з памяці, а расейска-ўкраінская вайна, якая працягваецца, адцягнула ўвагу ад Беларусі. Але ці павінна так быць?

Бяляцкі сядзіць у турме, атрымаў 10 гадоў зьняволеньня. У падобнай сытуацыі не адзін ён: па ўсёй Беларусі тысячы палітвязьняў. У гэтым трагедыя. З таго часу, як да ўлады прыйшоў Аляксандар Лукашэнка, я гляджу на Беларусь з усё большай роспаччу. Бо для мяне гэта зямля свабоды».

Анджэй Раманоўскі
Анджэй Раманоўскі

Аўтар апісвае сваё знаёмства зь Беларусьсю ў 1988 годзе, у самы разгар гарбачоўскай перабудовы.

«Там гэта была рэвалюцыя. Па-першае, яна выглядала як драматычны разьлік са сталінізмам. Перад маім прыездам у Курапатах пад Менскам знайшлі ўрочышча і высьветлілася, што там пахаваныя дзясяткі, а можа і сотні тысяч беларускіх інтэлігентаў і сялян, забітых на загад Сталіна.

І ў той жа час людзі пачалі ўсьведамляць беларускую самабытнасьць. Працэс нацыянальнай самаідэнтыфікацыі, які пачаўся ў XIX стагодзьдзі і атрымаў разьвіцьцё падчас рэвалюцыі 1905 году, застаўся незавершаным. І вось ажыў. Калі б я хацеў выказаць адным словам тое, што я тады ўбачыў у беларусаў, то гэта былі б іхныя сьлёзы. Тады ўсё абуджалася: грамадзкае жыцьцё, нацыянальнае, рэлігійнае».

Аўтар таксама згадвае, як быў сьведкам стварэньня Беларускага Народнага Фронту, як беларусы казалі пра глыбокія пласты русыфікацыі ў іх краіне, але падкрэсьлівалі, што калыска Беларусі — Вялікае Княства Літоўскае, дзе афіцыйнай мовай на працягу стагодзьдзяў была старабеларуская. Аўтар згадвае нацыянальныя сьцягі беларусаў, падобныя да польскіх, бел-чырвона-белыя, якія бачыў на пачатку незалежнасьці Беларусі.

«Я бачыў іх яшчэ раз: у Вільні (у Беларусі яны ўжо былі забароненыя) 22 лістапада 2019 году. Тады на могілках Росы хавалі эксгумаваныя парэшткі лідэра паўстаньня 1863–1864 году Кастуся Каліноўскага.

Па вуліцах Вільні цякло мора бел-чырвона-белых сьцягоў: беларусы разьвітваліся са сваім нацыянальным героем Кастусём Каліноўскім. Я назіраў за гэтым беларуска-літоўска-польскім жалобным шэсьцем, і сэрца сьціскалася. Гэта было маё разьвітаньне зь беларускай зямлёй свабоды».

У 2020 годзе прайшлі выбары прэзыдэнта, і нечаканая перамога Сьвятланы Ціханоўскай справакавала беспрэцэдэнтныя рэпрэсіі, піша далей аўтар:

«Тысячы беларусаў былі кінутыя ў турмы, тысячы ўцяклі з краіны. Сама Ціханоўская зьехала ў Вільню, а на радзіме ёй завочна прысудзілі 15 гадоў зьняволеньня. Яе муж Сяргей Ціханоўскі адбывае зусім рэальны 18-гадовы вырак».

Аўтар заклікаў памятаць пра яго і пра іншых беларускіх палітвязьняў, у тым ліку Анджэя Пачобута, асуджанага на 8 гадоў пазбаўленьня волі, Аляксандра Фядуту, асуджанага на 10 гадоў пазбаўленьня волі.

«Калі Карл фон Асецкі атрымаў Нобэлеўскую прэмію міру ў 1936 годзе, Гітлер выпусьціў яго з канцэнтрацыйнага лягеру. Лукашэнка і чуць ня хоча пра вызваленьне Бяляцкага.

Я не кажу, што ён горшы за Гітлера, але я кажу, што філязофія ягонага рэжыму застаецца таталітарнай, нават калі яна не праяўляе ўсіх рысаў таталітарызму».

Аўтар задаецца пытаньнем, чаму гэты кашмар павінен быў здарыцца з краінай, якую іншы польскі інтэлектуал Тадэвуш Канвіцкі назваў «Дабрарусьсю — Добрай Зямлёй Добрых Людзей», і чаму гэта закранула і палякаў. І дае адказ:

"Урэшце, вялікая частка польскай гісторыі і культуры — насамрэч польска-беларуская: Меншчына — краіна Манюшкі, Наваградак — горад Міцкевіча, Горадня — горад Ажэшкі, Нясьвіж — замак Радзівілаў...

Калі ў ХІХ стагодзьдзі нарадзілася беларуская нацыянальная адметнасьць, расейцы казалі: гэта польская інтрыга. Сёньня мы маем абавязак працягваць гэтую інтрыгу.

Гэта значыць: памятаць пра Беларусь. І паўтараць няспынна: Алесь Бяляцкі, Алесь Бяляцкі, Алесь Бяляцкі»,— завяршае аўтар сваё эсэ ў варшаўскім часопісе.

  • Анджэй Раманоўскі — прафэсар, доктар габілітаваны, літаратуразнаўца, выкладчык.
  • Шматгадовы галоўны рэдактар Польскага біяграфічнага слоўніка.
  • Дасьледаваў, сярод іншага, гісторыю культуры на землях цяперашніх Літвы і Беларусі ў XIX–XX стст.

Што пісаў пра Беларусь Тадэвуш Канвіцкі, якога згадвае аўтар

Анджэй Раманоўскі згадвае твор Тадэвуша Канвіцкага [1926–2015] «Каляндар і клепсыдра», дзе аўтар дае свой вобраз Беларусі:

«Беларусь, Беларусь. Чаму называесься Беларусяй, калі ня маеш у сабе белі, калі бель твая — рыжыя асеньнія іржышчы, калі бель твая — сувоі шэрага палатна, распасьцертыя на сонцы, калі бель твая — гарачы пот стомленых людзей.

Тадэвуш Канвіцкі, 2015
Тадэвуш Канвіцкі, 2015

Ты павінна называцца Дабрарусь, ты павінна б была называцца Добрай Зямлёй Добрых Людзей...

Ты ня ўрэзалася ў людзкую памяць, Беларусь.

Ты не адбірала ад іншых свабоду, не рабавала чужой зямлі, не забівала людзей з-за суседзкай мяжы.

Ты мела павагу да чужых і гасьцінны калач, мела для рабаўнікоў апошнюю карову і апошнюю скарынку жытняга хлеба са знакам крыжа, мела для няшчасных балеснае сэрца і беднае нясьпешчанае жыцьцё для ахвяры.

Таму мала хто Цябе памятае».

Форум

Камэнтаваць тут можна праз Disqus. Калі вы ў Беларусі, любы камэнтар можа быць падставай для перасьледу з боку ўладаў.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG