Першая роля Мікалая Стонькі ў тэатры — Кастусь Каліноўскі ў «Каласах пад сярпом тваім». Восем гадоў ён служыў у Рэспубліканскім тэатры беларускай драматургіі. Увосень 2020 года запісаў эмацыйны відэазварот «Я выходжу» і звольніўся з РТБД (Рэспубліканскага тэатру беларускай драматургіі). 15 сьнежня 2020 году зьехаў у Варшаву.
Летась далучыўся да «Купалаўцаў» і ўжо сыграў разам зь імі ў чатырох спэктаклях: «Гусі-людзі-лебедзі» і «Плошча Перамогі» паводле Альгерда Бахарэвіча, «Рамантычнасьць» паводле Адама Міцкевіча, «Сфагнум» па Віктару Марціновічу. Удзельнічае ў іншых тэатральных і кінапраектах. 17 жніўня Мікалай Стонька грае на сцэне TR Warszawa ў спэктаклі «Канец паўкабана» па п’есе Гэльмута Кайзэра на польскай мове.
«Калі ўбачыў тэкст «Канец паўкабана», мне здалося, што я зусім ня ведаю польскай мовы!
— Мікалай, звычайна акторы, пераехаўшы ў іншыя краіны, нават авалодаўшы замежнай мовай, не адважваюцца выходзіць на сцэну. Ёсьць, праўда, рэдкія выключэньні. Як вам удалося настолькі дасканала вывучыць польскую?
— У мяне з 2013 году была «карта паляка», ёсьць сваякі ў Польшчы, якія выехалі даўным-даўно і зь якімі я кантактаваў. Калі атрымліваў «карту паляка», трэба было размаўляць з консулам, трохі разумець польскую мову. Таму калі ў канцы 2020 году трэба было зьяжджаць, я разумеў, у які бок мне рухацца.
Прыехаў у Польшчу 15 сьнежня, адразу пачаў хадзіць на курсы, займацца самастойна, былі індывідуальныя заняткі. І з узроўню А1 я перайшоў на В2. Але калі ўбачыў тэкст Гэльмута Кайзэра «Канец паўкабана», шчыра кажучы, мне здалося, што я зусім ня ведаю польскай мовы! Вельмі цяжкі тэкст, шмат слоў, выразаў я наагул не разумеў. Гэта не сучасная польская мова. Давялося разьбіраць гэты тэкст, вельмі шмат працаваць. Мы два месяцы працуем на гэтым спэктаклем, і розьніца велічэзная паміж тым, калі я ўпершыню ўзяў гэты тэкст, і цяпер: ён ужо ёсьць у галаве.
Але тэкст клясны, ён актуальны на сёньняшні дзень, шмат у гэтым тэксьце такіх сэнсаў, якія адгукаюцца з тым, што цяпер адбываецца ў Беларусі, ва Ўкраіне і што робіць Расея. Мой партнэр Аляксей Сапрыкін вельмі добра валодае польскай, клясна працуе з тэкстам, і мне вельмі камфортна зь ім працаваць.
«Прароцкія сэнсы, паралелі з тым, што цяпер адбываецца, ёсьць у абодвух спэктаклях»
— Квіткі на прэм’еру спэктакля «Плошча Перамогі» па Бахарэвічу разышліся за некалькі гадзін, быў аншляг, публіка доўга не адпускала трупу са сцэны. Папярэдні спэктакль па Бахарэвічу «Гусі-людзі-лебеді» таксама меў посьпех у Любліне, Уроцлаве, Беластоку, і 18 жніўня яго нарэшце пакажуць у Варшаве. Чыя была ідэя зноў паставіць Бахарэвіча? І ці ёсьць у гэтых спэктаклях падабенства?
— Ідэя была Аляксандра Гарцуева. Гэтым разам ён зрабіў інсцэнаваньне па кнізе «Плошча Перамогі». Але ён шмат перайначыў, адаптаваў прозу пад тэатральную пастаноўку.
Спэктаклі, вядома, зусім розныя, хоць і аднаго аўтара. Прароцкія сэнсы, паралелі з тым, што цяпер адбываецца, ёсьць у абодвух спэктаклях. Самае галоўнае, напэўна, тое, што мы ўсе даўным-даўно чакаем, каб гэта здарылася, каб у нашай краіне адбыліся перамены, каб той, хто амаль тры дзесяцігодзьдзі трымаецца за ўладу, сышоў, а тыя, хто вымушаны быў выехаць, маглі вярнуцца ў сваю краіну, на сваю радзіму.
— «Гусі-людзі-лебедзі» паставілі паводле адной часткі антыўтопіі «Сабакі Эўропы». 2049 год, беларуская вёска — і нічога не зьмянілася. І думаеш: няўжо і ў 2049 годзе ўсё можа захавацца: і «п’юшчы прэдседацель», і ідэоляг Кераміна Аркадзеўна, і «русский мир»? У «Плошчы Перамогі» — краіна, якой не існуе, квітнеюць падман, хлусьня... Зноў падабенства.
— Мне здаецца, самая галоўная розьніца гэтых двух спэктакляў у тым, што ў «Гусі-людзі-лебедзі» паказана такая будучыня, якой мы ня хочам, там такі пэсымізм татальны. Што трэба зрабіць, каб гэтага ня здарылася? А ў «Плошчы Перамогі» — што трэба зрабіць, каб сытуацыя зьмянілася? Тут хоць і невялічкая, але ўсё ж такі ёсьць надзея.
«Яшчэ ў 2006 годзе я адчуў, як палітыка ўплывае на мяне, на маю сям’ю»
— Мікалай, ці цікавіліся вы і ваша сям’я раней палітыкай? Ці абмяркоўвалі падзеі? Чаму вы рашуча выступілі толькі ў 2020-м?
— Мой старэйшы брат, які быў студэнтам, прывез у 2006 годзе дадому ў вёску бел-чырвона-белы сьцяг, значкі з надпісамі «Воля». Я быў тады яшчэ школьнікам. З дэканату патэлефанавалі маці, каб яна тэрмінова прыехала ў Менск на размову. Яна паехала, вярнулася вельмі злосная, бо дэкан ёй сказаў, што яе сын можа зь пятага курсу «вылецець», што ён займаецца ня тымі справамі. І, на жаль, яшчэ тады гэта агрэсіўная палітыка паўплывала на маю сям’ю. Мама перажывала, што брата ня толькі выганяць з унівэрсытэту, але і пасадзяць. Мама сарвала гэты сьцяг, ня ведаю, куды яна яго падзела, больш мы яго ня бачылі. Але ў мяне застаўся фатаздымак з гэтым сьцягам, некаторы час ён вісеў у дзіцячым пакоі. Але яшчэ ў 2006 годзе я адчуў, як палітыка ўплывае на мяне, на маю сям’ю.
У 2010 годзе я ўжо быў студэнтам і памятаю, як ва ўнівэрсытэце нас запалохвалі, муштравалі, каб мы не выходзілі нікуды, інакш вылецім з інтэрнату, вылецім з вучобы. І як я ішоў з інтэрнату побач з Чырвоным касьцёлам, але тады я не пайшоў на плошчу, бо было страшна. Прычым не ад таго, што я бачыў, а таму, што нам казалі: «Не ідзіце, не рабіце гэтага!» Такі ціск быў моцны, так былі застрашаныя гэтай прапагандай, што сапраўды баяліся пайсьці на плошчу.
Ну а ў 2020 м, калі пачаліся гэтыя падзеі, ужо не паўставала пытаньне, цікаўлюся я палітыкай ці не цікаўлюся — было зразумела, што трэба выходзіць.
Што да тэатру, яшчэ на самым пачатку пратэстаў пасьля спэктакляў былі нейкія знакі салідарнасьці. Мы запісалі вялікае відэа, дзе ўвесь калектыў тэатру стаіць на ганку і выказвае пратэст. Зьбіралі подпісы, адкрытыя лісты пісалі. А потым на нас пачалі ціснуць: «Маўчыце, не высоўвайцеся, гэта, маўляў, калі вы штосьці скажаце, гэта паўплывае на лёс тэатру».
«Я зразумеў, што мне больш важны лёс краіны, а не тэатру»
— Ёсьць ваш асабісты відэазварот, такі эмацыйны, шчыры — вы супраць цэнзуры ў тэатры, вы супраць ціску, які выліваецца на тэатар, супраць кантралёраў зь Мінкульту... Ці не было страшна, што давядзецца звальняцца, застаняцеся бяз працы, гэта азначае канец кар’еры ў Беларусі?
— На той момант я думаў, што гэтая сваволя хутка скончыцца, да канца 2020 году дакладна, што яно ня будзе цягнуцца гадамі. А звольніўся я па ўласным жаданьні, бо зразумеў, што не хачу выходзіць на сцэну, калі я не магу свабодна выказваць тое, што я думаю. Вырашыў, што звальняюся і магу гаварыць, што думаю, не баючыся, што мае дзеяньні паўплываюць неяк на лёс тэатру.
У нейкі момант я зразумеў, што мне больш важны лёс краіны, а не тэатру. Бо калі я застануся ў тэатры, я нічога не змагу зрабіць для краіны. Вырашыў пасьці сваім шляхам.
Шчыра кажучы, страху не было. Але тады не было яшчэ і такіх рэпрэсій — за тое відэа я цяпер мог бы атрымаць тэрмін. Хацелася штосьці рабіць, хацелася выйсьці на паклон і паказаць знакі салідарнасьці, хацелася вольна пісаць у інтэрнэце, сацсетках, не баяцца: «Я гэтага не магу рабіць, бо я ў тэатры. А калі зраблю, паўплываю на лёс тэатру: тэатар закрыюць. Тым больш прыклад з Купалаўскім тэатрам ужо быў.
Пасьля звальненьня былі такія думкі, што трэба зьяжджаць. Але была і надзея, што хутка ўсё зьменіцца.
Звольніўся я 5 лістапада 2020 года. Думаў, што рабіць далей у краіне. Празь месяц зразумеў, што не дадуць. І 15 сьнежня я пераехаў у Польшчу.
«У Музэі нарадовым мяне хапіла на 5 месяцаў: зразумеў, што пачынаецца дэградацыя»
— Што было далей? Дзе давялося працаваць, пакуль не зьявіліся тэатральныя праекты і вольныя «Купалаўцы»?
— Калі я прыехаў, у Польшчы яшчэ панавала пандэмія. Тры з паловай месяца ня мог знайсьці працу, бо на той момант размаўляў я па-польску вельмі дрэнна. Уладкаваўся ў Музэй нарадовы (Muzeum Narodowe w Warszawie — Нацыянальны мастацкі музэй. — РС) даглядчыкам. У музэі мяне хапіла на 5 месяцаў: зразумеў, што пачынаецца дэградацыя.
Я ўжо ня мог глядзець на абразы, на карціны. Можна было толькі глядзець на людзей, бо чытаць кніжкі нельга, глядзець у тэлефон нельга. Калі людзі заходзяць у залю, трэба было стаяць. І самае дзіўнае, што ты выходзіш пасьля 8 гадзін працы, дзе быццам нічога ня робіш, а адчуваеш такую стомленасьць! У мяне было адчуваньне, што я цягаў мяшкі з бульбай.
Да таго ж было лета, сьпякота, а ня ў кожнай залі ёсьць кандыцыянэр, было вельмі горача. Адно было добра: што ты кожны дзень мог апынуцца ў іншай залі, хоць не на адным месцы. У нейкім сэнсе гэта і клясная мэдытацыя, калі глядзець на некаторыя абразы, карціны. Трапляліся вельмі клясныя экскурсаводы, якіх вельмі прыемна было паслухаць. Адзін такі працаваў зь дзецьмі, яны прыходзілі ў музэй з маленькімі падушачкамі, сядалі на падлогу, а ён прымушаў дзяцей разважаць, думаць, даваў цікавую інфармацыю... Так што быў і такі этап у маім жыцьці.
«Зьяўляецца цікавая праца — ты жывеш гэтым. Сканчаецца — і пачынаецца дэпрэсія»
— А як адбылося вяртаньне ў тэатар?
— З самага пачатку, калі я прыехаў, я ня толькі шукаў працу і ўсё. Я шукаў праекты. Шукаў, хто тут са знаёмых. У нейкі момант зразумеў, што калі і атрымаецца з акторскай працай, то неабходная будзе і іншая праца, каб жыць. Рабілі праект «Strefa WolnoSłowa», пэрформансы. Потым быў праект «Тэатральная рэзыдэнцыя», куды прыехаў рэжысэр Юра Дзівакоў. У Варшаўскага «Теаtr Powszechny» быў запыт: зрабіце такое «чытаньне пэрфарматыўнае». Але так атрымалася, што ў нас паўстаў спэктакль на Малой сцэне ў Теаtr Powszechny, і ўжо амаль два гады мы граем спэктакль «Nastia» ў пастаноўцы Юрыя Дзівакова. Наступным разам пакажам яго на фэстывалі «Kierunek Wschód» у Беластоку. Так паступова зьяўляліся нейкія праекты. Проста ў Польшчы эўрапейская тэатральная сыстэма: тут праект, там праект. Як і ў тэатры TRW, дзе мы цяпер паказваем спэктаклі тэатральнага праекту Inexkult.
Але што тычыцца працы акторскай, сёньня яна ёсьць, а заўтра няма. Зараз так зьбеглася ўсё разам: на гэтым тыдні граю ў трох спэктаклях, кожны дзень рэпэтыцыі. І я кайфую. На наступным ужо ня будзе ніводнай рэпэтыцыі, ніводнага спэктакля.
Год назад ў такі ж час прыяжджаў Мікалай Пінігін і мы ставілі спэктакль паводле Міцкевіча «Рамантычнасьць». Тры месяцы ў мяне не было ніякай іншай працы, акрамя рэпэтыцый. Тады я таксама кайфануў ад гэтага ўсяго, увайшоў у гэты стан, а калі ўсё скончылася, вельмі дэпрэсіўна было. Зьяўляецца цікавая праца — ты жывеш гэтым. Сканчаецца — пачынаецца дэпрэсія.
— А як выходзіце з дэпрэсіўнага стану? Бо «накрывае» ўсіх... Як вяртаецеся да жыцьця?
— З 2015 года ў мяне ёсьць любімая кніга — «Шлях мастака» Джуліі Кемэран. Кожную раніцу пішу па тры старонкі. Шпацыр па 20 хвілін Потым спатканьне са сваім «унутраным дзіцем». Гэтыя простыя моманты мне дапамагаюць. Да гэтага яшчэ далучылася мэдытацыя, ёга. Раней я хадзіў у трэнажорку, цяпер перайшоў на ёгу. Фізычныя практыкаваньні вельмі добра выкідваюць з галавы нейкае сьмецьце. Калі я хадзіў ў трэнажорную залю, мая трэнэрка казала, што «трэнажорка выбівае дур з галавы». Даслоўна. Я гэта вельмі добра запомніў. У маім выпадку мне дапамагае ёга, мэдытацыя, інтрумэнты з той кніжкі.
«Нейкая частка мяне ёсьць у Купалаўскім, нейкая частка засталася ў РТБД»
— А як вы трапілі да «Купалаўцаў»? З аднаго боку — новы калектыў, а з другога — два спэктаклі ставіў Аляксандар Гарцуеў, якога вы добра ведаеце па працы ў РТБД. Ці лёгка вам было ўліцца ў такі вядомы калектыў?
— Калі Аляксандар Гарцуеў прыехаў у Польшчу, мне патэлефанаваў купалавец Алег Гарбуз, запытаўся, ці ёсьць у мяне час для рэпэтыцый, будзе новы спэктакль. Я ўзрадаваўся і адразу адказаў, што так. Запытаўся, хто рэжысэр, што за роля, што за матэрыял.
Мне здаецца, галоўным момантам было тое, што я з Аляксандрам Гарцуевым ужо працаваў. Але я разумеў, што гэта і вялікая адказнасьць, у той жа момант гэта вялікі гонар — працаваць з такімі таленавітымі, кляснымі творчымі людзьмі. І неяк пасьля рэпэтыцыі я ішоў і думаў, як мне было лёгка, прыемна працаваць з «Купалаўцамі»!
Так, хваляваньне было, што гэта адказнасьць, што я некалькі месяцаў быў бяз штодзённай акторскай працы, што я быў ня ў тым трэндзе. Але атмасфэра была цёплая, прыемная, адбыўся нейкі імгненны кантакт, не было прыціркі. Са свайго боку, я таксама падрыхтаваўся, свае ідэі прынёс. Хацелася зрабіць так, каб не панізіць іхную плянку, а наадварот, павысіць.
Калі зьявіўся працяг і шанец працаваць далей, шчыра кажучы, я ня думаў, што я ўжо купалавец, у нейкі момант я «падвіс»! Пачаў зноў хвалявацца.
Нейкая частка мяне ёсьць у Купалаўскім, нейкая частка засталася ў РТБД. Праца ў РДБД таксама мне дала шмат. Дагэтуль РТБД застаецца адзіным у Менску тэатрам, які паказвае ўсе спэктаклі на беларускай мове.
— Вось чытаеш п’есу Астроўскага ці Крапівы — усё зразумела: дыялёгі, рэплікі. Чытаеш прозу тых жа Бахарэвіча і Марціновіча і зьдзіўляесься: як гэта можна паставіць? А гэта ставіцца — і «Плошча Перамогі», І «Гусі-людзі-лебедзі». Я разумею, што гэта рэжысэрская справа — адаптаваць тэкст для тэатру. Але ці дазваляе рэжысэр акторам імправізаваць, несьці, прабачце, «адсябеціну»?
— Я ня ведаю ўсіх сакрэтаў рэжысэра Аляксандра Гарцуева, але тое, што атрымліваецца, што ён робіць, вынік не аднаго-двух дзён працы, гэта доўгія месяцы. Падчас рэпэтыцый таксама працягвалася праца. «Ага, гэта я хачу прыбраць, а гэта дадаць», — кажа Гарцуеў на кожнай рэпэтыцыі.
Мне здаецца, што як рэжысэр Гарцуеў вельмі клясна ўмее паставіць табе задачу. Ён ня кажа: «Вось, Мікалай, у гэтай сцэне табе тое і тое трэба зрабіць». Ён не паказвае, як трэба, а дае задачу, і ў гэтым ёсьць такая імправізацыя.
Першая тэатральная роля — Кастусь Каліноўскі ў спэктаклі «Каласы пад сярпом тваім»
— А як наагул вы сталі акторам? Якім «ветрам» вас занесла? Вы ж не з дынастыі акторскай, а звычайны вясковы хлопец са Стаўпеччыны. І як пасьля ВНУ адразу трапілі ў адзін з самых папулярных тэатраў?
— У 5-й ці 6-й клясе я займаўся ў танцавальным гуртку. Пасьля быў конкурс чытальнікаў, настаўніца папрасіла прычытаць верш. Я прачытаў, заняў 1-е месца. Потым у Стоўпцах на раённым конкурсе мы з аднаклясьніцай, якая грала на піяніна, а я дэклямаваў верш, занялі прызавое месца і нас накіравалі ў піянэрлягер «Зубраня».
У 9-й клясе я ўжо разумеў, куды пайду вучыцца. У 11-й настаўніца Алена Пятроўна вельмі добра падрыхтавала мяне да Ўнівэрсытэту культуры. Настаўніца шчыра сказала, што я, вясковы хлопец, выпускнік сельскай школы, у Акадэмію мастацтваў не паступлю. Я паступіў на бюджэт ва Ўнівэрсытэт культуры на рэжысуру. Але на 3-м курсе я зразумеў, што не хачу займацца рэжысурай. Перавёўся ў Акадэмію мастацтваў на акторскі факультэт.
Ва Ўнівэрсытэце культуры тагачасны мастацкі кіраўнік РТБД Валер Анісенка набіраў на першым курсе студэнтаў. Ён выбраў мяне і Ільлю Ясінскага. Мая першая тэатральная роля — Кастусь Каліноўскі ў спэктаклі «Каласы пад сярпом тваім». І пачалося... Калі скончыў Акадэмію мастацтваў, адразу ўзялі ў РТБД.
— Але тут, у Варшаве, ролі ў вас, мякка кажучы, адмоўныя: у спэктаклі «Гусі-людзі-лебедзі» — прадстаўнік «русского мира» маёр Лебедзь, у "«Плошчы Перамогі»— каралеўскі вястун, ілгун і забойца, у караткамэтражным фільме — амапавец...
— Калі я пачаў працаваць у РТБД, у мяне было вельмі шмат станоўчых роляў: інтэлігент, вельмі добры, адказны — спрэс пазытыўныя ролі былі. Я чуў ад рэжысэраў, што ў мяне вельмі інтэлігентны твар, шляхетная постаць. І ў нейкі момант я зразумеў, што мне ўжо хочацца зламаць гэты стэрэатып, зламаць гэтае амплюа і пайсьці ў іншым кірунку.
І калі зьявіліся гэтыя ролі, я быў вельмі ўдзячны рэжысэру за давер. Бо калі б сёньня мне давялося сыграць таго амапаўца, я б зрабіў на 300 адсоткаў больш агрэсіі і нянавісьці — здаецца, я паказаў толькі 10% таго характару сілавіка. Калі зьявілася магчымасьць сыграць маёра Лебедзя, прадстаўніка «русского мира», я стараўся высьмеяць такіх людзей зь іроніяй і моцным «ма-а-асковскім» акцэнтам.
— Па вашых адчуваньнях, прадчуваньнях, ці хутка беларусы, якія зьехалі з краіны, вернуцца? І ці ўсе вернуцца?
— Цяжкае пытаньне. Ня ўсе, бо шмат момантаў ёсьць. Сям’я прыяжджае зь дзецьмі, дзеці адаптуюцца, вучацца, і зноў іх адрываць, пачынаць усё спачатку — для іх гэта можа быць вялікім стрэсам. Ды і ў Беларусі перамены не адразу адбудуцца, трэба будзе працаваць вельмі доўга, шмат гадоў. Ня ўсе вернуцца, каб пачынаць усё наноў.
