«Мы яшчэ жывём гэтымі падзеямі, калі адстаронімся, то зразумеем, што гэта ўнікальныя выданьні, магчыма, найлепшыя, якія выходзілі ў бібліятэцы Свабоды», — сказаў на пачатку прэзэнтацыі ўкладальнік кніг Сяргей Дубавец.
Прэзэнтацыя прайшла ў Вільні, у Менску пакуль такое немагчыма. Спробы арганізатараў папрасіць Дубаўца адкласьці пачатак хаця б на пяць хвілін былі марныя. «Хай прывыкаюць да пунктуальнасьці. Пачынаць трэба цюцелька ў цюцельку».
Кнігі напісаныя ў жанры шматгалосься, таго самага, за якое Сьвятлана Алексіевіч атрымала Нобэлеўскую прэмію па літаратуры.
«Гэта больш чым літаратура. З гэтага будуць пісацца апавяданьні, аповесьці, раманы. Тут ёсьць процьма сюжэтаў, характараў, сотні герояў. Гэта вяршыня бібліятэкі Свабоды, а можа і ўсёй нашай літаратуры. Гэта галасы людзей, якія расказваюць пра свае перажываньні падчас падзей 2020 і 2021 гадоў. Калі беларусы ўпершыню за нашым часам зірнулі самі ў сябе і пабачылі там — ад самых высокіх нотаў захапленьня да самых нізкіх нотаў азьвярэньня», — кажа ўкладальнік.
Героі кнігі — людзі, якія на працягу 2020 і 2021 гадоў расказвалі журналістам Свабоды пра тое, што зь імі адбылася, што яны праносілі празь сябе — ад шматтысячных шэсьцяў да зьдзекаў у турмах. Важным для сябе рэдактар лічыў перанесьці ў тэкст інтанацыі, стыль вуснай мовы.
«Тэкстаў было на пяць кніг, але выбіралася тое, дзе была інтанацыя. Гэта тое, што бярэ. Як гісторыя чалавека, які быў адзін у карцары, а вакол толькі голыя сьцены. Кожную раніцу ён прачынаўся, сьнедаў. А потым пачынаў мыць карцар — ён рабіў гэта як сваю работу. Цэлы дзень, потым вячэраў і клаўся спаць. Гэта быў ягоны спосаб захаваць сваю нармальнасьць. Мы бачым шмат жахлівых гісторый, якія пераварочваюць душу», — расказвае Дубавец.
На думку рэдактара, у 2020-м многія беларусы якраз убачылі сваю «нармальнасьць», убачылі, што яны такія ж, як французы ці немцы.
«Людзі зразумелі, што яны народ, нацыя. Які тут можа быць „рускі сьвет“? 2020 — гэта вяртаньне да нашай суб’ектнасьці, што мы можам рабіць нешта без падказак».
Мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі правёў паралелі з падзеямі 1863 году, калі таксама быў моцны ўздым, які скончыўся вялікім пагромам тых, хто выступіў супраць царскіх уладаў. «Ці не дарма ўсё гэта было?» — спытаўся Харэўскі.
«Нішто не дарэмнае, што робіцца парываньнем духу ў адзінстве, — кажа Сяргей Дубавец. — Мы ўбачылі столькі эўфарыі, столькі любові да радзімы. Гэта можна ўбачыць па вымярэньні стаўленьня беларусаў і расейцаў да вайны ва Ўкраіне — яно рознае. З масавага тэрору ў Беларусі ў 2020-м і пачалася вайна супраць Ўкраіны. Каб пайсьці з поўначы на Кіеў, ім спатрэбілася беларуская зямля. Усё рыхтавалася, зачыстка грамадзянскай супольнасьці, але і тое ўсіх зачысьціць не змаглі. Будаваць сёньня нацыю не на беларускай мове — гэта адразу „рускі сьвет“. Казка пра тое, што мова — гэта толькі сродак стасункаў, больш ня пройдзе».
Дырэктарка горадзенскага дзіцячага госьпісу Вольга Вялічка сказала, што пакуль не гатовая чытаць такую кнігу, каб зноў перажываць увесь гэты боль.
«Бел-чырвона-белы сьцяг яднаў людзей. Дзякуючы АМАПу сьцяг прырос да людзей, калі іх прымушалі прайсьці па ім. „Сьцяг мне ножкі сагрэў“, — казала адна з гераінь, якую мучылі холадам. „Ішла па чырвоным, каб белае не замазаць“, — казала іншая. Калі я працаваў над гэтымі кнігамі і ў мяне пыталіся, чым я займаюся, то адказваў: „Я ўвесь у гематомах“. Бо ўсё гэта бярэш да сэрца», — кажа ўкладальнік.
Кніга пра 2020 год мае падзагаловак «Нас усіх заб’юць!» — «Мы пераможам!», пра 2021 — «Пахне чабор!» — «Пахне вечна!». Ці народзіцца такі пазнавальны вобраз пра 2022 год, Сяргей Дубавец пакуль ня ўпэўнены. Таму і невядома, ці будзе працяг гэтай сэрыі.
Спампаваць «Галасы Беларусі — 2020» і «Галасы Беларусі — 2021» можна тут.
