У рубрыцы «Варта» на выходных мы публікуем адказы на анкету пра чытацкія звычкі беларусаў. 20 пытаньняў пра тое, як файна чытаць файную літаратуру. Сёньня на нашу чытацкую апытанку адказвае перакладчыца Марына Шода.
Якія кнігі вы чытаеце цяпер?
Цяпер я шмат часу аддаю дысэртацыі, якую закінула роўна дваццаць год таму, але лёс склаўся так, што трэба дапісаць. Яна пра творчасьць ірляндзкага паэта Ўільяма Батлера Ейтса. Першым крокам у вяртаньні да яе было ўкладаньне зборніка вершаў, які выйшаў у выдавецтве Зьмітра Коласа ў сэрыі «Паэты плянэты». Дысэртацыя сур’ёзна абмежавала сфэру чытацкіх магчымасьцяў. У апошні год — гэта працы па тэорыі міту і літаратуры і шматлікія біяграфічныя і крытычныя кнігі, так ці іначай зьвязаныя з тэмай.
Акрамя таго, як сябра журы, да канца лета я мушу прачытаць амаль усе кнігі, якія былі перакладзеныя і выйшлі па-беларуску ў 2017 годзе — поўны сьпіс перакладчыцкай прэміі імя Карласа Шэрмана.
Якую выдатную кнігу вы прачыталі апошнім часам?
Антуан Кампаньён «Дэман тэорыі» — кніга, якая адказвае на пытаньне «што такое літаратура?», і гэта не падручнік. Літаратурная тэорыя разглядаецца ў ёй як «непакорна-канфліктная сіла», не як служанка літаратуразнаўчых дасьледаваньняў, а як іх зьедлівы апанэнт. Летась я ўдзельнічала ў цікавым праекце, пасьля якога дзякуючы няўёмнай энэргіі паэткі і перакладчыцы Тацьцяны Нядбай на беларускай мове зьявілася грунтоўнае выданьне «Тэорыі літаратуры XX ст." польскіх аўтараў Анны Бужыньскай і Міхала Паўла Маркоўскага. У ім храналягічна падаецца тое, што Кампаньён разьбірае праз вузлавыя паняцьці. Так што «Дэман тэорыі» — гэта крок далей, хоць і напісаны быў раней гадоў на пяць.
Кен Кізі «Палёт над гняздом зязюлі». Дачытваю выдатны беларускі пераклад Аляксея Знаткевіча. Унікальны раман, з актуальнай у розныя часы і ў розных кантэкстах сыстэмай вобразаў. Цяпер чытаецца зусім іначай, чым у студэнцкія гады, і я думаю, што гэта ня толькі з-за беларускай мовы.
Эдгар Керэт «Раптам стук у дзьверы». Таксама выдатны пераклад Паўла Касьцюкевіча і Сяргея Шупы (журы прэміі Шэрмана ў гэтым годзе будзе вельмі складана). Цёплая, тонкая, шчырая іронія і насычаны абсурд у, здавалася б, банальных жыцьцёвых сытуацыях.
Што ўплывае на ваша рашэньне прачытаць кнігу: рэцэнзія, парада сяброў, атрыманьне прэміі кнігай, нешта іншае?
Парады сяброў — перадусім. Потым прозьвішча аўтара. Цікавая анатацыя. Атрыманая прэмія ў апошнюю чаргу. У мяне вялізны сьпіс таго, што хацелася б прачытаць, і ён усё павялічваецца. Кожны год я мару пра лета з кніжкамі — на арэлях або ў фатэлі на бальконе. І кожны год сусьвет з уласьцівай яму іроніяй пераўвасабляе мае мары на свой лад. Гэтым летам, бачыце, ён пераўзыйшоў сябе.
Самая цікавая рэч, пра якую вы даведаліся з кнігі апошнім часам…
Сьвет сам па сабе цікавая рэч — і рэальны, і мастацкі. І ў ім цікавіць кожная дробязь.
Які клясычны раман вам давялося прачытаць апошнім часам упершыню?
«Мобі Дык» Германа Мэлвіла — чытаючы ў школе, я прапусьціла, пэўна, палову тэксту і шмат гадоў не магла прымусіць сябе да яго вярнуцца. «Сэрца цемры» Джозэфа Конрада — ведала, што Копала для свайго «Апакаліпсісу сёньня» моцна перарабіў сюжэт, але не здагадвалася, што настолькі.
Якіх сучасных аўтараў — раманістаў, паэтаў, драматургаў, крытыкаў, журналістаў — вы цэніце і любіце больш за іншых?
Па тэхнічных прычынах больш за ўсіх я люблю і цаню Андрэя Хадановіча і чытаю ўсё, ім напісанае. Далей, відаць, трэба складаць альфабэтны сьпіс беларускіх аўтараў: Алена Масла, Алена Казлова, Альгерд Бахарэвіч, Андрэй Адамовіч, Андрэй Федарэнка, Антон Рудак, Антон Францішак Брыль, Вальжына Морт, Валянціна Аксак, Валянцін Акудовіч, Вера Бурлак, Віктар Жыбуль, Віталь Рыжкоў, Вольга Гронская, Галіна Сіўчанка, Ігар Бабкоў, Ігар Кулікоў, Марыя Мартысевіч, Наста Кудасава, Павал Касьцюкевіч, Пятро Васючэнка, Раіса Баравікова, Сяргей Дубавец, Сяргей Прылуцкі, Тацяна Нядбай, Тяцяна Сівец, Уладзімер Арлоў, Уладзімер Някляеў, Уладзь Лянкевіч, Юля Цімафеева… Шматкроп’е, бо дакладна кагосьці не згадала.
Чытаю ўсё, што піша Сергій Жадан — паэзію, прозу, эсэістыку. Вельмі люблю прозу сэрбскага пісьменьніка Горана Пэтравіча. Міларад Павіч у свой час надакучыў сваёй пакручастай мэтафорыкай пасьля трэцяй прачытанай кнігі, а Пэтравіч не надакучвае. У сучаснай польскай літаратуры вельмі шмат цікавых аўтараў, але перш за ўсё люблю і перакладаю, перакладаю і люблю Паўла Гюле і Вольгу Такарчук.
Якая кніга апошнім часам давяла вас да сьмеху?
«Эла і яе сябры» Ціма Парвела ў перакладзе Алены Казловай. Дачка Аленка ўзяла пачытаць у цягнік, прачытала за нядоўгую дарогу, сьмеючыся на ўвесь вагон. Трэба было праверыць, што ж яе там так радуе.
А ці плакалі вы над нейкай кнігай апошнім часам?
Плакаць не плакала, але сур’ёзна задумалася над яшчэ не надрукаванай кнігай любімых аўтараў Аленкі, дзіцячых пісьменьнікаў Яўгеніі Пастэрнак і Андрэя Жвалеўскага. «Сорак з паловай тыдняў». Напісаўшы новую кнігу, яны звычайна рассылаюць яе ўсім, хто пажадае, на бэта-рыдзінг. Я стараюся не прапусьціць гэтага «атракцыёну нечуванай шчодрасьці», а Аленка чакае папяровага варыянту. Апошнім часам Яўгенія і Андрэй пішуць кнігі для падлеткаў, падымаючы вельмі актуальныя праблемы — наркотыкі, суіцыд, невылечныя хваробы. «Сорак з паловай тыдняў» — пра бяздумную падлеткавую цяжарнасьць, пра адказнасьць і яе адсутнасьць, урэшце пра сям’ю. Добрая падлеткавая літаратура — тое, чаго амаль няма па-беларуску. Таму я вельмі рада, што прэмію Цёткі ў гэтым годзе атрымала кніга Валера Гапеева «Мая мілая ведзьма». І вельмі спадзяюся, што кніжкі Я. Пастэрнак і А. Жвалеўскага будуць перакладзеныя на беларускую, як гэта, дзякуючы Раісе Баравіковай, здарылася зь іх цудоўнай «Гімназіяй № 13».
Якая кніга вас раззлавала ці расчаравала?
Не магу згадаць. Бывае, што прыходзіцца чытаць ня вельмі прыемную асабіста мне кнігу, але я пераважна загадзя ведаю, чаго ад яе чакаць.
Якія літаратурныя жанры вы не чытаеце?
Я чытаю ўсё, хаця ня ўсё хацелася б. Але выкладаючы курс лекцый пад назвай «Актуальныя праблемы літаратуры другой паловы XX ст.», я мусіла прачытаць пэўныя кнігі, якія ёсьць адлюстраваньнем часу. Мне напрыклад, не падабаюцца «Расказікі пад экстазі» Фрэдэрыка Бэгбэдэра ці «Trainspotting» Ірвіна Ўэлша, але трэба.
Не чытаю love-story і ўсемагчымыя іранічныя дэтэктывы, хаця быў час, калі магла паскароміцца, бо чытала ўсё, што траплялася ў рукі.
Як вы любіце чытаць — на паперы ці з электроннай чыталкі? Адну кнігу ці некалькі паралельна? Раніцай ці вечарам?
Люблю чытаць папяровыя кнігі, асабліва старыя экзэмпляры, якія ня трэба прымушаць разгарнуцца. Папяровыя бяру на заняткі да студэнтаў — заклаўшы пару дзясяткаў закладак — і не магу ўстрымацца ад зьедлівых камэнтароў, калі яны ў сваіх кіндлах і пляншэтах спрабуць адшукаць патрэбную цытату. Але чыталкай таксама карыстаюся, бо зручна, займае мала месца ў торбе і можна чытаць нават стоячы на адной назе, учапіўшыся адной рукой за парэнчы і навісаючы над шчасьліўцамі, якім удалося заняць сядзячае месца ў грамадзкім транспарце.
Чытаю паралельна некалькі кніг. Бывае, закідваю на пару тыдняў-месяцаў і вяртаюся.
Вы ведаеце, дзе якая кніга ў вас стаіць або ляжыць? Як вы ўпарадкоўваеце свае кнігі?
Не, ня ведаю. Кнігі ўпарадкоўвае Андрэй. А я ў яго пытаюся, і толькі дзіву даюся, як ён помніць, дзе што. Кнігі стаяць у тры шэрагі, я арыентуюся толькі ў першым. Сабе адваявала пару паліцаў для неабходнага па працы, ведаю, дзе стаяць слоўнікі і — вельмі прыблізна — кнігі, якія сама перакладала.
Якія кніжныя знаходкі на вашых паліцах маглі б моцна зьдзівіць вашых знаёмых?
Людзі, якія ўпершыню прыходзяць у наш дом, ужо моцна зьдзіўленыя выглядам кніжных шафаў і колькасьцю кніг. А кніжныя знаходкі, бывае, дзівяць і мяне. Вось навошта я сядзела ў бібліятэцы з «Заходнім канонам» Гаральда Блума ў перакладзе на расейскую, калі ў нас, аказваецца, ён ёсьць ва ўкраінскай адаптацыі?
На месцы нашых знаёмых мяне б зьдзівіла невялічкая кніжка Ю. М. Лотмана з аўтографам: «Молодому поэту от старого человека». У канцы дзевяностых, калі Андрэй толькі пачынаў пісаць вершы, мы знайшлі гэтую кнігу ў букіністычнай краме. «Глядзі, гэта знак» — такімі словамі ён разьвітаўся з часткай сямейнага бюджэту.
Які найлепшы кніжны падарунак вы атрымалі?
Калі на пятнаццацігодзьдзе бацькі падарылі двухтомнік Марыны Цьвятаевай. Гэта была любоў на наступныя дзесяць год. Потым неяк прайшло, але быў час, калі я магла цытаваць яе вершы гадзінамі.
Ваш улюбёны кніжны герой/антыгерой або кніжная гераіня/антыгераіня?
Пытаньне, на якое зь лёгкасьцю адказала бы ў дзяцінстве, але не цяпер. Напэўна, празь мяне прайшло зашмат розных герояў і антыгерояў.
Вы шмат чыталі ў дзяцінстве? Якія кніжкі зь дзяцінства засталіся ў вашай памяці назаўсёды?
Вельмі шмат чытала. Многае памятаю. Чытанае ў дзяцінстве
запамінаецца мацней, тым больш у мяне была звычка ўпісваць сябе ў сюжэт. Ідзеш са школы нага за нагу і ўяўляеш сябе на палубе «Пілігрыма», у Шэрвудзкім лесе, ля барыкады на вуліцы Шанврэры. А галоўнае і назаўсёды — Дж. Р. Р. Толкін «Уладар пярсьцёнкаў», якога я пачала чытаць у 9 год, калі пэўным цудам у рукі трапіла першая частка ў перакладзе В. Мураўёва і А. Кісьцякоўскага. На год старэйшая сяброўка, якая на лета прыяжджала з Масквы, знайшла гэты том у пружанскай кнігарні і прымусіла прачытаць. Ад яе я пачула першую інтэрпрэтацыю: Хабітанія — Савецкі Саюз, Мордар — Нямеччына, Більба-Ленін перадае ўладу Фрода-Сталіну, які валачэ гэты цяжар. Як сумленная савецкая школьніца, паверыла, але ўсё лета чытала і перачытвала зусім не за тое. Потым кніга зьехала ў Маскву, пакінуўшы мяне на доўгі час з гісторыяй, абарванай на самым цікавым месцы. Бо працяг выйшаў толькі праз 8 (!) год.
Калі б вы маглі прымусіць прэзыдэнта Беларусі прачытаць нейкую кнігу, што гэта было б?
Габрыэль Гарсія Маркес «Восень патрыярха».
Каго з трох сучасных або памерлых пісьменьнікаў вы хацелі б запрасіць на прыватную літаратурную вечарыну?
Чыста з прафэсійнага гледзішча запрасіла б Гамэра, Шэксьпіра і аўтара «Слова пра паход Ігаравы». І хай яны мне нарэшце давядуць — хто ёсьць хто.
Каго б вы хацелі мець як свайго біёграфа?
Навошта камусьці мая біяграфія?
Што вы перачытваеце?
Перачытвала ў дзяцінстве і юнацтве. Цяпер хіба што рэгулярна пераглядаю перад заняткамі са студэнтамі творы тых аўтараў, пра якіх будзем размаўляць. Хаця вось Шэксьпіра, напрыклад, магу раскрыць і завіснуць надоўга.
Што вы плянуеце прачытаць у бліжэйшым часе?
Тую частку кніг, намінаваных на прэмію Шэрмана, якую я яшчэ не чытала. І абавязкова пераглядзець іншую частку. А калі гэты марш-кідок скончыцца, адкрыю новы зборнік Вольгі Такарчук «Opowiadania bizarne», які ўжо чакае на паліцы.
