«Хто з вышэйшых чыноў беларускіх сілавых структур працуе на расейскія спэцслужбы?»

Чаму ўкраінскаму пісьменьніку Сяргею Жадану забаранілі ўезд у Беларусь, а потым скасавалі забарону.

Удзельнічаюць: Валер Карбалевіч, Віталь Цыганкоў, Юры Дракахруст

Дракахруст: Літаральна на працягу некалькіх гадзінаў 11 лютага вядомы ўкраінскі пісьменьнік Сяргей Жадан атрымаў спачатку патрабаваньне пакінуць Беларусь і штамп у пашпарт аб забароне на ўезд у РБ на нявызначаны час, а затым, бліжэй да вечара, патрабаваньне і забарона былі ануляваныя.

На мой погляд, хуткасьць гэтай зьмены ёсьць вынікам вострай барацьбы паміж рознымі плынямі, «вежамі» у беларускай уладзе. Пра тое сьведчаць і пэўныя асаблівасьці аднаго і другога рашэньняў.

Жадан ня быў затрыманы на мяжы, хаця пасьля затрыманьня ўжо ў менскім гатэлі яму паведамілі міліцыянты, што яго прозьвішча ўключанае Расеяй у сумесны памежны стоп-ліст беларуска-расейскага саюзу.

Калі Жадан патрапіў у гэты сьпіс? Ці раней, а беларускія памежнікі проста не спрацавалі належным чынам, ці раптоўна, нават пасьля яго прыезду, з мэтай паставіць беларускую дзяржаву ў няёмкую сытуацыю? Адказу на гэтае пытаньне няма.

Зь іншага боку, стала вядома, што рашэньне аб ануляваньні забароны для пісьменьніка адбылося пасьля тэлефоннай гутаркі міністраў замежных справаў Беларусі і Ўкраіны Ўладзімера Макея і Паўла Клімкіна. Абыходжаньне з Жаданам у Беларусі выклікала ва ўкраінскіх уладных колах выбух абурэньня. Але тэлефонная гутарка міністраў сьведчыць пра тое, што гэтыя пачуцьці былі пачутыя ў Менску, прынамсі, прынятыя пад увагу.

Аднак я не лічу, што вырашальнай тут была ўкраінская афіцыйная рэакцыя альбо рэакцыя беларускай грамадзкасьці — даволі гучная ў сацыяльных сетках. Гэта мела значэньне, але не вырашальнае.

Вырашальнае значэньне мелі ацэнкі беларускіх нацыянальных, дзяржаўных інтарэсаў рознымі групамі беларускай уладнай эліты.

На мой погляд, у забароне на ўезд для ўкраінскага пісьменьніка не было ніякага аўтаматызму — чалавек ёсьць у сьпісе, яго не пускаюць, прыкра, але закон ёсьць закон. Выглядае, што гэта было рашэньне ad hoc, прынятае адмыслова па гэтым выпадку, гэта было ходам у кантэксьце вельмі вострага і шматплянавага канфлікту паміж Менскам і Масквой.

Гэтак і скасаваньне забароны было не юрыдычным, а палітычным крокам. Дарэчы, і пасьля ануляваньня забароны для Жадана ніхто не сказаў, што ён быў унесены ў стоп-ліст памылкова, ці што ён трапіў туды памылкова, ці што ягонае імя было выкрэсьленае са сьпісу. Мы даведаліся пра перамовы кіраўнікоў МЗС Беларусі і Ўкраіны па гэтай справе, мы нічога ня чулі пра перамовы на гэты конт якіх бы то ні было беларускіх і расейскіх чыноўнікаў.

Гледзячы па ўсім, у расейскай частцы стоп-ліста Жадан застаўся. А Беларусь у рэшце рэшт палічыла, што выкананьне гэтага «стопу» не зьяўляецца няўхільным абавязкам.

І дэманстрацыя гэтага была, так выглядае, зробленая таксама ў кантэксьце вострых беларуска-расейскіх супярэчнасьцяў.

Варта прагадаць, што Аляксандр Лукашэнка падчас нядаўняй прэсавай канфэрэнцыі назваў стварэньне Расеяй памежных зонаў «крыжам на ўсіх дамоўленасьцях». Супольны стоп-ліст — гэта закон? Але і дамоўленасьці пра мяжу — таксама закон, прынамсі, на думку Менску. Невыкананьне Беларусьсю адных дамоўленасьцяў — напамін Расеі, што яна не выконвае іншыя.

Цыганкоў: А вось калі затрымлівалі Жадана, а потым выпускалі — гэта ўсё, умоўна кажучы, рабіла адна рука, то бок загадзя было сплянавана, ці затрымлівалі прыхільнікі Расеі, напрыклад, у беларускім кіраўніцтве, а вызвалялі прыхільнікі Макея?

Дракахруст: Менавіта так, я ж сказаў, што гэта барацьба розных «вежаў». Бо калі б хада сытуацыі была б іншая, калі б ён прыляцеў у аэрапорт, яму б сказалі: вам забаронены ўезд, ён бы паціснуў плячыма і паехаў дадому — калі б гэта ўсё было аўтаматычна. Але яно было не аўтаматычна.

Так, гэта магла быць накладка. Але я мяркую, што не. Ня ў тым справа, што беларускія памежнікі не спрацавалі. І дарэчы, расповед самога Жадана сьведчыць, што сытуацыя была далёкая ад аўтаматызму, бо нават калі яго затрымалі, калі ён ноч правёў у пастарунку, яму ў адным РАУС на раніцу гавораць: а чаму вас затрымалі, у нас вас у дакумэнтах няма, мы ў КДБ патэлефануем. Патэлефанавалі і — сказалі: мы вас у іншае аддзяленьне перавядзем. Перавялі туды, і толькі там нарэшце знайшлі Жадана ў тым стоп-лісьце. Гэта сьведчыць пра што заўгодна, толькі не пра аўтаматызм.

Карбалевіч: Сапраўды, гэта дэтэктыўная і загадкавая гісторыя. У міліцыі спадару Жадану патлумачылі, што ён знаходзіцца ў сумесным беларуска-расійскім стоп-лісьце з падачы РФ, падазраецца ў тэрарызьме. На сваёй нядаўняй прэсавай канфэрэнцыі Лукашэнка расказаў, што існуе «чорны сьпіс» замежнікаў, якім забаронены ўезд у Расею і Беларусь. У ім каля 1,5 млн прозьвішчаў, асноўную частку гэтага сьпісу сфармавала РФ, Беларусь жа ўнесла туды толькі каля 100 тыс. непажаданых асобаў.

Аднак у гэтай гісторыі высьвятляюцца дзіўныя дэталі. Украінскі пісьменьнік, па інфармацыі міліцыі, знаходзіцца ў гэтым сьпісе з 2015 году. Тым ня менш, у тым годзе ён двойчы бесперашкодна наведваў Менск. І гэтым разам ён свабодна перасек мяжу, і ніхто яго не спыніў. Узьнікае натуральнае пытаньне: калі ён знаходзіцца ў стоп-лісьце, то як яго прапусьцілі памежнікі? У іх базе дадзеных ёсьць усе прозьвішчы грамадзянаў, уезд якім у Беларусь забаронены.

Дарэчы, падобная гісторыя адбылася 1 лютага з журналістам украінскага тэлеканала «Грамадзкае тэлебачаньне Данбасу» Віталём Сізовым, які прыехаў у Менск на пасяджэньне трохбаковай кантактнай групы АБСЭ, і яго ўжо тут затрымалі і абвясьцілі аб забароне на ўезд у Беларусь.

Што гэта за дзіўны стоп-ліст, якога ня маюць памежнікі? Верагодней за ўсё, у гэтым дакумэнце прозьвішчаў Жадана і Сізова проста няма, таму яны спакойна заехалі ў Беларусь. Тады застаецца адзіная вэрсія, якую вылучае і Юры: іх спрабавалі выслаць з краіны ўжо пасьля ўезду па наводцы расейскіх спэцслужбаў.

Добра было б правесьці журналісцкае расьсьледаваньне, каб высьветліць, хто даў загад ператварыць сусьветна вядомага пісьменьніка ў тэрарыста. А калі ўжо ставіць пытаньне зусім прама і больш жорстка, то хацелася б ведаць, хто з вышэйшых чыноў беларускіх сілавых структур працуе на расейскія спэцслужбы? Думаю, і Лукашэнку гэта павінна быць таксама цікава.

І тут вельмі дарэчы паўстае пытаньне аб сувэрэнітэце Беларусі. Навошта Беларусі адзіны «чорны сьпіс» з Расеяй? РФ сёньня ўступіла ў канфлікт з многімі краінамі сьвету (ЗША, ЭЗ, дзяржавы Блізкага Ўсходу і інш.). Візавая вайна, забарона на ўезд палітыкаў, журналістаў з гэтых краінаў — гэта частка агульнай палітыкі канфрантацыі. І навошта Беларусі ўдзельнічаць у гэтых расейскіх войнах, уступаць з-за Расеі ў канфлікт з краінамі, зь якімі ў Менску сяброўскія адносіны?

Сёньня цалкам відавочна, што агульны стоп-ліст з РФ супярэчыць задачам зьнешняй палітыкі Беларусі. Бо, напрыклад, высылкі ўкраінскіх грамадзянаў па наводцы Расеі выклікаюць рэгулярныя скандалы ў адносінах Менску з Кіевам. Здараліся непрыемныя эпізоды з-за гэтага і ў адносінах зь іншымі краінамі. Таму вось гэта Беларусі абсалютна не патрэбна.

Цыганкоў: Гэтыя некалькі гадзінаў ад затрыманьня Жадана да рэакцыі ў СМІ і сацсетках і да яго вызваленьня былі гадзінамі ганьбы для беларускай улады. Гэта скончылася ў пэўнай ступені станоўчым вынікам, але існаваньне гэтага сьпісу сапраўды паказала абмежаванасьць палітычнага сувэрэнітэту Беларусі ў межах інтэграцыйных структур з Расеяй.

Ня так даўно на вялікай прэсавай канфэрэнцыі Аляксандар Лукашэнка зацята крытыкаваў кіраўніка аднаго з расейскіх ведамстваў, а потым аказваецца, што беларуская ўлада сьлепа і насуперак сваім нацыянальным інтарэсам выконвае пастановы іншага расейскага ведамства — ФСБ, якое стварае гэтыя чорныя сьпісы. І ствараецца вельмі непрыемная для іміджу ўсёй краіны сытуацыя.

Беларусь аказалася закладніцай авантурнай палітыкі Масквы, яе супрацьстаяньня з суседзямі і ўсім дэмакратычным сьветам. І пакуль існуе гэты стоп-ліст, яна ўсё часьцей будзе закладніцай і будзе трапляць у гэтыя непрыемныя гісторыі. Кожны раз будзе стварацца патэнцыял для скандалу, для пагаршэньня іміджу Беларусі як сувэрэннай і гасьціннай краіны. Тады беларускае кіраўніцтва павінна задумацца пра адмену гэтага расейскага чорнага сьпісу і кіравацца толькі сваім, бо пры чым тут сьпіс іншай краіны? Адна справа — агульная візавая палітыка, іншая — складаньне пэрсанальных сьпісаў, якія ў кожнай дзяржавы павінныя быць свае.