Што Беларусь можа супрацьпаставіць пагрозе гібрыднай вайны?
Як Беларусі вытрымаць стальны душ нізкіх цэнаў на нафту?
Чаму беларусы баяцца паўтарэньня Майдану, а малдаване — не?
Тры пытаньні — трайны ўдар, трайны адказ.
Гібрыдная вайна і Беларусь
Дракахруст: Напрыканцы мінулага тыдня прэзыдэнт Лукашэнка зацьвердзіў новую ваенную дактрыну Беларусі. Сярод найбольш цікавых аспэктаў дакумэнту — тэзы пра пагрозу як «каляровых рэвалюцыяў», гэтак і гібрыдных войнаў. І адно, і другое разглядаецца як пагроза нацбясьпецы, прычым не на ўзроўні прамоваў, а на ўзроўні інструктыўнага дакумэнту. Людзі ў пагонах ва ўсім сьвеце ўспрымаюць прамыя загады, а не філязофскія развагі. І вось ім сказана: гібрыдная вайна — пагроза. Ну, а хто гібрыдныя войны практыкуе ля межаў Беларусі? Расея. Дык атрымліваецца, што бліжэйшы саюзьнік — ён жа патэнцыйна і пагроза.
Дактрына вызначае стратэгічныя накірункі. Але калі гібрыдная вайна прызнаная пагрозай, то што Беларусь можа зрабіць у апэрацыйным сэнсе? На мой погляд, украінцы, якія з той гібрыднай вайной і сутыкаюцца, часам зь ідэалягічных меркаваньняў атаясамліваюць яе з традыцыйнай ваеннай агрэсіяй. Але вось лічбы, агучаныя днямі ўкраінскімі ўладамі: на баку сэпаратыстаў ваююць 7 тысяч расейскіх вайскоўцаў і 40 тысячаў мясцовых. Гэтыя 40 тысячаў — яны ж не расейцы, не акупанты, яны мясцовыя.
Новая беларуская ваенная дактрына сьведчыць пра тое, што небясьпека ўсьвядомленая. Але як яе прадухіліць, як прадухіліць зьяўленьне дзясяткаў тысячаў беларусаў, якія возьмуць у рукі зброю супраць Беларусі?
Карбалевіч: Пагаджуся з вамі, што зьмены ў ваеннай дактрыне выкліканыя падзеямі ва Ўкраіне. Лукашэнка, выступаючы на пасяджэньні Рады бясьпекі 22 студзеня, заявіў, што ва ўмовах абвастрэньня супрацьстаяньня паміж РФ і НАТО мы «як паміж молатам і кавадлам».
Здавалася б, што Беларусь — саюзьнік Расеі. І ў 90-я гады падчас канфліктаў паміж Масквой і Захадам Лукашэнка бег наперадзе цягніка, падштурхоўваў Расею да больш жорсткага адказу Захаду. Памятаеце, калі ён езьдзіў на Ціхаакіянскі флёт РФ і казаў — гэта наш флёт?
А цяпер мы пасярэдзіне, паміж.
Што да гібрыднай вайны, то сакратар Рады бясьпекі Зась казаў пра пагрозу «ўнутранага ўзброенага канфлікту». Хутчэй за ўсё, ён меў на увазе канфлікт тыпу ДНР-ЛНР. А гэты канфлікт узьнік з удзелам зьнешняй сілы.
Заклік разьвіваць уласны ВПК таксама сьведчыць пра пэўны недавер да саюзьніка.
Але ваенная дактрына — гэта не дакумэнт прамога выкарыстаньня. Мяркую, што ўлады ня маюць канкрэтнага адказу на пытаньне, што рабіць у сытуацыі таго самага «ўнутранага ўзброенага канфлікту».
Дынько: Мы ўжо ня першы месяц назіраем актыўнасьць і з боку спэцслужбаў, і з боку СМІ міністэрства абароны, якія кажуць пра тое, што ў Беларусі ёсьць людзі, здольныя на ўзброеную абарону сваіх ці нечых інтарэсаў. Самае паказальнае — затрыманьні беларусаў, якія ваявалі ў Данбасе як на ўкраінскім баку, гэтак і на баку ДНР -ЛНР.
Для беларускай улады любы чалавек на беларускай тэрыторыі са зброяй будзе ворагам, калі ён не беларускі вайсковец. Гэта ў прынцыпе можна ацаніць нават станоўча, прынамсі, беларускія спэцслужбы, гледзячы па ўсім, пільна адсочваюць гэтыя рэчы.
Думаю, што будзе праяўленая пільная ўвага да ўсіх так званых вайскова-патрыятычных клюбаў. Людзі адчуваюць гэтую небясьпеку, ёсьць шмат валянтэрскіх ініцыятываў, якія займаюцца выкрыцьцём дзейнасьці такога кшталту.
Пакуль што ўлады захоўваюць такую псэўданэўтральнасьць, яны затрымліваюць людзей, якія ваявалі як на адным, гэтак і на іншым баку ва Ўкраіне.
Паводле новай дактрыны, ворагі паўсюль, яны і з Захаду, яны і з Расеі. Гэта дае Лукашэнку магчымасьць прадстаўляць сябе, як адзіную абарону ад гэтай пагрозы.
Беларусь і нафтавыя цэны
Карбалевіч: Падзеньне сусьветных цэнаў на нафту — гэта эканамічная і геапалітычная рэвалюцыя. Гэта закат энэргетычных дзяржаваў. Паглядзіце, як у гэтых пэтрадзяржавах валіцца эканоміка. Важна паглядзець, што адбываецца вакол Беларусі. Дабрабыт, праўда, вельмі адносны, многіх постсавецкіх дзяржаваў будаваўся на нафтавай рэнце. Калі гэтая рэнта скарачаецца, назіраецца падзеньне эканомікі і ў Расеі, і ў Казахстане, і ў Азэрбайджане. У Азэрбайджане ўжо пачаліся хваляваньні. Гэта цалкам тычыцца Беларусі, 30-40% экспартных даходаў краіны былі ад продажу нафтапрадуктаў.
Беларусь паўстае перад неабходнасьцю новай парадыгмы разьвіцьця. Рэнтная эканоміка больш не працуе. Гэта патрабуе і геапалітычных зьменаў. Залежнасьць ад Расеі зьніжаецца. Трэба шукаць нейкія новыя пункты апоры.
Дракахруст: Такія «худыя гады», якія прыходзяць на зьмену «тлустым» — гэта ня ў першы раз. Можна прыгадаць канец 90-х гадоў, расейскі дэфолт, калі нафта каштавала капейкі. Потым прыйшлі нулявыя з нафтавым бумам.
Карбалевіч: Ну, нізкія цэны на нафту ў пэрыяд позьняга СССР прывялі да таго, што ён перастаў існаваць.
Дракахруст: Адказ на пытаньне, што рабіць, відавочны, аднак менавіта яго відавочнасьць выклікае пэўныя пытаньні. Скарачэньне рэнтных даходаў падштурхоўвае да рэформаў. Але Лукашэнка пярэчыць рэформам ня толькі з-за сваёй ідэалягічнай абмежаванасьці, але і таму, што разумее сацыяльныя выдаткі рэформаў.
І ён узважвае рызыкі. Хаця варыянтаў няшмат. Дывэрсыфікацыя рынкаў — справа добрая, гэтым беларускі бізнэс і беларускія чыноўнікі займаюцца ўвесь час, але паколькі Беларусь не ў асацыяцыі з ЭЗ, то ёсьць мытны бар’ер і значна нарасьціць экспарт на эўрапейскім напрамку надзвычай складана.
Дынько: Беларускія ўлады маюць даволі старамоднае ўяўленьне пра эканоміку. Насамрэч не такія і нізкія цэны на нафту цяпер. Я чытала, што ў 1990 годзе яна складала 10 даляраў за барэль. Не яны прывялі да таго, што разваліўся СССР.
Паводле аналітыкаў, цяперашні крызіс сучасная Расея перажыве, тым больш перажывуць яго тыя дзяржавы, якія зрабілі высновы з крызісу. Паводле экспэрта, пасьля дасягненьня «дна» падзеньня будзе пэрыяд стабілізацыі, зь якога Беларусь зможа скарыстацца. Чым больш жорсткім будзе крызіс, чым менш згаворлівай будзе Расея ў гэтай сытуацыі, тым большыя выклікі будуць стаяць перад беларускім кіраўніцтвам. Скажам, па тых жа ўзнаўляльных крыніцах энэргіі ёсьць тэхналёгіі, ёсьць экспэрты.
Пакуль што беларускія ўлады робяць выбар на карысьць такой старой стратэгіі, як будаўніцтва АЭС.
Ці зробяць яны выбар за тое, каб нават ужо не мадэрнізаваць дзяржаўны сэктар — ня ведаю. Што можна зрабіць з гэтымі прадпрыемствамі, на якіх людзі працуюць па тры дні на тыдзень — відаць, трэба будзе шукаць падыход, каб разьбірацца з гэтай часткай працоўнай клясы. Магчыма тое, што адбываецца цяпер з прадпрымальнікамі — гэта такі тэст для ўлады, як яна зможа абыходзіцца зь вялікімі групамі людзей, якія апынуліся ў сытуацыі страты сродкаў для жыцьця. Такіх наступных крокаў я б хацела пабачыць ад беларускага кіраўніцтва.
Падзеі могуць разьвівацца па-рознаму: можа захавацца такая самая сытуацыя, можна гандлявацца «Беларуськаліем» яшчэ бясконца, але хацелася б, каб цьвярозы розум у Міністэрстве Эканомікі перамог і пачаліся рэформы, якія ўжо няма куды адкладаць.
Беларусы і Майдан
Дынько: Застаецца пытаньне, ці выйдуць беларусы на Плошчу і чаму не выходзяць дагэтуль?
Калі параўноўваць з малдаўскімі з кіеўскімі падзеямі, я б адзначыла такую рэч, як усьведамленьне людзьмі права выказваньня сваёй нязгоды. Гэта тое, чаго я амаль ніколі не назіраю ў беларускім грамадзтве і тое, што мяне заўсёды ўражвала на Майдане і перад будынкам ураду ў Кішынёве.
Людзі былі перакананыя, што ніхто ня можа забараніць ім выйсьці на плошчу і запатрабаваць ад чыноўнікаў адказу за тое, што яны робяць. У беларускага грамадзтва гэтага няма.
Другое — гэта адсутнасьць салідарнасьці. Мы гэта можам бачыць цяпер на прыкладзе прадпрымальнікаў, якія і самі ніколі нікога не падтрымлівалі, і цяпер ніхто не падтрымлівае іх. Калі такія падзеі адбываліся ў Кішынёве ці ў Кіеве, то там пытаньне салідарнасьці не стаяла. «Нашых б’юць» — і ўсе адразу прыходзілі на дапамогу, проста стаялі побач са сваімі. Не бачу падставаў для таго, каб беларусы выйшлі цяпер да Дому Ўраду.
Карбалевіч: Сацыяльныя выбухі ў шмат якіх краінах, як кажа гісторыя, могуць адбыцца абсалютна выпадкова, спантанна, стыхійна, нечакана ад зусім маленькай падставы. Лютаўская рэвалюцыя ў Расеі адбылася з-за таго, што занесла сьнегам дарогі і не падвезьлі своечасова хлеб у Пецярбург.
Калі параўноўваць беларускую сытуацыю і малдаўскую, ёсьць шмат адрозьненьняў, я б зьвярнуў увагу на некалькі. Па-першае, існуе страх: таму што любы пратэст у Беларусі жорстка падаўляецца, чаго няма ў Малдове. Потым, улады змаглі ўпэўніць грамадзтва, што ў крызісе ў Беларусі вінаватыя вонкавыя прычыны. Па тэлебачаньні паказваюць сытуацыю на сусьветных фондавых рынках і падзеньне цэнаў на нафту, і тое, што ў Эўропе крызіс з уцекачамі і іншае — таму якія прэтэнзіі да ўлады, калі ва ўсім сьвеце дрэнна?
Але тут я хацеў бы зьвярнуць увагу вось на якое адрозьненьне: у Малдове народ выбірае сваё кіраўніцтва. І калі гэтае кіраўніцтва вядзе сябе няправільна, як яны лічаць, яны могуць пайсьці проста, узяць за каўнер і выкінуць яго з таго ж парлямэнту, то бок яны лічаць гэта сваім законным правам. У Беларусі ўсё па-іншаму. У Беларусі народ не выбірае ўладу. Для беларускага грамадзтва ўлада — гэта нешта чужое, яна не залежная ад грамадзтва. Гэта як надвор’е — які сэнс пратэставаць супраць дрэннага надвор’я? Вось такі мэнталітэт. У людзей узьнікае пытаньне: ну, я выйду на вуліцу і што? І які сэнс?
Няма мэханізму трансфармацыі пратэсту ў нейкія палітычныя рашэньні. Гэта вельмі вялікая праблема, якая адпужвае людзей ад таго, каб выходзіць на вуліцу.
Дракахруст: Тут можна правесьці такую аналёгію. Літаральна днямі мы чыталі ў навінах, што пратэстоўцы ўварваліся ў будынак Парлямэнту. І памятаем, што было ў Беларусі ў сьнежні 2010-га году, калі людзі паспрабавалі ўварвацца ў будынак Ураду. 700 чалавек арыштаваных і крымінальныя справы на гады. Там уварваліся — іх проста выгналі адтуль, і ўсё.
Карбалевіч: Крымінальная справа заведзеная, здаецца?
Дракахруст: Па досьведу 2010-га году можна сказаць, што гэта будзе вечная крымінальная справа. Наколькі я ведаю, за кратамі не апынуўся ніхто.
Другі момант — варта сказаць, што на Плошчы мітынгуе не маргінальная апазыцыя, а ў тым ліку і сыстэмная апазыцыя, скажам, Партыя Сацыялістаў — яна прадстаўленая ў Парлямэнце. Да таго ж можна сказаць, што там улада не кансалідаваная, не маналітная — гэта 4 партыі, у якіх даволі складаныя адносіны, яны падстаўляюць адна адну. Урэшце рэшт адна зь іх, Лібэральна-дэмакратычная, ахвяравала сваім лідэрам — ён сеў у турму. Я маю на ўвазе Улада Філата. Гэта, безумоўна, натхняе пратэстоўцаў: мы пратэставалі, каб карупцыянэраў пасадзіць — пасадзілі, прынамсі аднаго, былога прэм’ера. І потым усё ж факт, што лёзунг малдаўскага пратэсту сьцьвярджаў: «вы скралі мільярд — і ўсе ведаюць, што яго скралі — вось цяпер адкажыце». А такога факусаванага абвінавачваньня, што ўлада крадзе, што Лукашэнка крадзе, няма. І вось гэтая сукупнасьць фактараў зьніжае пратэсты. Але ж 15 год таму была салідарнасьць — кудысьці падзелася. Ці, скажам, эгіпцяне — 20 год сядзелі, як мыш пад венікам, і можна было сказаць, няма там салідарнасьці — і вось надышоў 2011-ы год, людзі выйшлі на плошчы. Так што, я думаю, адносна беларусаў казаць, што няма салідарнасьці і ня будзе — гэта замоцна.
