- Я канешне падумала ня пра сябе. Адзін тэатр нямецкі ставіў «У вайны не жаночае аблічча» і хацеў, каб некалькі гераінь прыехалі ў Франкфурт. І вы ведаеце, я абтэлефанавала нумароў 50, і нікога няма ў жывых. А перад гэтым у мяне такі ж вопыт быў з маім героем з Чарнобыля. І я падумала: а вось як шкада, што гэтыя людзі не даведаюцца. Але кнігу яны трымалі ў руках. Падумала пра тое, што гэта не толькі мне ўзнагарода, а ўзнагарода ... і наогул, нашу культуру ў нашай маленькай краіне, якая ўсю гісторыю і цяпер у нейкіх жорнах, калі яе ціснуць з усіх бакоў. Неяк я падумала пра гэта. Я не буду хаваць, вядома, гэта была моцная асабістая радасць, ну і вядома ж трывога, таму што ўсё ж такі вялікія цені такія - Бунін, Пастэрнак... Гэта занадта вялікія цені, і яны як бы ажылі для мяне, гэта вельмі сур'ёзна, і калі часам я задумвалася, што я стамілася, што я расчаравалася ў нейкіх рэчах, то цяпер я падумала, што не, планку немагчыма будзе знізіць.
- А каму б вы хацелі падзякаваць ў першую чаргу?
- У першую чаргу я б вядома сказала дзякуй маім настаўнікам: Адамовічу і Быкаву. Вось гэта мае настаўнікі. І Быкаў, які быў прыкладам такой чалавечай стойкасці, і Алесь Адамовіч, які, вось як ставяць голас, я б сказала ён паставіў мне машыну мысленьня, гэты чалавек. Я нікога роўнага яму ў ў беларускай культуры ня ведаю, па эўрапейскаму размаху. Вось пра гэтых людзей, што тычыцца Беларусі, я падумала ў першую чаргу. А так у мяне шмат: мае героі, мае выдаўцы па ўсім свеце, людзі, якія прымушалі мяне пра нешта падумаць, якія дарылі мне нейкую здагадку пра чалавека, таму што каб новае пачуць, трэба па-новаму спытаць. Так што ўсе мы складаемся з настаўнікаў. Усе мы стаім на плячах роду, на плячах людзей, якіх сустрэлі.
Нядаўна ўчора прачытала ў блогах, адзін кажа: калі мяне спыталі, як ты ставішся да таго, што Алексіевіч могуць даць прэмію. А другі кажа, я не чытаю яе кнігі, толькі фільм яе глядзеў. А я, кажа, адчуваю гонар. Вось я б хацела, каб гэта была гонар. Што мы маленькая ганарлівая краіна.
- Вы можаце растлумачыць, што азначае для вас быць беларускім пісьменьнікам, які піша на рускай мове?
- Я пішу пра чалавека-утопію, аб чырвоным чалавеку, 70 гадоў гэтай утопіі, а потым 20 гадоў як мы выходзім з гэтай утопіі. І яна размаўляла на рускай мове. І адсюль у мяне мова, паколькі мае героі гэта і ўкраінцы, і рускія, і беларусы, і татары, і цыганы нават ёсць там - адна гераіня цыганка, то бок вельмі розныя, і я б магла сказаць, што я сябе адчуваю чалавекам беларускага свету , чалавекам рускай культуры, вельмі магутная прышчэпка рускай культуры, і чалавекам, які доўга жыў у сьвеце і вядома касмапалітам. Чалавек, які глядзіць на сьвет як на велізарную касьмічную прастору. Яшчэ мяне пераканаў у гэтым Чарнобыль, калі я пасля Чарнобыля вельмі шмат ездзіла, і ў мяне ёсць кніга «Чарнобыльская малітва», і там вы ведаеце не адчуваеш сябе «я беларус», а ты адчуваеш, што ўсё жывое ў адным сьвеце, што мы усе адзін выгляд. Гэта вельмі моцнае адчуванне.
- Чаму вас дагэтуль ня павіншаваў беларускі прэзідэнт і як увогуле да вас ставіцца беларуская ўлада?
- Ну, беларуская улада робіць выгляд, што мяне няма, мяне не друкуюць, я не магу нідзе выступаць, ва ўсякім выпадку беларускае тэлебачаньне ... Беларускі прэзыдэнт таксама. Дзве гадзіны прайшло, як абвясьцілі прэмію, і лістоў 200 я ўжо атрымала, і там адзін вельмі добры хлопец напісаў: вось цікава, як будзе паводзіць сябе Лукашэнка, вось Домрачавай ён даў героя Рэспублікі Беларусь, што ён будзе рабіць? Мяне павіншаваў толькі міністр інфармацыі Расеі, Грыгор'еў, ён мяне павіншаваў адным з першых.
- А званьне героя прыміце?
- Трэба падумаць, але гэта ўсё роўна не ад Лукашэнкі, а ад радзімы.
- Як толькі стала вядома пра вашу ўзнагароду, у камэнтарах на расейскіх сайтах напісалі, што яна атрымала Нобэля дзякуючы нянавісьці да Расеі, «рускага сьвету», Пуціну і г.д. Ці лічыце вы, што і праўда на нянавісьці вы атрымалі прэмію і ці ёсць у вас нянавісьць да рускага свету, дарэчы, Алег Кашын назваў вас адэптам «рускага сьвету».
- Калі ў людзей такія фанатычныя ідэі, яны вядома шукаюць іх усюды. Я толькі кавалачак прачытала Кашына, вельмі зьдзівілася яму. Там яшчэ Прылепін такі ёсць. Я хачу сказаць, што тое ж самае пішуць і ў Беларусі, што я ненавіджу і беларускі народ, і ненавіджу не толькі ўладу, але і народ. Я думаю, ніхто ня любіць праўду. Я кажу тое, што думаю. Я люблю беларускі народ, я люблю рускі народ, мае сваякі ўсе з боку бацькі былі беларусы, мой любімы дзядуля, і наогул я ў чацьвёртым пакаленні сельскі настаўнік, мой прадзед вучыўся разам з Якубам Коласам, так што я адчуваю, што гэта мая радзіма, мая зямля. І ў той жа час, мая бабуля, мая маці - яны ўкраінцы. Я вельмі люблю Украіну. І вось калі я была на Майдане, на плошчы і бачыла гэтыя фатаграфіі Нябеснай сотні, я стаяла і плакала. Гэта таксама мая зямля. Так што няма, гэта не нянавісьць. Цяжка быць сумленным чалавекам, вельмі цяжка. І трэба не паддавацца гэтаму згодніцтву, на якое гэтая таталітарная ўлада заўсёды разьлічвае. Я люблю кнігу «Сумленьне нацыстаў», час ад часу яе перачытваю, там пра тое, як фашызм упаўзаў ў жыцьцё немцаў у 30е гады. Спачатку, калі немцам гаварылі не хадзі да таго лекара, да таго краўца, яны наадварот, яны ішлі да габрэйскіх урачоў, дантыстаў, але вельмі магутна працавала машына, вельмі магутна націскала на кнопкі самыя прымітыўныя, тое, што мы сёння бачым у Расеі, і за дзесяць гадоў яны зрабілі зусім іншы народ. Я і бацьку свайго пыталася «Як вы гэта перажылі?», І ён толькі адно мне казаў: было вельмі цяжка, было вельмі страшна. Я думаю, што чалавекам застацца заўсёды страшна, заўсёды складана, нават калі не так масава саджалі, як у тыя гады, але бачыце, у Расеі ўжо саджаюць, і ў нас ужо саджаюць. Але трэба мець гэта мужнасьць, а тое, што кажуць - ну што ж.
- А вы можаце вызначыць сваё стаўленьне да «рускага сьвету»? Які «рускі сьвет» вам падабаецца, а які вам не падабаецца, улічваючы, што вы пішаце на рускай мове?
- І мае героі рускія, так? Я люблю рускі сьвет, праўда я да гэтага часу не магу зразумець, што яны маюць на ўвазе. Я люблю добры рускі сьвет, гуманітарны руская сьвет, той сьвет, перад якім да гэтага часу схіляецца ўвесь сьвет, перад той літаратурай, перад тым балетам, перад той музыкай вялікай. Так, я гэты свет люблю. Але я не люблю сьвет Берыі, Сталіна, Пуціна, Шайгу - гэта не мой сьвет.
- Наколькі яна актуальная у сёньняшніх умовах?
- Я думаю, гэта не пра мінулае кніга, а пра тое, на чым мы стаім, аб нашым падмурку. Яна аб тым, адкуль мы выйшлі. Для мяне дарогі словы, я іх спэцыяльна вынесла ў эпіграф, што таталітарызм, лягер, назавем гэта, разьбэшчвае і ката, і ахвяру. Гэта значыць, нельга сказаць, што ахвяра выходзіць абсалютна нетравмированная. Вось мы цяпер жывем вось у гэты траўміраваны перыяд. Усе «Час сэканд-хэнд» - гэтя ня пра мінулае кніга. Яна пра тое, на чым мы ўсе стаім, пра наш падмурак. Вось адкуль мы выйшлі. Мне дарагія словы, якія я адмыслова вынесла ў эпіграф, што "таталітарызм разбэшчвае і ката і ахвяру". Мы жывем у гэты траўмаваны пэрыяд. Усе мы так ці інакш прыбітыя ды гэтага Савецкага досьведу. І тое, як адпусьцілі і нават справакавалі сытуацыю ў Расеі, і 86% людзей сталі радыя таму, як забівалі людзей у Данецку, І сьмяяліся над гэтымі "хахламі". Ці тыя, хто зараз лічаць, што ўсё можна вырашыць з пазыцыі сілы».
- Скажыце, беларусы будуць пазнаваць першага ў гісторыі краіны лаўрэата Нобэлеўскай прэміі? І вам бы гэтага хацелася?
- У 2013 годзе, калі я таксама ўвайшла ў тройку прэтэндэнтаў, я такая стомленая ехала, з Берліна ці што, і да мяне падбягае зусім такі малады чалавек і кажа: вы Сьвятлана Алексіевіч? Я кажу, так. Дык вы ж вось на Нобэля, усё. Ой божа, у мяне не тое што кніжкі, паперкі няма. і дастае скрыначку ад цыгарэт - расьпішыцеся на ёй! Я зусім не пыхлівы чалавек, і не люблю публічнасць, і не люблю, калі цябе пазнаюць, таму што ты розны і не заўсёды гатовы да людзей, ты вельмі стаміўся, але ёсць хвіліны, калі ты думаеш, значыць тое, што ты робіш, чапляе гэтага чалавека. Калі б гэта яму было ня дорага і не трэба, ён бы не падбег з гэтым пушкай ад цыгарэт. Я не хачу, як Кіркораў ледзь не ў жаночым сукенка выходзіць на вуліцу, але часам, калі ты бачыш, што людзям гэта трэба і яны гатовыя з табой пагаварыць, і яны табе давяраюць, і калі ты прыходзіш у дом, яны табе давяраюць як суразмоўцу , гэта вядома прыемна.
- У вашым апошняй кнізе вы паказваеце чытачам, наколькі цяжка простаму чалавеку было перажыць менавіта крушэнне Савецкага саюза. Ёсць нейкія моманты, якія недаапісаныя і недаацэненыя з гэтага вопыту, якія вам здаецца трэба падкрэсьліць яшчэ? Нейкія цяжкасьці пераходу этапу?
- Я думаю, вядома, мы гэта час яшчэ не адрэфлексавалі і нават і не зразумелі. Я напісала кнігу, але я думаю яшчэ сто Салжаніцынаў можа працаваць на гэтым участку, таму што гэта ж 70 з чымсьці гадоў, мільёны загінулых людзей, ідэя, якая пачыналася з жаданьня пабудаваць «город сонца», а скончылася такі крывёю. Пра гэта трэба яшчэ шмат думаць. Я не думаю, што мне ўдалося расказаць всё. Але тое, што я зразумела, што я змагла распавесьці, я зрабіла даўно б у гэтых пяці кнігах, у гэтым цыклі пра "Чырвонага чалавека. Суд" ». Вось можа хто-небудзь з вас павінен прыйсьці і зрабіць.
- Над чым вы працуеце зараз?
- Цяпер у мяне ў працы дзьве кнігі. Такія мэтафізычныя тэмы. Жыцьцё ў нас, вядома, заўжды не атрымліваецца. Пачнём нешта будаваць, а сканчваецца, усё тым жа – як у анэкдоце, «аўтаматам Калашнікава». Зараз іншыя людзі ўсё ж, якія хочуць быць шчасьлівымі. Хочуць любіць. Ведаюць радасьць жыцьця. Шмат хто бачыў сьвет. Я пішу адну кнігу пра каханьне – у ёй пра каханьне распавядаюць і мужчыны і жанчыны. І другая – пра старасьць, пра зьнікненьне, пра канец жыцьця. Навошта ўсё гэта і што гэта такое. Вось да гэтай другой кнігі культура, асабліва расейская, больш падрыхтаваная. А вось да кнігі пра шчасьце…Усе хочуць быць шчасьлівымі, але ніхто ня ведае, што гэта такое».
- На гэтыя выходныя ў нас прэзыдэнцкія выбары, ці пойдзеце вы і за каго будзеце галасаваць?
- Я не пайду на выбары. Але калі б я пайшла, галасавала б за Караткевіч. З жаночай салідарнасьці. З-за таго, што я бачу нармальны твар, чую нармальную лексіку, якой я абсалютна ня чую ад мужчын-палітыкаў. Нармальныя касьцюмы, нармальныя рэакцыя. Тое, чаго ў мужчынаў-палітыкаў няма. Дый і проста з-за таго, што нейкія спадзевы. А тое, што «Караткевіч – падсадная качка», як піша Пазьняк… Я ня веру ў гэта. Я ня ведаю, хто за ёй стаіць, якія грошы… Але я ведаю, што гэта быў бы новы паварот у нашым жыцьці. А не пайду на выбары таму, бо мы ж вамі ведаем, хто пераможа. Мы ведаем, што пераможа Лукашэнка. Напэўна, у яго будзе 76%. Я так думаю. Ён паглядзіць на настроі грамадзтва і прыкіне, колькі можна.
- Вы сказалі, Адамовіч, Быкаў – а роля беларускай інтэлігенцыі, андэграўнду, наколькі яна фармуючая, важная, наколькі важна мець гэтыя маральныя аўтарытэты?
- Нашы «магікане» памерлі ня ў час. Як нам цяпер не хапае Адамовіча, Быкава, іх слова, іх разуменьня, іх узроўню. Я думаю, не дазволілі б сабе, якія дазваляюць, калі іх няма. Мы ня можам сабе дазволіць такую свабоду – сядзець дзесьці, як некаторыя мае нямецкія сябры-пісьменьнікі – зьяжджаюць у вёску і пішуць. Мы жывем у такі недасканалы час, такім недасканалым грамадзтве. Я не барыкадны чалавек, але ўвесь час цягне на барыкады. Таму што сорамна, сорамна за тое, што адбываецца.
- Ці лічыце вы, што ваш голас у будучыні будзе больш важкім ў беларускім грамадзтве?
- Ну я не знаю, відіте лі у нас такая ўлада… Ну спадзяюся, ёй патлумачаць, што такое Нобэль, і можа быць будзе нейкаяреакція, можа асьцярожная. Агульны ўзровень палітычнай эліты ў нас савецкага складу. Нават яшчэ горш. У савецкай былі плянкі, якія не парушаліся. Там былі людзі, доўга трэба было паўзьці па гэтай лесьвіцы, каб дапаўзьці. А сёньня ты з „бруду ў князі“ — і кіруеш. Хто толькі ня быў міністрам культуры — і будаўнік, і хабзаец нейкі, хто толькі ня быў. Я думаю, трэба рабіць сваю справу і гаварыць тое, што ты думаеш.
- Як вы ацэньваеце той факт, што вы першая ў Беларусі ў літаратуры?
- Мне складана сказаць. Што датычыцца навуковых распрацовак, фізікі, хіміі, гэта патрабуе вялікага і тэхналагічнага ўзроўню ў краіне, вялікага навуковага патэнцыялу. Па-майму, ўсё гэта ў нас разбурана. І я думаю, у нас шмат таленавітых людзей, але яны вымушаны ці іміграваць як у Расеі, ці непаўнавартасна пражыць сваё жыцьцё.
- Што выдумаеце пра сытуацыю ва Украіне і пра расейскую авіябазу ў Беларусі?
- Думаю, што расейская авіабаза нам ня трэба. Але баюся, што яна будзе ў нас. Ня бачу я ў Лукашэнкі сілаў і рэсурсаў гэтаму супрацьстаяць. І ня бачу гэтых сіл супраціву ў грамадзтве. Грамадзтва прыме ўсё, што прапануе ўлада, на жаль. Што да Ўкраіны, то я ўсё ж думаю, што гэта, вядома ж, акупацыя, замежнае ўварваньне. Хаця там ёсьць шмат людзей, якія не задаволеныя тым, як было ва Ўкраіне і хацелі нейкіх перамен, але яны б ніколі не ваявалі. Яны б знайшлі іншы шлях пераменаў. Прывязіце да нас дзясяткі два грузавікоў і заўжды знойдуцца людзі, якіх можна ўзброіць. Я чула ад аднаго чалавека, здавалася б, вельмі сымпатычнага, сталы падпалкоўнік, рускі. Але ён быў такі ўзрушаны, калі акупавалі Крым, і сказаў: „Ды мы таксама можам „тряхнуть стариной“ і пісталет ёсьць, і тужурка ёсьць.
- А вы плануеце ехаць ва Украіну?
- А была нядаўна. Бабуля памерла ўжо, а больш такіх блізкіх сваякоў не засталося.
- На вашу думкку, ці ёсць якіясьці прыкметы перамен у Беларусі, ці надзея на перамены, і ў якім накірунку яны будуць разьвівацца?
- У Лукашэнкі вельмі цяжкае цяпер становішча. Ён вельмі хацеў бы адарвацца ад Расеі. Але хто ж яму дасьць. З аднаго боку, яго трымае ягоная ўласная мінуўшчына. А з другога боку, яго трымае Пуцін. Пад уласным мінулым я маю на ўвазе, што ён ня ведае іншых правіл гульні. Ён з гэтым вырас, нягледзячы на тое, што трэба прызнаць, што ў яго вельмі моцная палітычная чуйнасьць.
- А базу яму навязваюць?
- Базу яму, вядома, навязваюць. Я ня думаю, што ён гэтага хоча сам. Паратунак Беларусі, калі б яна павярнула ў бок Эўразьвязу. Але ніхто яе не адпусьціць.
- А што вы хацелі б сказаць Нобэлеўскай камісіі?
- Я не ведаю нікога зь іх. Я магу ім сказаць толькі дзякуй.
- А калі яны вам патэлефанавалі?
- За некалькі хвілін, як вы даведаліся пра ўсё гэта. Я якраз вярнулася з лецішча і яны патэлефанавалі.
- Дзе вы былі ўчора, на лецішчы?
- Так.
- Вы зьбіраецеся жыць у Беларусі?
- Так.
- На што вы прэмію патраціце?
- За прэміі я заўжды купляю свабоду. Я пішу кнігі свае вельмі доўга – 5-10 год. Гэта доўгі час, і трэба грошы, і трэба езьдзіць, друкаваць. Цяпер я магу спакойна працаваць, ня думаючы пра тое, дзе іх зарабіць.
- А ці ўплывае ваша перамога на стаўленьне да беларускай культуры ў замежжы, ў сьвеце?
- Мне цяжка гаварыць, я думаю, трэба каб існавала не адно імя. Ва ўсякім выпадку нядаў была ў Аўстрыі, да мяне падыходзяць ў кафе і пытаюць, адкуль? Я кажу, зь Беларусі. А мне гавораць, о, Домрачава, Лукашэнка. Так што бачыце, ўжо крыху ведаюць.
- У якой Беларусі вы бы хацелі жыць?
- Я, вядома, хацела б, каб Беларусь была падобная да скандынаўскіх краінаў. Гэта мара для маленькай краіны, як мы. Альбо хаця б на тое, як выглядае Прыбалтыка.
- Вы атрымалі прэмію і за вашу працу пра Аўганскую вайны. Ці лічаце вы, што Пуцін рызыкуе паўтарыць вопыт Аўганістану ў Сырыі зараз?
- Была гадавіна Аўганістану і яму (Пуціну — РС.) задалі пытаньні, ці было гэта памылкай. А ён кажа: не, правільна, што мы там былі. Калі б ня мы, то былі б амэрыканцы. Я думаю так, пасьля аўгану былі чачэнцы, цяпер будуць сырыйцы. Я сустракала людзей, якія ў савецкі час ваявалі ў Афрыцы. Гэта краіна салдат. Ці вядомых салдат ці падпольных салдат. Але ўвогуле мы жывем у вайсковым асяродзьдзі, вайсковым мысьленьні. Яно зьверху да нізу. Ад ураду да простых людзей.
- Гэта датычыцца Беларусі, Расеі, постсавецкай прасторы?
- Так, на жаль, мы яшчэ завязаны ў гэты вузел.
- На беларускай мове не зьбіраецеся пісаць?
- Мне часта задаюць такое пытаньне. Што такое беларуская мова сапраўды? Я ведаю беларускую мову, але ня так, каб добра на ёй пісаць. І тая мова, якую я ведаю, гэта наркамаўка. І ў мой час вучылі толькі такой мове. Для мяне гэта ніколі ня будзе самамэтай.
- Дзе вам камфортней за ўсё жывецца, пішацца, ў якой краіне? Вы шмат дзе жылі.
- Напэўна ўсё-такі дома, ў Беларусі. На лецішчы.
- Дзе вы былі, калі вам патэлефанавалі і сказалі?
- Дома, дома была. Я прасавала, між іншым.
- Вы дваццаць год не друкаваліся ў Беларусі? І ніводнай прэміі беларускай у вас няма?
- Так, няма.
- Вы сказалі, што ўсё ж такі належыце да беларускаага сьвету. А што па-вашаму такое беларускі сьвет?
- Вось мой бацька беларус. Яго ласкавы погляд, спакойны. Ніколі кепска ня скажа. Ён быў дырэктарам школы, потым у старасьці настаўнікам. Гэтыя старухі, сярод які я вырасла. Вясковыя. Гэты голас. Вось гэтая паэтычнасьць іх погляду. І нават калі Чарнобыль быў, я бачыла разгубленасьць чыноўнікаў, вайскоўцаў, і толькі гэтыя старыя жанчыны, сяляне, прыродныя людзі, знаходзілі кропкі апоры. Яны цэласна разумелі, што адбылося. Хаця гэта было жорстка. Прыродныя людзі напакутваліся больш за ўсіх.
- Ці дапаможа ваша перамога папулярызацыі беларускай літаратуры і больш шырокаму друку? І ў свеце, і ў нас?
- Вы ведаеце, гэта не залежыць ад гэтага, ўсё залежыць ад кнігі. То бок калі прадставіць кнігу, яе надрукуюць, а не ад таго, што гэтую краіну ведаюць. Вось латынаамерыканцы, яны прапанавалі сьветапогляд новы, і ўвесь сьвет іх друкаваў. Рышард Капусьцінскі прапанаваў свой погляд, і яго паўсюль друкавалі. Куды, у якое выдавецтва я б ні прыехала – а вось мы Рышарда Капусьцінскага выдаем. Справа не ў тым, што нехта там ёсьць у гэтай краіне, а ў тым, што мы павінны з нейкім тэкстам прыйсьці ў гэты сьвет. У нас быў гэты тэкст, чарнобыльскі тэкст, цяпер гэта тэкст постдыктатуры, што муціруе, як. Але на жаль у постсавецкіх клішэ не даюць вырвацца і даць нейкае новае тлумачэньне гэтаму.
- Вы пішаце пра лёс маленькага савецкага і постсавецкага чалавека, ці згодны вы з тым, што ваша прэмія беларуская?
- Усё-такі напэўна шырэй, бо героі маіх кніг – гэта ўсё постсавецкая прастора. “У вайны не жаночае аблічча”… Я памятаю, мне адзін навуковец гаварыў, а навошта ты брала гераінь рускіх жанчын? Трэба было нашых браць, беларусак. Не, бо мая кніга шырэй, па-філасофску: жанчына і вайна, чалавек і вайна. Так што гэта больш шырокі ахоп.
- Вы казалі пра Капусьцінскага, а паўздзейнічала яго творчасьць на вас?
- Ну, ва ўсякім выпадку, мне быў вельмі цікавы яго погляд, і я прачытала першы раз яго кнігу “Імперыя”, і я ўбачыла як цікава ён шукаў у гэтай вобласьці дакументальнага рэпартажу, ў якой я працую. Мне падабалася польская Ханна Краль, вельмі цікава працуе ў гэтым накірунку, і Капусьцінскі. І нічога падобнага няма ў Беларусі, хоць тут ёсць кнігі Адамовіча і Брыля, і Калесьніка, “Я з вогненнай вёскі”, я лічу, гэта геніяльная кніга, але там гэта цэлы пласт культуры ў Польшчы як дакументальная кніга. Таму што руская, беларуская культуры яшчэ як бы не пусьцілі сябе ў сьвет, крыху традыцыйная, яны працуюць самадастаткова, самі ў сабе. І я адкрывала сьвет менавіта праз такія фігуры, як Ханна Край, Капусьцінскі.
- Вы сказалі, што вы не будзеце галасаваць на выбарах, таму што ў гэтым няма ніякага сэнсу, вы лічаце, што грамадзяне краіны павінны зрабіць на ваш узор?
- Байкатаваць выбары ні ў якім разе нельга. Таму што калі вы байкатуеце, то Лукашэнка атрымлівае больш шанцаў... Таму што калі прагаласуе з тысячу чалавек васемсот чалавек, то ён можа паставіць сабе такую колькасьць галасоў. А калі прыйдзе толькі пяцьсот чалавек, то вырастуць яго працэнты. Гэта няправільныя паводзіны. Я лічу, што заклік да байкоту – гэта памылка апазыцыі. Гэта можна элементарна падлічыць, што калі мы байкатуем выбары, мы даем шанец павысіць колькасьць працэнтаў Лукашэнкі. Гэта вельмі проста. Я ўжо недзе расчараваная ў нашай апазыцыі, і ў нашым народзе, калі так можна сказаць. Што мы ніяк не прачнемся. Я думаю, што гэта доўгі шлях.
- Калі ваша кніжка апошні раз выходзіла ў Беларусі? Ці помніце вы гэта?
- Гадоў 25 таму…
- Апошні ваш “Час сэканд-хэнд” выйшаў?
- Ой, так, але ж гэта такая напаўпадпольная кніга, недзяржаўная.
- А дзяржаўныя выдавецтвы калі апошні раз выдавалі ў якую?
- Па-мойму “Цынкавыя хлопчыкі” нейкае маленькае выдавецтва выдавала… “Беларусь” выдавецтва. Але гэта таксама было маленькае выдавецтва і асабісты ўчынак рэдактара.
- Калі б вам давялося ў адным паведамленьні сказаць нешта беларусам, што б гэта было?
- Давайце пастараемся жыць у вартай краіне.Кожны павінен штосьці для гэтага зрабіць. Не трэба чакаць, што гэта зробіць сусед, сын твой, усе павінны нешта рабіць. Інакш па адным вельмі лёгка нас шантажаваць, напалохаць, з намі расправіцца. Давайце будзем ісці разам, але ў той жа час я супраць рэвалюцыі. Мне не падабаецца кроў. Я не хачу, каб хаця б адно жыцьцё маладога парня была згубленая. Я лічу, мы мусім знайсьці свой беларускі “гандзізм”. Калі мы будзем разам, мы яго знойдзем, канешне.
- Зараз шмат войнаў, ці няма ў вас расчараваньня, што кнігі нібы нічому не вучаць? Ці магчымае зараз збліжэньне Усходу і Захаду, не новая халодная вайна, а агульны сьвет, не рускі, не заходні?
- У сьвеце ёсць не толькі кнігі, Талстой, яшчэ нехта, а ёсць і Біблія, і Францыск Асізскі, і Суражскі, на камяні стаяў колькі дзён, рэлігійныя гэтыя пакутнікі… А чалавек не зьмяняецца. Але ўсё-такі хочацца верыць, што нешта зьмяняецца, хоць падзеі ў Данецку і вайна ў Адэсе мяне напужалі. Як хутка зьлятае культура і як хутка вылазіць зьвер з чалавека. Так што я думаю, калі мы кінем рабіць сваю справу, можа быць яшчэ горш. Як там у апостала Паўла, гора мне, калі я перастану прапаведваць. Што тычыцца антызаходніцтва, як гэта зараз у Расеі, то я лічу, што гэта сыдзе. Сыдзе разам зь цяперашнімі лідарамі. Няма гэтай нянавісьці ў народзе. Ані ў расейскім, ані ў беларускім няма нянавісьці да Захаду, да Эўропы. Гэта ўсё пена, якая створаная палітыкамі. Ну і заўсёды знойдуцца моладзь, якім захочацца згуляць у сваю нейкую гульню. Так што гэта не глыбока, але адзінае, што ў прамежкавым часе мы будзем жыць яшчэ доўга. Мы занадта былі наіўныя ў 90-я гады, калі думалі, што раз, і тут жа мы станем свабоднымі. Не, гэта немагчыма, як выявілася. Усім здавалася, людзі прачытаюць Салжаніцына, і тут жа зробяцца чыстымі, а людзі кожны дзень некага забівалі ў пад’ездах. Я думаю, самая цяжкая спадчына, якая засталася ад сацыялізма, гэта траўмаваны чалавек, таму што лагер разбэшчвае і ката, і ахвяру.
