11 кастрычніка ў Беларусі пройдуць пятыя ў гісторыі краіны прэзыдэнцкія выбары. Беларуская Свабода праводзіць цыкль інтэрвію з былымі кандыдатамі ў прэзыдэнты Беларусі. Усіх калісьці зарэгістраваных кандыдатаў мы спытаем, што яны цяпер кажуць пра свой удзел у выбарах, што думаюць пра сёлетнюю кампанію, ці лічаць увогуле патрэбнай у Беларусі моцную прэзыдэнцкую форму кіраваньня. Сёньня Віталь Цыганкоў гутарыць з Уладзімерам Ганчарыкам, кандыдатам у прэзыдэнты на другіх выбарах — 2001 году.
На выбарах 2001 году Ўладзімер Ганчарык, тагачасны старшыня Фэдэрацыі прафсаюзаў Беларусі, быў «адзіным кандыдатам» ад дэмакратычнай апазыцыі. Іншы зарэгістраваны дэмакратычны кандыдат — Сямён Домаш — зьняўся на карысьць Ганчарыка. Паводле афіцыйных вынікаў выбараў, Ганчарык набраў 15,6%, Аляксандар Лукашэнка — 75,6%.
Цыганкоў: У красавіку гэтага году вам споўнілася 75 гадоў, але я ня бачыў ніякіх паведамленьняў ці віншаваньняў з гэтай нагоды недзе ў прэсе. Вы зусім сышлі ў прыватнае жыцьцё, цалкам адышлі ад палітыкі і грамадзкай дзейнасьці?
Ганчарык: Так, было 75 гадоў, і віншаваньні былі толькі ад тых людзей, якія мяне добра ведаюць. Ад «вялікай» палітыкі я сапраўды адышоў, але падтрымліваю кантакты з тымі, хто гэтага хоча, скажам так.
Цыганкоў: Давайце ўзгадаем прэзыдэнцкую кампанію 2001 году. Тады вас абралі «адзіным кандыдатам» ад дэмакратычнай апазыцыі ня ў выніку нейкага зьезду ці праймэрыз, а ў выніку кулюарных дамоўленасьцяў іншых патэнцыйных апазыцыйных кандыдатаў. Ці быў такі шлях на той момант аптымальны?
Ня так важны мэханізм абраньня адзінага, як сам адзіны як кампрамісная фігура, як асоба, якая можа аб’ядноўваць дэмакратычныя сілы.
Ганчарык: Я ўпэўнены ў гэтым, і час даказаў маю рацыю. Рэч у тым, што ня так важны мэханізм абраньня адзінага, як сам адзіны як кампрамісная фігура, як асоба, якая можа аб’ядноўваць дэмакратычныя сілы. Чаму ў 2001 годзе не было нейкага шырокага форуму дзеля абраньня «адзінага»? Бо быў страчаны час. А дамаўляцца з кіраўнікамі партыяў — гэта азначала загубіць усю справу. Дый так гэта быў вельмі цяжкі працэс дамоўленасьцяў і ўзгадненьняў.
Цыганкоў: Ідэя вашага вылучэньня была ў наступным: аб’яднаць апазыцыйна-дэмакратычны электарат зь людзьмі, якія былі схільныя галасаваць за старую намэнклятуру (вы былі кіраўніком Фэдэрацыі прафсаюзаў). Ацэньваючы гэта сёньня, ці можна сказаць, што гэта была плённая ідэя?
Ганчарык: На той момант — так. Па-першае, мяне падтрымалі і кіраўнікі Навукова-прамысловай асацыяцыі, кіраўнікі буйных прадпрыемстваў, былы прэм’ер. Мы лічылі, што калі ўдасца аб’яднаць палітычныя структуры, грамадзкія, прамысловыя, прафсаюзы, — то вынік будзе плённы. І я вам скажу, што калі б былі выкананыя ўсе дамоўленасьці, якія былі на першым этапе — то вынікі былі б лепшыя. Ідэя была плённая. Як яе рэалізоўвалі — іншае пытаньне. Галоўная памылка была ў тым, што быў страчаны час.
Цыганкоў: Тады быў зарэгістраваны таксама іншы дэмакратычны кандыдат, Сямён Домаш, але ён зьняўся на вашу карысьць. У адным з інтэрвію вы казалі, што каманда Домаша ня вельмі актыўна працавала на вас, нягледзячы на дамоўленасьці.
Ганчарык: Так і было. Домаш зьняўся толькі за 18 дзён да даты галасаваньня. Была сустрэча кіраўнікоў нашых штабоў, але многія з актывістаў каманды Домаша так і ня сталі працаваць на мяне, на адзінага кандыдата. На жаль.
Цыганкоў: Яшчэ адзін бок, які ня выканаў сваіх абяцаньняў, — гэта Масква. Тады Расея адмовілася нават даць загадзя праплачаны эфір на расейскіх тэлеканалах. Чаму вы разьлічвалі, што Масква будзе гатовая вас падтрымаць?
Ганчарык: Бо былі сустрэчы, размовы з даволі высокімі асобамі, на якіх даваліся абяцаньні нас падтрымаць. Але потым адбылося паседжаньне з удзелам Пуціна, на якім было прынята рашэньне падтрымаць Лукашэнку.
Палітыка — яна ня толькі брудная, але яшчэ і камэрцыйная зьява.
Цыганкоў: Чым вы гэта патлумачыце?
Ганчарык: Бо пэўныя сілы папрацавалі, каб даказаць Крамлю, што Ганчарык — гэта заходні стаўленік, што ён антырасейскі. Калі дамаўляўся пра падтрымку, то некаторыя казалі — «ты ж ведаеш, могуць і забіць». Палітыка — яна ня толькі брудная, але яшчэ і камэрцыйная зьява.
Цыганкоў: Чаму ў 2001 годзе не адбылося Плошчы? Некалькі тысяч людзей сабраліся на Кастрычніцкай плошчы, але ім прапанавалі разысьціся. Чаму?
Ганчарык: Гэта агульная хвароба выбарчых кампаніяў нашай апазыцыі. Гэта пралікі майго выбарчага штабу. Бо ня ведалі, як абараніць вынікі выбараў — і гэта адбываецца кожную кампанію. Тады не гатовыя былі, скажу вам. Вось і ўсё.
Цыганкоў: Цяпер як ніколі горача ідуць дыскусіі наконт таго, ці трэба ўдзельнічаць у гэтай выбарчай кампаніі...
Ганчарык: Вось вы сказалі слушнае слова — «дыскусіі». Бо гэтымі дыскусіямі падмяняюцца канкрэтныя справы. Марнуецца час, не выпрацоўваецца стратэгія і ня робяцца высновы з тых памылак, якія былі дапушчаныя раней.
Дыскусіямі падмяняюцца канкрэтныя справы. Марнуецца час, не выпрацоўваецца стратэгія і ня робяцца высновы з тых памылак, якія былі дапушчаныя раней.
Як перамагчы, калі ня ўдзельнічаць? Калі партыя ня ўдзельнічае, то пра яе забываюць. Іншая справа — на каго працаваць? На адзінага кандыдата — я за такі варыянт. І як даказаць фальсыфікацыі на выбарах, калі ў іх ня ўдзельнічаць? Але рыхтавацца трэба раней, а не за месяц-два да выбараў, дамаўляцца раней. Мне крыўдна, што людзі ня вучацца на нашых памылках. Таму тут я не аптыміст.
Цыганкоў: Ці патрэбная Беларусі моцная прэзыдэнцкая ўлада, альбо лепш мець парлямэнцкую рэспубліку?
Ганчарык: Я думаю, гэта няправільная пастаноўка пытаньня. Нібыта калі б у нас была парлямэнцкая рэспубліка — у нас усё было б добра. Павінны быць моцны парлямэнт, моцны прэзыдэнт і моцная апазыцыя. І ўсё гэта ўпісваецца ў паняцьце «дэмакратыя», бо павінна быць збалянсаваная ўлада. Што, у Амэрыцы слабы прэзыдэнт? Не. А сыстэма, якая цяпер існуе, ня можа функцыянаваць бязь зьнешняй падтрымкі. Трэба змагацца не за тое, наколькі моцны будзе прэзыдэнт. А трэба змагацца за тое, як запісана ў Канстытуцыі: «Беларусь — дэмакратычная, сацыяльная, прававая дзяржава». І на гэтым тэзісе могуць аб’яднацца ўсе — і нацыяналісты, і былыя камуністы, усе патрыёты Беларусі. Вакол гэтай ідэі і можна працаваць — каб была ў нас нармальная дэмакратычная ўлада.
