Вядомы беларускі музыка Зьміцер Вайцюшкевіч нядаўна прэзэнтаваў новы альбом «Наша песьня». Чаму прэзэнтацыя альбому адбылася толькі ў віртуальнай прасторы, ці можа музыка ў Беларусі зарабляць на жыцьцё творчасьцю, ці лічыць ён сябе дармаедам, пра што марыць — пра ўсё гэта Вайцюшкевіч распавёў Радыё Свабода.
«Пакуль грукаць бессэнсоўна, дзьверы зачыненыя»
— Прэзэнтацыя альбома адбылася на пачатку чэрвеня ў Вільні, а днямі беларускі інтэрнэт-партал Tut.by прадставіў яго інтэрнэт-прэзэнтацыю. А што, у рэальным жыцьці ў нашай краіне Беларусі ў вас няма магчымасьці прэзэнтаваць альбомы, ладзіць канцэрты ў вялікіх залях? З чым зьвязаны сыход у віртуальную прастору?
— Мы сыходзім туды, дзе ёсьць магчымасьць быць ці хаця б існаваць. Цяпер для нас інтэрнэт — пакуль што адзіная магчымасьць паказацца і расказаць пра ўсе свае радасьці і праблемы.
Цяпер для нас інтэрнэт — пакуль што адзіная магчымасьць паказацца і расказаць пра ўсе свае радасьці і праблемы.
На жаль, правесьці канцэрт у Беларусі апошнія 4 гады, за рэдкім выключэньнем (калі нехта з чыноўнікаў нешта прапусьціў ці начальства было ў адпачынку, і таму далі дазвол), цяпер немагчыма. Мы кожны месяц спрабуем пагрукацца да арганізатараў — яны кажуць, што нічога не зьмянілася, і пакуль грукаць бессэнсоўна, дзьверы зачыненыя.
І таму давялося рабіць прэзэнтацыю ў Вільні. Па-першае, гэта недалёка, па-другое, мне вельмі падабаецца выступаць там, я гатовы выступаць у Вільні пару разоў на год.
— Ну, і, як паказвае практыка — на канцэрты Лявона Вольскага, цяпер ужо былога «Ляпіса Трубяцкога» сотні, тысячы беларусаў едуць у Вільню.
— Я думаю, тут некалькі чыньнікаў. Першы — эканамічны, другі — культурны, а трэці — настальгічны. І гэта ўсё супадае. Мы нават палічылі, калі рабілі канцэрт у Вільні і на яго прыехала больш за 500 гледачоў зь Беларусі: кожны зь іх за гэтыя 2–3 дні пакінуў у Вільні каля 250 эўра. То бок у эканоміку Літвы пайшло больш за 100 тысяч эўра ад беларусаў. А калі палічыць, колькі грошай пакінулі беларусы, калі быў канцэрт «Ляпісаў», то галава проста ідзе кругам. Чаму гэта не патрэбна нам?
«Маладое пакаленьне ня ведае, як „Песьняры“ выглядалі»
— Але вернемся да вашага новага альбома «Наша песьня». У ім 12 даволі вядомых песень клясыкаў і сучасных беларускіх аўтараў. Штосьці з савецкіх часоў, кшталту «Я люблю бярозку» Юрыя Семянякі, «Вераніка» Ігара Лучанка, «Мой край» Ціхановіча, штосьці зусім старадаўняе — палянэз Агінскага. Дык што ў альбоме новага, у чым яго навізна?
— Мы прыцягваем цікавасьць да нашай беларускай песьні. Таму што афіцыйныя, скажам так — дазволеныя беларускія музыкі цягам апошніх 10–15 гадоў песень па-беларуску амаль не выконваюць. Я ўжо маўчу пра гіты, кшталту «Гуляць дык гуляць» ці «Піце піва, мужыкі»... Цяпер такіх песень няма ні ад «Бяседы», ні ад «Сяброў». Мая задача была — нагадаць слухачам пра Юрыя Семяняку, пра Адама Русака, пра тую ж самую «Вераніку» Ігара Лучанка і Максіма Багдановіча. Таму што, «дзякуючы» адсутнасьці папулярызацыі — празь Беларускае радыё, тэлебачаньне, канал «Культура» — маладое пакаленьне ня ведае, хто гэтыя песьні сьпяваў, нават ня ведае, як тыя ж самыя «Песьняры» выглядаюць. Тая ж самая «Вераніка» для шмат каго з моладзі можа быць адкрыцьцём, яны яе пачуюць першы раз..
«Я патрыёт спакойны, толькі празь песьню»
— Усе 12 кампазыцыяў так ці інакш прысьвечаныя тэме радзімы. Што для вас патрыятызм?
— Я патрыёт спакойны, толькі празь песьню. Цяпер паўсюль, і ў Расеі, і ва Ўкраіне ўсе крычаць пра патрыятызм. Палякі новага прэзыдэнта-патрыёта сабе выбралі. У гэтым сэнсе ёсьць добрыя моманты патрыятычныя, а ёсьць такія, якія могуць несьці пэўную небясьпеку.
Для 99% грамадзтва Беларусь — гэта такая прыгожая, лагодная тэрыторыя, але ніяк не зямля са сваімі каштоўнасьцямі, з багатай гісторыяй.
У нашым выпадку — гэта тоненькі галасок пра Беларусь. Бо для 99% грамадзтва Беларусь — гэта такая прыгожая, лагодная тэрыторыя, але ніяк не зямля са сваімі каштоўнасьцямі, з багатай гісторыяй. І якраз у гэтым альбоме песьні і Адама Русака, і Ігара Лучанка, на вершы Ўладзімера Някляева — гэта спроба эмацыянальна дастукацца да маладога пакаленьня, бо шмат песень прабіваюць на сьлязу, на іншыя эмоцыі. І задача гэтага альбома — абудзіць ці хаця б усхваляваць людзей гэтай прыгажосьцю. Бо што тычыцца менавіта песьні, пакуль беларусы ня вельмі ўспрымаюць, што гэта наша. У нас быццам бы ёсьць фальклёр, і ўсё. Таму хто, як не артысты, павінен займацца гэтай папулярызацыяй песьні і прыцягваць увагу?
— А як спалучаюцца пранікнёныя патрыятычныя песьні з рэстаранным шансонам? З альбомам «Варанок», да прыкладу?
— Гэта акторская, чалавечая праца. Спалучыць музыку сядзельцаў з паэзіяй Генадзя Бураўкіна — гэта вельмі складаная, але надзвычай цікавая задача. Вось мяне больш хвалюе, што будзе далей — каго і як сьпяваць, якія тэмы ўздымаць, Міхася Стральцова ці якую-небудзь дзеўку-паэтку. «Варанок» — гэта была праца над тым, чаго нам бракуе. Напрыклад, шансону беларускамоўнага, якасна запісанага з аркестрам, не было. Мы з Генадзем Мікалаевічам яго па-свойму абазначылі і «заслупавалі» — як кажуць, «хто першы, той і лепшы». Нейкі ўзор нават паставілі.
«Я пацярпеў з-за грамадзянскай пазыцыі, з-за нязломнасьці»
— Адзін вялікі расейскі паэт пісаў: «Поэтом можешь ты не быть, но гражданином быть обязан...» Вы — паэт, музыка, патрыёт, і менавіта за сваю акрэсьленую грамадзянскую пазыцыю пацярпелі: трапілі ў «чорныя сьпісы», вашы канцэрты забараняюць... Чаму так адбываецца ў нашай краіне?
Цяперашнім часам і ворагі, і сябры цэняць асобу.
— Так, пацярпеў з-за грамадзянскай пазыцыі, з-за нязломнасьці ў пэўным сэнсе. Але, нягледзячы на гэта, я гатовы граць канцэрты, гатовы да дыялёгу. Цяперашнім часам і ворагі, і сябры цэняць асобу. У маіх песьнях падкрэсьліваецца філязофскі, чалавечы, грамадзянскі кірунак гэтай асобы. Хоць, паўтаруся, наш альбом мірны, наш альбом накіраваны на аб’яднаньне і так званых «чэсных», і «нячэсных». Нават са сьцягамі мы праблемаў ня бачым: няхай сабе існуе і чырвона-зялёны сьцяг. Але мы за тое, каб людзей ня білі ні за беларускую мову, ні за бел-чырвона-белы сьцяг. У песьнях з майго новага альбома гэтая ідэя прасочваецца.
— Ці балюча вы перажываеце забарону, адмену канцэртаў? Прыгадваю, адмянілі анансаваны «Калядны канцэрт» у ДК МАЗ...
— Вядома, калі ты слабы ўнутры, то можаш сьпіцца ці наагул звар’яцець. Жыцьцё чалавечае, а тым больш артыстычнае — яно ж вельмі кароткае. Я паўтаруся, бо ўжо ня раз казаў, што артысту трэба разьвівацца разам са сваёй аўдыторыяй, якая заточаная на цьвёрдае беларускае «ч», на беларускае «г», якая нават калі і не размаўляе па-беларуску, то сымпатызуе беларускасьці. На шмат якіх беларускіх артыстаў беларусы з задавальненьнем хадзілі б. Таму я спрабую знайсьці замену забароненым канцэртам — запрашаю ў аграсядзібу, у лазьню, каб ня ўпасьці ў нейкую дэпрэсію. Дзіўна, здаецца, што часы забаронаў мінулі, што ўлада настолькі ўпэўнена сябе адчувае ў кантролі над грамадзтвам, а пры гэтым працягвае забараняць канцэрты. Гэта ўжо сьмешна і адначасова трагікамічна. А мне трэба жыць, жыць нармальна, адчуваць спакой. Ёсьць, вядома, складанасьці. Але мы перажываем гэта ўсё нармальна.
— Наагул, як вы ставіцеся да такога штучнага падзелу на «чэсных» і «нячэсных»: калі ты зь бел-чырвона-белай налепкай, стужкай ці сьцяжком — ты ўжо нацыяналіст, калі з чырвона-зялёным сьцяжком — «савок». На ваш погляд, такі падзел — нармальная зьява ці не?
— Я не магу адказаць, гэта нармальна ці не. Сёньня кожная машына ў Беларусі — ідэалягізаваная. Раней на машынах былі бел-чырвона-белыя налепкі, дарэчы, чырвона-зялёных было менш. А цяпер і георгіеўскія стужкі, і жоўта-блакітныя, і колеры расейскага сьцяга... Я лічу, што гэта даніна модзе, дзякуючы прапагандзе, якая круглыя суткі льецца з расейскіх і афіцыйных беларускіх тэлеканалаў. Мой прагноз — людзі неўзабаве «нагуляюцца». А бел-чырвона-белы сьцяг застанецца. Ці зьявіцца нейкая іншая мода? Гэта ня проста ідэалёгія: мы павінны даваць такія ідэі, якія б былі цікавымі, прывабнымі, глыбокімі.
«Было б, канечне, клясна — закахацца ў паэтку. Але я жанаты чалавек»
— Вы шмат сьпяваеце на вершы Караткевіча, Бураўкіна, Барадуліна, Някляева, Хадановіча, падступіліся цяпер да Максіма Танка, а самі мала пішаце. Чаму?
— Я вершы не пішу, я пішу кароткія гісторыі для Радыё Рацыя, гэта мой аўдыё- ці радыёблог. Літаратарам я сябе не лічу, магу быць толькі экспэртам па сьпяванай паэзіі і па міжнародных праектах — гэта чэхі, швэды, палякі, японцы, расейцы, спадзяюся, будуць яшчэ і ўкраінцы. Таму да пісаньня рукі не даходзяць. Да таго ж, шчыра скажу, мне цікавы лёс маіх суаўтараў — лёс Някляева, зь якім я асабіста сябрую, лёс Барадуліна, Бураўкіна, Караткевіча, Маякоўскага, паляка Ваячэка — гэта вельмі цікава. І, самае прыкрае, падобнымі справамі ў Беларусі не займаецца ніхто. Гэта мой спосаб самавыражэньня: бярэш верш, пішаш музыку. Я думаю, канкурэнтаў на гэтай ніве ў мяне пакуль ня будзе. Я пакуль не гатовы ствараць свае тэксты.
— Вы пералічылі паэтаў — усе мужчынскія прозьвішчы, мужчынская паэзія. А ці было ў вас супрацоўніцтва з паэткамі?
—У мяне былі песьні для сумесных праектаў на вершы Ларысы Геніюш, Натальлі Арсеньневай — гэта «Магутны Божа», яго шмат хто сьпяваў і яшчэ будзе сьпяваць. Я думаю пра гэта. Было б, вядома, клясна — закахацца ў паэтку, каб прабегла іскра паміж намі. І зрабіць такі сумесны праект. Але я сямейны чалавек... Я думаю пра тое, каб зрабіць праект на жаночую паэзію, паэзію, якую пішуць жанчыны.
«Я хачу, каб людзі казалі пра Вайцюшкі: «Я там быў»
— Вось вы сказалі, што знаходзіце новыя формы прыцягваньня слухачоў. Распавядзіце пра свае Вайцюшкі, якія становяцца ўжо культавым месцам.
Я з грашыма і са славай сваёй вярнуўся, пабудаваў нейкі ідэальны сьвет, якім стараюся падзяліцца. І пераканаць людзей, што не намазана мёдам у Менску, а Беларусь — яна ўся прыгожая...
— Я падаю прыклад мясцовым жыхарам, сваім бярозаўскім землякам, якія шмат зарабілі грошай і засталіся ў Менску. А я з грашыма і са славай сваёй вярнуўся, пабудаваў нейкі ідэальны сьвет, якім стараюся падзяліцца. І пераканаць людзей, што не намазана мёдам у Менску, а Беларусь — яна ўся прыгожая... Я ўжо не кажу пра Наваградчыну — сэрца Вялікага Княства Літоўскага. А наконт рамантызацыі — кожны чалавек у стане рамантызаваць любое месца, нават не прыстасаванае да жыцьця. Я хачу дамагчыся, каб людзі казалі пра Вайцюшкі: «Я там быў», як з гонарам кажуць, што былі ў Люўры, зьезьдзілі ў Парыж. Таму я атрымліваю нейкую сатысфакцыю і энэргіяй зараджаюся, калі ладжу імпрэзы, сьвяты ў Вайцюшках, як Янушкевіч робіць гэта пад Ракавам.
— А ў прынцыпе — ці можа музыка ў Беларусі сваёй творчасьцю зарабляць на жыцьцё, пракарміць сям’ю?
— Я зарабляю музыкай. Я ў складаных умовах навучыўся зарабляць грошы. Можа, ня столькі, колькі трэба, але я лічу, што мне ў гэтым сэнсе пашанцавала: ня трэба ісьці на фабрыку ці ў нейкі офіс. Я цяпер яшчэ ня ведаю, што буду рабіць у жніўні, але пераканаўся цягам маёй 20-гадовай кар’еры, што калі просіш вышэйшыя сілы, каб нешта ўпала зь неба, яно падае! Прабачце за такую наіўнасьць. І мне гэтая вольнасьць падабаецца. Мне ня трэба з Вайцюшкоў ехаць у Менск у нядзелю ўвечары ў корках, каб пасьпець на працу. Я спакойна магу сабе дазволіць паехаць у Менск у аўторак. І мне здаецца, што кожны чалавек у стане такую волю вакол сябе сфармаваць і быць адказным за тое, што робіць.
«Я займаюся агра- і экатурызмам. А як артыст выглядаю на дармаеда»
— Не баіцеся праслыць дармаедам? Дэкрэт прэзыдэнцкі ўжо ўступіў у сілу.
— Ведаеце, я вельмі хітры беларускі артыст. Агра-экатурызм — гэта праца. Я, праўда, зусім нядаўна даведаўся, дарэчы, дзякуючы гэтаму дэкрэту, што я, аказваецца, не дармаед. У мяне сядзіба ў Вайцюшках ужо пяты год, так што я займаюся агра- і экатурызмам. А як артыст выглядаю на дармаеда.
— Вы, акрамя Вайцюшкоў і Вільні, прасоўваеце свае праекты далей. Была аўтамабільна-музычная акцыя па Скандынавіі і краінах Балтыі «Адкрыем Беларусь». Як там успрымаюць беларусаў?
— У кожнай краіне па-рознаму. Да прыкладу, у Даніі, у Капэнгагене былі дзіўныя пытаньні кшталту «Беларусь цяпер разам з Расеяй ці ўжо асобна?» То бок некаторыя думаюць, што Беларусь — гэта яшчэ Савецкі Саюз. У Эстоніі і Латвіі — свае праблемы. Там у іх дэмакратыі столькі, што некаторыя зь іх хацелі б у нас пазычыць самі ведаеце каго. У Нарвэгіі, Швэцыі, Фінляндыі — свае адносіны, свая гісторыя. Але трэба грукацца ня толькі ў афіцыйныя дзьверы, і мы дзеля гэтага робім міжнародныя праекты. Можа, празь дзесяць гадоў які-небудзь японец ці бразылец возьме томік паэзіі Хадановіча і напіша свой погляд на беларускую паэзію. Такі віртуальны мост вельмі важны, ствараюцца культурніцкія пляцоўкі, якія маюць вялікае значэньне. Гэта вельмі цікава.
— А ўкраінскі вэктар — Вольскі выступаў на Майдане, Міхалок ужо туды перабраўся — прысутнічае ў вашых праектах?
— Не, пакуль да Ўкраіны не дабраўся. Ёсьць сябры, якія жывуць у Львове, ёсьць фанаты, якія жывуць у Кіеве. На жаль, шчыльнага кантакту з Украінай няма. Праз пару гадоў хачу зрабіць альбом на вершы ўкраінскіх паэтаў. Але трэба яшчэ знайсьці сваіх паэтаў.
«На выбарах не зьбіраюся нікога падтрымліваць. Ня бачу сэнсу»
— Стартавала чарговая выбарчая кампанія. Некалі вы актыўна падтрымлівалі Ўладзімера Някляева, які балятаваўся ў прэзыдэнты. Цяпер ёсьць жаданьне кагосьці падтрымаць? Ці ёсьць сымпатыі да каго-небудзь?
Я за 20 гадоў навучыўся па-філязофску ставіцца да ўсяго. Я б хацеў, каб і мяне таксама цярпелі, як я цярплю іх.
— У мяне няма ні да кога антыпатыяў, нават да самага асноўнага кандыдата. Я за 20 гадоў навучыўся па-філязофску ставіцца да ўсяго. Я б хацеў, каб і мяне таксама цярпелі, як я цярплю іх. Амаль з усімі, хто абвясьціў пра свае прэзыдэнцкія амбіцыі, я знаёмы асабіста, кагосьці больш ведаю, кагосьці менш. Але я не зьбіраюся нікога падтрымліваць. Ня бачу сэнсу. Ня бачу ідэі, якая б магла зараз аб’яднаць электарат вакол нейкага кандыдата. Калі б можна было нейкім чынам дапамагчы вызваленьню Міколы Статкевіча, я б тады стаяў у першых шэрагах. І ўсіх астатніх палітвязьняў.
«Мая мара — каб беларуская песьня была пачута ва ўсім сьвеце»
— Пра вас ужо выдадзена цэлая кніга — не забранзавелі яшчэ? Дарэчы, колькі ў вас альбомаў ужо выйшла — пару дзясяткаў ёсьць?
— 18 ці 19. Цяпер я зьбіраюся выдаць сваю кнігу «Простыя словы» і шукаю спонсара. Гэта будзе кніжка маіх праграмаў за мінулы год, кароткія гісторыі, уражаньні, успаміны, сьлёзы і радасьць — усё ў адным, з малюнкамі мастачкі і перакладчыцы Евы Гілевіч.
— А мара ў вас ёсьць?
— Ёсьць. Каб беларуская песьня была пачута ва ўсім сьвеце. Пакуль гэта немагчыма ўявіць. Каб беларусы, да прыкладу, выйгралі Эўрабачаньне зь нейкім гітом, які стаў бы ўсясьветна вядомым. Пакуль гэта падаецца нерэальнасьцю. Але «Макарэна» неяк жа прагучала! Таму вельмі б хацелася, каб, пачуўшы адну песьню, народ ва ўсім сьвеце даведаўся і пра Беларусь. Гэта мая мара. І хто гэта зробіць, мне абсалютна няважна. Было б някісла, каб гэта зрабіў я.
