У Вільні вырашалі, каго лічыць палітвязьнем

На сэкцыі «Палітычныя вязьні: праблемы вызначэньня і вызваленьня» ўдзельнікам форуму былі прапанаваныя крытэрыі для вызначэньня палітвязьняў. Яны сфармуляваныя ў дакумэнце пад назвай «Кіраўніцтва па вызначэньні паняцьця «палітычны вязень».

Дакумэнт распрацаваны групай праваабаронцаў з 7 краін Эўропы і СНД. Ад Беларусі свой унёсак у яго распрацоўку зрабілі праваабаронцы «Вясны», БХК, камітэту «Салідарнасьць», Цэнтру прававых трансфармацый ды іншыя.

Як патлумачыў вядоўца дыскусыі праваабаронца Ўладзімер Яворскі з Украіны, неабходнасьць дамовіцца пра агульныя крытэры ў вызначэньні гэтага паняцьця выкліканая дзьвюма асноўнымі прычынамі.

Па-першае, нават ў дакумэнтах ААН не існуе агульна прынятага вызначэньня «палітычны вязень». Таму праваабаронцы арыентуюцца на дакумэнты Рады Эўропы, зь якімі, аднак, ня ўсе згодныя.

Другое — без дакладнага вызначэньня цяжка весьці размовы з чыноўнікамі краінаў, дзе ёсьць палітвязьні, бо яны адмаўляюцца гэта прызнаваць. «Апошні прыклад. У Азербайджане размаўлялі з прадстаўнікамі ўраду на гэтую тэму, а яны кажуць: а ў нас няма палітвязьняў, пакажыце нам іх», — згадаў Уладзімер Яворскі. Беларускія праваабаронцы гэты прыклад выдатна зразумелі.

Распрацоўшчыкі «Кіраўніцтва» прапануюць дзьве групы крытэраў. Гэта безумоўны палітычны характар пазбаўленьня волі. У Беларусі, паводле праваабаронцаў, менавіта з палітычных прычын пакаралі ўдзельнікаў пратэстнага мітынгу 19 сьнежня 2010 году. Кандыдат на прэзыдэнта Мікалай Статкевіч, які дагэтуль знаходзіцца ў вязьніцы нібыта за ўдзел у масавых забурэньнях, — прыклад такога мэтанакіраванага палітычнага асуджэньня, мяркуюць праваабаронцы.

Таксама палітвязьнямі трэба прызнаваць вязьняў, якіх асудзілі паводле рэлігійных перакананьняў, з-за негвалтоўнай ці праваабарончай дзейнасьці.

Тут прыклад — праваабаронца «Вясны» Алесь Бяляцкі, якога асудзілі за нібыта ўтойваньне грошай з-за мяжы, хаця было вядома, што гэтыя грошы ішлі на дапамогу людзям. Такія выпадкі ёсьць і ў іншых краінах СНД. На форуме прагучала інфармацыя: ва Ўзьбекістане пазбаўленыя волі 16 праваабаронцаў.

Другая група крытэраў: там, дзе да папярэдніх прычынаў далучаюцца іншыя абставіны. Прыкладам, фальшаваньне доказаў, непрапарцыйнасьць пакараньня таму, што інкрымінуецца. Тут беларускія праваабаронцы назвалі ў якасьці прыкладу справу Зьмітра Дашкевіча і Эдуарда Лобава. Праваабаронцы з Расеі згадалі справу Pussy Riot.

Калі правабаронцы патрабуюць безумоўнага вызваленьня палітвязьняў зь «першай групы», то адносна «другой» у іх падыход больш стрыманы. Улічваючы, што ў некаторых з гэтых выпадкаў ёсьць пэўнае правапарушэньне з боку палітвязьня, то правабаронцы выступаюць за тое, каб абавязкова іх справы былі перагледжаныя ў новым працэсе. «Трэба кожны выпадак вывучаць індывідуальна», — лічыць Уладзімер Яворскі.

Але ў досьведзе праваабаронцаў шмат прыкладаў гэтак званых «памежных сытуацый» ці зусім ужо спрэчных. У асобнай групе, паводле праваабаронцаў, знаходзяцца прыкметы, якія не дазваляюць нават пры наяўнасьці некаторых крытэраў зь дзьвюх першых груп назваць перасьледаванага палітычным вязьнем.

Так бывае ў выпадку гвалтоўнага правапарушэньня супраць асобы, за выключэньнем выпадкаў самаабароны. І другое — калі гвалт быў учынены з прычыны нянавісьці ці былі заклікі да гвалту паводле нацыянальных, этнічных, расавых ды іншых прыкмет.

Ці варта лічыць палітвязьнем Васіля Парфянкова?

Вядома, што былы палітвязень Васіль Парфянкоў цяпер зьмешчаны на лячэньне ў ЛПП — лячэбна-працоўны прафілякторый. Некаторыя грамадзкія актывісты лічаць, што былога палітвязьня зьмясьцілі туды ў рэчышчы трывалага перасьледу яго як актыўнага апазыцыянэра.

Што кажуць на гэта праваабаронцы?

Алег Гулак з БХК зазначыў, што ў Беларусі праблема прымусовага зьмяшчэньня людзей з ЛПП — гэта ў тым ліку праблема парушэньня правоў чалавека, бо фактычна знаходжаньне ў такой установе ёсьць пазбаўленьнем волі. Штогод зь Беларусі каля 5 тысяч чалавек зьмяшчаюць у падобныя прафілякторыі пад прымусам. Выпадак з Васілём Парфянковым ў гэтым сэнсе, лічыць Алег Гулак, не адрозьніваецца ад праблем гэтых 5 тысяч. Валянцін Стэфановіч дадаў, што Васіля Парфянкова некалькі разоў каралі за адміністрацыйныя парушэньні, паводле якіх ён прызнаў, што ўчыніў іх у нецьвярозым стане.

Справа Андрэя Гайдукова і ксяндза Лазара з Барысава

Ці не прызнаюць праваабаронцы ксяндза Лазара палітвязьнем толькі тады, калі над ім пройдзе закрыты суд, як гэта фактычна адбылося з Андрэем Гайдуковым? Тацяна Равяка зь «Вясны» мяркуе, што такую аналёгію праводзіць рана. Канчатковыя высновы праваабаронцаў адносна справы Гайдукова былі зробленыя пасьля суду, калі сталі відавочнымі пэўныя парушэньні закону ў гэтай справе.

Што да справы ксяндза Лазара, то адносна яе інфармацыі не дастаткова, каб ужо зараз рабіць высновы:

«Тое, што грамадзяніна затрымаў КДБ, гэтага недастаткова. Але адмысловае абмежаваньне інфармацыі па гэтай справе выклікае падазрэньні». Праваабаронцы пагадзіліся, што ў кожным выпадку неабходна мець максымум інфармацыі, каб вырашаць, ці прызнаваць вязьня палітычным.

«Кіраўніцтва па вызначэньні паняцьця «палітычны вязень» пасьля абмеркаваньня на форуме будзе прааналізавана і, магчыма, дапрацавана актывістамі ў рэгіёнах краін СНД. «Мы накіруем гэты дакумэнт ў БДІПЧ АБСЭ, Агенцтва правоў чалавека Рады Эўропы ды іншыя зацікаўленыя структуры», — паведаміў Уладзімер Яворскі.



Як актывізаваць барацьбу за вызваленьне палітвязьняў? Ці варта падпісваць заявы, на якія дыктатары не зьвяртаюць увагі?

Вядомы праваабаронца з Расеі Валянцін Гефтэр падзяліўся досьведам: можна уключаць прозьвішчы палітвязьняў у сьпісы на памілаваньне, якія падаюцца грамадзкімі структурамі на імя прэзыдэнта.

Паводле праваабаронцаў з Украіны, за вызваленьне палітвязьня Юліі Цімашэнкі сабраны дзясяткі тысяч подпісаў, і ігнараваць гэта ўладам усё цяжэй.

Беларускія праваабаронцы кажуць, што тут сытуацыя адрозьніваецца. Спрабавалі розныя захады, але вызваленьне палітвязьняў затармазілася. Лукашэнка не вызваляе без прашэньняў, а палітвязьні адмаўляюцца іх пісаць.

Дыскусія разгарнулася вакол дылемы: ці варта зьвяртацца да саміх палітвязьняў з заклікамі напісаць прашэньні аб памілаваньні? А раптам нехта прыме гэтую прапанову і ёй скарыстаецца, як тое зрабіў Андрэй Саньнікаў?

Марына Адамовіч, жонка Мікалая Статкевіча, і Натальля Пінчук, жонка Алеся Бяляцкага, гэтую ідэю адверглі. Паводле Марыны і Натальлі, такія звароты нічога не дадуць. Ды й нельга ставіць палітвязьняў перад такім жорсткім выбарам, калі на іх будуць ціснуць ня толькі ўлады, але і сваякі ды аднадумцы.

Дыскусіі будуць ісьці на форуме да 22 гадзіны вечара і працягнуцца 27 кастрычніка. На чарзе размовы пра шляхі паляпшэньня сытуацыі з правамі чалавека і каапэрацыі беларускай і міжнароднай праваабарончых супольнасьцяў, магчымасьцях адукацыі ў галіне правоў чалавека і аб праблемах узаемадзеяньня з органамі ўлады.