Лагойшчына – радзіма майго нябожчыка-бацькі, мая Радзіма, маё маленства,
мая Беларусь. Люблю прамаўляць гэтыя назовы вёсак, дзе працавалі бацькі
настаўнікамі ў школе – Корань, Слабада, Янушкавічы, Стайкі.
У першы кляс я пайшла ў Камянцы, а трэці скончыла ў вёсцы Моладзі, і
школа зразумела ўсюды была беларуская. Вучыцца вельмі любіла і нават калі
хварэла, уцякала на ўрокі, калі бацькі сыходзілі на працу. А потым склалася
так, што мы з мамай пераехалі жыць у Менск. Я пайшла ў чацьверты кляс першай
менскай школы, побач з якой мы тады жылі. Школа была руская і адразу пачаліся
праблемы, бо раней я ўсе прадметы вывучала па-беларуску. Родная ж мова
была беларуская, па-расейску ў нас на вёсцы ніхто не гаварыў, а тут трэба
было гаварыць па-расейску.
Аднаклясьнікі зь мяне сьмяяліся, гаварылі “деревня”, а ў настаўніцы-расейкі
мая мова выклікала страшэнны гнеў. І голас заўсёды злосны, незадаволены,
грубы. Яна высьмейвала мяне перад усім клясам, гаварыла, што пара забыць
свае “деревенские привычки”, і я адчувала сябе безабароннай і няшчаснай.
Самыя вялікія непрыемнасьці былі на ўроках рускай мовы, якая ў раскладзе
была кожны дзень. Я была як выцкаваная і клясам і настаўніцай. І ці то
ад страху, ці то ад разгубленасьці, але як толькі мяне выклікалі да дошкі,
я зноў і зноў гаварыла “назоўнік”, “прыметнік”, “дзеяслоў” замест “существительное”,
“прилагательное”, “глагол”. І сама ўжо ведала, і мама дома сотню разоў
мяне вучыла – яна была настаўніцай. Але як толькі я чула: “Палачанина к
доске”, то там на гэтым лобным месцы, я, як заварожаная, зноў усё паўтарала
па-беларуску. Настаўніца называла мяне дурніцай, іншымі абразьлівымі словамі,
і кожны дзень я чула ад яе зьнявагі, абразы і пагрозы, што мяне перасадзяць
у трэці кляс. На перапынках я хадзіла заўсёды адна, бо з “деревней” ніхто
не хацеў дружыць. Адносіны настаўніцы ўплывалі на маіх аднагодкаў. Школа,
якую я так любіла раней, ператварылася для мяне ў сапраўдную пакуту. Я
зьненавідзела яе ўсёй сваёй перапужанай дзіцячай душой.
Ну трэба сказаць, што моўная праблема доўжылася для мяне нядоўга – праз
хуткі час я засвоіла гарадзкую мову і стала, як усе. Прайшоў час – я скончыла
школу, філялягічны факультэт, асьпірантуры. Адным словам, была абсалютна
дарослым і ні ад каго незалежным чалавекам, ды яшчэ й дэпутатам Менгарсавету.
І вось неяк у 94-ым годзе зайшла ў тралейбус і раптам мяне як варам акаціла,
я застыла на месцы, стаяла як спараліжаваная – у некалькіх кроках ад сябе
я ўбачыла яе, гэтую настаўніцу. Яна амаль не зьмянілася – такі ж злосны
і недабразычлівы твар, такія ж сьціснутыя вусны. Страх і жудасьць, як і
ў тыя дзіцячыя гады, ахінулі ўсю маю істоту. На імгненьне мне стала дрэнна.
Праз хвіліну, выдыхнуўшы паветра, я расьсьмяялася пра сябе. “Якое глупства”
– толькі падумалася.
Як гэта страшна – ня быць у сваім доме гаспадаром. А зараз, у сьвятле
сёньняшніх страшных падзеяў, якія зьдзяйсьняюць бандыты-расейцы ў Чачэніі,
і думаецца – вось ён зьмест гэтай палітыкі: “Существительное и глагол”.
Галіна Палачаніна
Самае папулярнае
1