Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Чаму Лукашэнка перамог у 94-м? Адказ Сяргею Навумчыку


У Фэйсбуку разгарэлася дыскусія наконт тэзісу Сяргея Навумчыка, што прэзыдэнцкія выбары ў 1994 годзе былі недэмакратычнымі, паколькі «дзяржаўныя СМІ працавалі на здушэньне дэмакратыі» і «прапагандысцкая машына… працавала цалкам у інтарэсах Лукашэнкі».

Менш за ўсё хацелася б дыскутаваць з калегам, якога я глыбока паважаю і зь якім у мяне супадае большасьць падыходаў. Але, па-першае, такія дыскусіі якраз часам і бываюць самымі зьмястоўнымі, ну, а па-другое — вы ведаеце, не магу маўчаць:-)

Парлямэнцкія выбары 1995-га ўжо відавочна нельга называць дэмакратычнымі
.

Адразу скажу, што хачу аспрэчыць тэзісы Сяргея толькі наконт прэзыдэнцкіх выбараў 1994 году. Парлямэнцкія выбары 1995-га, на маю думку, ужо відавочна нельга называць дэмакратычнымі. Аргумэнт Навумчыка, што выбары 1994-га не былі свабоднымі, бо «ў інтарэсах Лукашэнкі працавала прапагандысцкая машына», я знаходжу, скажам мякка, неадпаведным.

Па-першае, у СМІ ў 1994-м годзе ўсё не было гэтак адназначна. Сярод дзяржаўнай прэсы самым масавым выданьнем на той час быў орган Вярхоўнага Савету «Народная газета» — пад кіраўніцтвам Ёсіфа Сярэдзіча. Газэта была як мінімум прадэмакратычная (хутчэй за Пазьняка, чым за Шушкевіча). Калі газэта і давала нешта «ў рамках дыскусіі» за Лукашэнку ці за Кебіча-то на кожны такі артыкул прыпадала тры за дэмакратаў.

Была і ўрадавая газэта «Звязда», якая калі і давала нешта за Кебіча, то пераважна зь БелТА. А журналісты, якія там пісалі пра палітыку (Жданко, Каліноўскі, Сінякевіч, Сьвірко, Цыганкоў), адкрыта сымпатызавалі Шушкевічу ці Пазьняку.

Іншыя дзяржаўныя выданьні — «Рэспубліка», «Советская Белоруссия» — былі больш кансэрватыўна настроеныя і выступалі за Кебіча. За Лукашэнку там мала што праходзіла. Відавочна за Кебіча было Беларускае тэлебачаньне.

Але гэта так, для даведкі. Галоўны ж аргумэнт Сяргея — што СМІ стваралі атмасфэру, спрыяльную ідэям Лукашэнкі («демократы развалили великую державу», «разорваны экономические связи», «необходимо восстановить союз двух братских народов», «вместе мы едины и непобедимы»). Так, з гэтым не паспрачаесься, агульны кантэкст на БТ быў менавіта такі (але, нагадаю, «Народная газета» з накладам у паўмільёна прапагандавала пераважна дэмакратыю і нацыянальнае адраджэньне, а па радыё ішлі трансьляцыі з пасяджэньняў Вярхоўнага Савету). Але наколькі прапаганда СМІ вызначае вынік выбараў?

Аргумэнт Сяргея, што калі «ўся прапагандысцкая машына працавала ў інтарэсах Лукашэнкі», то выбары нельга лічыць дэмакратычнымі, выглядае ня вельмі пераканаўча

Аргумэнт Сяргея, што калі «ўся прапагандысцкая машына працавала ў інтарэсах Лукашэнкі», то выбары нельга лічыць дэмакратычнымі, выглядае ня вельмі пераканаўча, калі перакласьці яго на рэаліі іншых краінаў. Напрыклад, у Эўропе большасьць СМІ абараняюць каштоўнасьці правоў чалавека, паліткарэктнасьці, сацыяльнай дзяржавы. Ці азначае гэта, што з пункту гледжаньня фашыстаў і праварадыкалаў, якія ніяк не прадстаўленыя ў СМІ — выбары ў эўрапейскіх краінах варта прызнаць несвабоднымі і несумленнымі? А ў ЗША большасьць СМІ абараняюць каштоўнасьці індывідуалізму, прадпрымальнасьці, свабоднага рынку. Ці дае гэта права, напрыклад, камуністам ЗША заяўляць, што выбары ў ЗША недэмакратычныя? Дарэчы, у тых самых ЗША апошнія дзесяцігодзьдзі толькі тэлеканал Fox падтрымлівае рэспубліканцаў, астатнія асноўныя тэлеканалы — відавочна на баку дэмакратаў. І гэта не перашкаджае рэспубліканцам выйграваць выбары.

Шчыра кажучы, я думаў, што аргумэнт «калі б у нас былі ў руках СМІ, то мы б перамаглі», даўно стаў здабыткам гісторыі. Была такая ілюзія ў 90-я, калі здавалася, што дастаткова патлумачыць людзям усю праўду пра нашу гісторыю, распавесьці ім «О русском империализме и его опасности», паказаць ім, як жывуць на Захадзе — і яны адразу пойдуць шчыльнымі радамі за дэмакратыяй і незалежнасьцю ў сьветлую эўрапейскую будучыню.

Калі б нават Сяргей Навумчык зь Зянонам Пазьняком не вылазілі з тэлеэфіру ў 1994-м, — гэта не зьмяніла б значна вынікі выбараў

Мне здавалася, што такія рамантычныя ілюзіі даўно засталіся ў мінулым — што даказана ўсім разьвіцьцём падзеяў у Беларусі і ўвогуле на постсавецкай прасторы. Гэтыя гады нібыта пераканалі, што ў палітычным сэнсе людзі ня здольныя кардынальна і хутка мяняцца, што яны гатовыя нават аспрэчваць законы матэматыкі, калі тыя не супадаюць зь іхнімі ранейшымі перакананьнямі і жыцьцёвым вопытам. Ідэі дэмакратыі, незалежнасьці, нацыянальнага адраджэньня гучалі ў 1994-м годзе з многіх крыніцаў (з прэсы, з Радыё Свабода, нават расейскае тэлебачаньне было тады дастаткова дэмакратычным), але большасьць беларусаў хацелі чуць іншае. Як я цяпер перакананы, калі б нават Сяргей Навумчык зь Зянонам Пазьняком не вылазілі з тэлеэфіру ў 1994-м, — гэта не зьмяніла б значна вынікі выбараў — перамог бы ўсё роўна кандыдат тыпу «лукашэнка».

Дыскусія пра 1994 год — зусім не акадэмічная спрэчка. Чарговыя спробы патлумачыць вынікі першых прэзыдэнцкіх выбараў подступамі ФСБ альбо манаполіяй СМІ адсоўваюць нас ад праўдзівай ацэнкі стану беларускага грамадзтва на той час — а значыць, нараджаюць новыя (старыя) ілюзіі.

Лукашэнка перамог, бо ўмеў таленавіта хлусіць
.

Лукашэнка перамог зусім не таму, што СМІ працавалі на яго. Не было такога. Пра гэта напісаныя тысячы разумных артыкулаў, але паўтаруся — Лукашэнка перамог, бо такі быў стан беларускага грамадзтва на той час. Лукашэнка перамог, бо абяцаў адрадзіць СССР, бясплатны тэлевізар кожнаму, вярнуць уклады ў Ашчадбанку і спыніць беларусізацыю. Лукашэнка перамог, бо ўмеў таленавіта хлусіць і абяцаць людзям невыканальнае.

Заўсёды прасьцей весьці людзей уніз, чым уздымаць іх маральна і духоўна. Лукашэнка перамог, таму што быў крызіс, злом ранейшага жыцьця і людзям хацелася простых і прымітыўных адказаў. Ён іх даваў, апускаючы планку.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG