Вэсна Касэрэс (Vesna Cáceres) ― сьпявачка, акардэаністка, кампазытарка. Выдала тузін альбомаў з джазавай музыкай, далматынскімі песьнямі ды бразыльскай самбай і боса-новай. Жыве ў Празе.
Максімюк: Вэсна, наколькі нам вядома, вы можаце быць на дадзены момант адзінай асобай з былой Югаславіі ці нават з Балканаў, якая ў змозе актыўна карыстацца беларускай мовай. Ёсьць, магчыма, іншыя, якія могуць чытаць па-беларуску або нават разумець жывую беларускую гутарку, але толькі вы можаце па-беларуску гаварыць. Вам падабаецца быць такой унікальнай асобай? І ці цяжка было навучыцца беларускай мовы?
Касэрэс: Я й праўда ня ведаю нікога, хто б гаварыў па-беларуску ў краінах былой Югаславіі. Пра Балканы сьцьвярджаць ня буду, бо прынамсі адну беларускамоўную балканку ведаю ― яна з Альбаніі.
Што да таго, ці мне падабаецца такая ўнікальнасьць ― магу сказаць, што адчуваю сябе, нібыта я ведаю нейкі таемны код нейкіх герояў коміксаў, жанру вельмі папулярнага там, адкуль я паходжу.
Навучыцца гаварыць было няцяжка, усё ж я ўжо ведала некалькі славянскіх моваў. А яшчэ для мяне беларуская мова нечакана стала вельмі карыснай ― дзякуючы ёй я раптам стала даволі добра разумець па-польску і па-расейску, хоць ніколі з гэтымі мовамі не сутыкалася.
Максімюк: Ваша асабістая этнічна-моўная сытуацыя даволі цікавая і заблытаная. Вы нарадзіліся ў Харватыі, у сям’і этнічнага чэха і славенкі, цяпер жывяце ў Празе. Ці вы не расказалі б нам крыху, як вы давалі рады з гэтымі этнічнымі і моўнымі заблытанасьцямі? Якую мову лічыце роднай? І кім сябе адчуваеце ― чэшкай, харваткай, славенкай? Ці, можа, такія нацыянальныя азначэньні ня маюць для вас істотнага значэньня?
Касэрэс: Мне цяжка адназначна адказаць на гэтае пытаньне. Я прывыкла «ўжывацца» ў мову, на якой даўжэйшы час гавару. У гэтым сэнсе я, напэўна, найбольш пусьціла карані ў чэскай мове, але майму сэрцу блізкія і іншыя мовы. Кім я сябе найбольш адчуваю? Як мне здаецца ― найлепш і найцікавей мне быць самой сабою. Але вы, мабыць, чакаеце ад мяне нейкай самаідэнтыфікацыі... Можна сказаць, што я адчуваю сябе пражанкай і эўрапейкай. А таксама, некалі, малой харвацкай дзяўчынкай, што жыла з чэскай бабуляй між панонскіх пагоркаў, на якіх расьлі старачэскія гатункі ігрушаў ― hniličky і voděnky. А некалі летам я бывала малой славенкай, што перагукалася з рэхам у Юлійскіх Альпах... А яшчэ ў маёй душы ёсьць месца для бразыльскай самбы і для беларускіх лясоў і балотаў... І яшчэ адна дробязь. Калі я была малой дзяўчынкай, у Славеніі я вельмі любіла папулярную там грэчку. Значна пазьней я дазналася, што якраз гэтую ежу любяць і ў Беларусі...
Максімюк: А на якой мове вы гаварылі ў хаце, калі жылі з татам і мамай?
Касэрэс: Я гаварыла на чэскай мове нейкага ХІХ стагодзьдзя, якая прыйшла зь сям’ёй майго бацькі яшчэ за часоў Аўстра-Вугоршчыны. Але гэтая мова была моцна зьмяшаная з славенскімі і харвацкімі словамі.
Максімюк: Вы крыху выкруціліся ад майго пытаньня пра адназначную этнічную ідэнтыфікацыю. Але я паспрабую яшчэ раз: калі б Харватыя гуляла на Эўра-2012 супраць Чэхіі, за каго вы перажывалі б?
Касэрэс: Напэўна для мяне эўрапейская і лякальная ідэнтычнасьць мацнейшыя за нацыянальную. Я адчуваю еднасьць зь людзьмі, зь якімі рэальна ў жыцьці сутыкаюся. Народ, нацыя ― гэта для мяне трошкі занадта абстрактныя паняцьці. А калі ўжо гляджу футбол — дык там я за тых, хто грае прыгажэй, або за тых, хто слабейшы.
Максімюк: Ну добра, давайце цяпер пра іншае... Вы прыехалі ў Прагу ў 1990 годзе, каб вывучаць музыкалёгію ў Карлавым Унівэрсытэце. Вы тады ўжо вырашылі, што ваша жыцьцё будзе зьвязанае з музыкай?
Касэрэс: Некаторыя толькі пасьпеюць нарадзіцца і першы раз заплакаць ― і ўжо ясна, што яны будуць музыкантамі. Памятаю важны момант, калі я была яшчэ зусім маленькая, мне трапіла ў рукі дзіцячая мэлёдыка ― такі інструмэнт, што дзьмеш і націскаеш на кнопкі, а яна грае. І я зрабіла адкрыцьцё ― што я магу націснуць на такую кнопку, каб загучала тая нота, што я хачу. Пасьля была музычная школа, а пасьля Прага. Я ― музыкант, голас мне яшчэ служыць, а яшчэ вельмі добра, калі ўмееш сабе акампаніяваць, калі ўмееш напісаць музыку, а яшчэ і запісаць сябе ў студыі.
Максімюк: На якім інструмэнце вы пачалі вучыцца граць?
Касэрэс: На акардэоне. Мой бацька быў практычны чалавек, а таму думаў неяк так ― вельмі добра, што яна мае талент, дык яна будзе граць нам на вясельлях і сямейных сьвятах...
Максімюк: Ага, дык ён хацеў, каб вы зараблялі музыкай на жыцьцё...
Касэрэс: Ну не, пра зарабляньне грошай і гутаркі не было. Таму што музыка для маіх бацькоў ― як і для шмат чыіх іншых бацькоў ― была чымсьці несур’ёзным. Так што мне трэба было таксама закончыць эканамічную школу і такія рэчы. Толькі пасьля, калі я ўжо самасьцьвердзілася ў музыцы, бацькі з гэтым зьмірыліся.
Максімюк: А выбар Прагі як месца, дзе вы працягвалі сваю музычную адукацыю ― быў выпадковы, ці ўсё ж вы кіраваліся перш за ўсё тым, што ваш бацька быў этнічным чэхам?
Касэрэс: Прага не была выпадковым горадам для мяне. Бацька вельмі прыгожа расказваў пра краіну сваіх продкаў, так што Прага была для мяне як нейкі замак паміж небам і зямлёй. Ну і ясна, што Прага ― культурна вельмі моцны горад, так што вырашыць прыехаць сюды было для мяне вельмі проста. А Чэская Рэспубліка давала магчымасьць для паступленьня студэнтаў з чэскіх мяншыняў за мяжою, і я прыехала па такой спэцыяльнай квоце.
Максімюк: Ну і калі вы прыехалі сюды, дык вы не адчувалі сябе чужой, бо ведалі мову, ці ня так?
Касэрэс: Спачатку былі праблемы. Калі я сюды прыехала і загаварыла са сваімі прафэсарамі, яны вельмі сьмяяліся, таму што я гаварыла як Отакар Госьцінскі, чэскі эстэтык і тэарэтык музыкі ХІХ стагодзьдзя. Часам мяне нават не разумелі ў краме. Так што з маёй чэскай мовай мне шчэ трэба было папрацаваць.
Спэктакль "Čtyři polohy a jedna Vesna"
Максімюк: Вы запісалі дзясятак альбомаў з музыкай рознага гатунку. Там і традыцыйныя, народныя песьні з тэрыторыі былой Югаславіі, і джаз, і бразыльская самба ды боса-нова, і напэўна яшчэ нешта, на што адпаведнай назвы я, ня будучы спэцыялістам, не знайду. Ды вы яшчэ напісалі шмат ілюстрацыйнай музыкі для тэатральных спэктакляў у Празе. Як усё гэта сумяшчаецца ў вашай душы? То бок, чаму вы ня выбралі сабе нейкай вузейшай спэцыялізацыі ― скажам, або бразыльская музыка, або югаслаўскае этна?
Касэрэс: Я не імкнулася да спэцыялізацыі, бо якую б музыку я ні рабіла, я ўсё роўна рабіла па-свойму. Часам выбар стылю дыктуецца практычнымі пытаньнямі: ёсьць нейкі праект ― і ты за яго бярэсься.
Максімюк: Дарэчы, вы гэтыя бразыльскія песенькі сьпяваеце на бразыльскім варыянце партугальскай мовы. Як вам далася гэтая партугальская мова? У вас у сям’і былі, можа, бразыльцы? Адкуль у вас такое прозьвішча ― Касэрэс? Гэта псэўданім ці сапраўднае?
Касэрэс: Гэта псэўданім, але ён мае блізкае дачыненьне да майго жыцьця. Найперш у мяне была гішпанская мова, якая ўцягнула мяне ў гішпанскамоўны сьвет і лацінаамэрыканскую музыку. А потым была бразыльская музыка, такія аўтары і выканаўцы як Каэтану Вэлозу, Мілтон Насімэнту, Пішынгінья... У бразыльскую музыку я пайшла таму, што яна цікавая сама па сабе... А мова мае самае блізкае дачыненьне да музыкі. Нельга сьпяваць бразыльскую музыку, калі вы ня ведаеце партугальскай мовы. Ну і слова за словам, вы паглыбляецеся ў гэтыя самбы, у гэтую паэзію...
Максімюк: Я ведаю, што вы былі ў Бразыліі. Як вам падалася жывая бразыльская мова? Вы змаглі дагаварыцца з бразыльцамі?
Касэрэс: Гэта было цудоўнае падарожжа. Я адчувала сябе ў Рыё-дэ-Жанэйру як дома, хоць там было крыху горача. А яшчэ якраз трапілася так, што калі я там была, адзначаліся 80-тыя ўгодкі нараджэньня Антонію Карласа Жабіма. Арганізатары таго сьвяткаваньня запрапанавалі мне засьпяваць нейкую песьню Жабіма па-чэску. Я ніякіх чэскіх вэрсіяў песьняў Жабіма ня ведала і таму хуценька сама пераклала «Дзяўчыну з Іпанэмы» і засьпявала яе па-чэску на сьвяце ў той самай Іпанэме. А потым яны папрасілі: а можа вы і па-партугальску нешта засьпяваеце? Я засьпявала па-партугальску. І сотні людзей сьпявалі разам са мной... Гэта было штосьці, што мне ніколі не давялося перажыць у Эўропе.
Максімюк: Значыць, вы там зусім натуральна ўпісаліся і ў тамтэйшы клімат, і ў мову з музыкай...
Касэрэс: Так, яны былі вельмі адкрытыя. Адчувалася, што яны вельмі рады людзям з Эўропы...
І яшчэ што да зацікаўленьня бразыльскай музыкай. У мяне ў гурце быў адзін вельмі асаблівы музыкант, якога ўсе называюць на бразыльскі манер ― Сашынью, хоць сам ён з Самары, але я ў жыцьці не сустракала большага бразыльца, чым ён, а цяпер ён наагул жыве ў Сан-Паўлу. І вось ён некалі заразіў мяне бразыльскім рытмам, які я з часам пачала лепш разумець, а разам з гэтым прыйшла й мова. Наагул, бразыльская папулярная музыка (MPB ― música popular brasileira, самба, боса-нова) часта бывае вельмі якасная і цікавая для музыкантаў. І ня дзіва, што, напрыклад, многія боса-новы, якія ў Бразыліі некалі проста сьпявалі і на вуліцы, сталі ў Паўночнай Амэрыцы джазавымі стандартамі.
Максімюк: Вы былі некалькі разоў з канцэртамі ў Менску. Якія ўражаньні ў вас ад беларускай сталіцы, яе мэляманаў і наогул ад «апошняй дыктатуры ў Эўропе»?
Касэрэс: Пытаньне вельмі шырокае. Пачну з маіх канцэртаў у Менску. Я мела шчасьце выступаць з выдатным менскім джазавым гуртом «Apple Tea». Гэта гурт безь перабольшаньня сусьветнага ўзроўню, але яны выступаюць у Менску ў нейкіх маленькіх і цёмных клюбах, якія могуць памясьціць чалавек 70, ня болей, а іх дыскі нідзе не прадаюцца. (Як яны самі сказалі — прадаюцца толькі ў адным спэцыяльным месцы.) Не знайсьці і дыскаў цудоўнага акапэльнага гурту «Камэрата» — якім бы ганарылася любая іншая краіна.
І наагул я не разумею, чаму беларусы адмаўляюцца ад сваёй багатай гісторыі, ад сваёй прыгожай эўрапейскай мовы. Не разумею, чаму яны за любую цану спрабуюць гаварыць па-расейску, што ў іх не заўсёды атрымліваецца. Можа якраз таму, што мова — гэта ня толькі нейкая кніжная матэрыя, яна выходзіць зь зямлі пад нагамі, з клімату, з тых лясоў і балотаў. Я нядаўна прачытала «Новую зямлю» Коласа і адчула тую сувязь мовы і прыроды — не ўяўляю, як на гэтай зямлі можа натуральна жыць нейкая іншая мова. Або яшчэ такая гісторыя — летась мы былі ў адным беларускім райцэнтры і зайшлі ў музэй. Дзяўчына экскурсаводка чамусьці адразу пачала гаварыць па-расейску, з моцным беларускім акцэнтам, так што нават мне, замежніцы, было трошкі сьмешна. Мы папрасілі яе гаварыць па-беларуску — і адразу перад намі быў зусім іншы чалавек, разумны, культурны, адукаваны. Але, на жаль, напэўна сама яна гэтага так і не зразумела. Бо па-расейску ж культурней...
А калі гаварыць пра горад, дык былі пэўныя вобразы, якія мяне зьдзіўлялі ў беларускай сталіцы. Напрыклад — усе гэтыя леніны, вельмі дзіўна. Потым — вельмі шырокія вуліцы і разам з тым вельмі цесныя кватэры, у якіх жывуць людзі... У Менску вельмі чыста, але адначасова — вельмі стэрыльна і холадна, як быццам сапраўднае жыцьцё перанеслася ў нейкае іншае месца...
Вэсна Касэрэс, Вальс для Галіны. Музыка да сэрыі перадачаў па кнізе Галіны Руднік "Птушкі пералётныя":
