На гэтыя ды іншыя пытаньні адказваюць Дзяніс Мельянцоў, Віталь Портнікаў, Войцэх Бародзіч-Смаліньскі і аглядальнік нашага радыё Юры Дракахруст.
З кастрычніка 2008 году прайшло больш за 12 месяцаў, з сёлетняга траўня – 6 месяцаў. Якіх мэтаў, якія ставілі перад сабой Брусэль і Менск, яны здолелі дасягнуць, а якія іх пляны ня спраўдзіліся? Магчыма, пакуль, магчыма, назаўсёды ці надоўга. Дзяніс
Можна лічыць мэйнстрымам падыход, паводле якога Эўразьвяз адносна Беларусі карыстаецца палітыкай уцягваньня, то бок спрабуе пачаць свае адносіны з Беларусьсю з эканамічных праектаў, у прыватнасьці ў межах Усходняга партнэрства, з жаданьнем, каб потым,
Эўразьвяз спрабуе пачаць свае адносіны з Беларусьсю з эканамічных праектаў з жаданьнем, каб потым, калі Беларусь будзе ўцягнутая ў гэтыя шматлікія грашовыя праекты з Захадам, адносіны таксама перакінуцца і на палітычную сфэру.
Так што я б сказаў, што мэтаў як такіх няма. Адной з задачаў зьяўляецца адраджэньне кантактаў, спроба ўцягнуць Беларусь у эканамічныя праекты, каб потым выходзіць на эканамічнае супрацоўніцтва.
Дракахруст: Віталь, а як бы Вы падсумавалі прамежкавыя вынікі новай палітыкі Эўразьвязу адносна Беларусі?
Сама гэтая праграма магчыма зьяўляецца для Беларусі нейкім авансам ці шанцам, але для іншых краін постсавецкай прасторы,
Польска-швэдзкая ініцыятыва ня ёсьць брамай у шчасьлівае жыцьцё, гэта сапраўды праграма супрацоўніцтва з даволі абмежаванымі функцыямі – і ня больш за тое.
І мы павінны ўсьведамляць, чаго не дамагліся абодва бакі – яны не ператварылі дэкаратыўныя адносіны ў сапраўдныя. А Беларусі, як эўрапейскай краіне, патрэбныя сапраўдныя стасункі з Эўразьвязам, а не адно намеры супрацоўнічаць.
Дракахруст: Войцэх, Усходняе партнэрства сапраўды было польска-швэдзкай ініцыятывай і на Ваш погляд, калі падводзіць папярэднія вынікі – наколькі яна была плённай? Ці мэтай сапраўды было адно аднаўленьне кантактаў? Дык асаблівага дыпляматычнага майстэрства ня трэба, каб такой мэты дасягнуць.
Немагчыма таксама вызначыць, што мог бы кіраваць дзяржавай пасьля Лукашэнкі. Эўропа вельмі расчараваныя вынікі "каляровых" рэвалюцыяў, тым, як ідуць справы ва Ўкраіне і ў Грузіі. Зараз Эўропа адыходзіць ад такой палітыкі, што трэба заўсёды казаць пра дэмакратыю. пра свабоду прэсы, а трэба маленькімі крокамі ўваходзіць на невядомыя тэрыторыі і чакаць адказу. Здаецца, што тут Беларусь адказвае настолькі, наколькі здольныя беларускія ўлады. Усе хацелі, каб гэтыя крокі былі больш хуткімі, але на ўсё патрэбны час.
Трэба сказаць, што на фоне астатніх сяброў Партнэрства Беларусь – ня самая жорсткая дыктатура, там ёсьць Армэнія і Азэрбайджан. У
І нарэшце важны чыньнік – гэта стасункі з Расеяй. Дзянісу здаецца, што няма ніякага мэты Партнэрства. Мне здаецца, што такая мэта ёсьць – адцягнуць усе гэтыя краіны ад Расеі. Гэта доўгатэрміновая мэта і пра яе ніхто ня кажа адкрыта, бо ва ўсіх афіцыйных дакумэнтах Партнэрства – гэта ініцыятыва, якая не скіраваная супраць Расеі. Але насамрэч мэта – адцягнуць гэтыя 6 краінаў ад Расеі.
Дракахруст: Крытыкі новай палітыкі Эўразьвязу адзначалі, што Эўропа тым самым адмаўляецца ад сваіх прынцыпаў, што беларускі рэжым прымушае раскрываць яму абдымкі і прымаць яго такім, які ён ёсьць за розныя даброты. І вось раптам Менск абвяшчае істотныя саступкі ў сфэры выбарчага заканадаўства, у сфэры, да якой стаўленьне аўтарытарных рэжымаў звычайна асабліва трапяткое. Прычым, рэформу заканадаўства зьбіраюцца фарсіраваць, каб ўжо красавіцкія мясцовыя выбары прайшлі па новым кодэксе.
А зь якой такой патрэбы? Здаецца, ўсё ж разьвівалася для Менску выдатна – грошы ад МВФ паступалі спраўна, і немалыя дарэчы, візіцёры з Эўропы зьмянялі ў Менску адзін аднаго. З чаго саступаць? Ці гэта саступкі чыста касмэтычныя, ўяўныя, чарговыя “пацёмкінскія вёскі” лібэралізацыі? Віталь, як Вы мяркуеце?
Портнікаў: Варта пачакаць, якім будзе практычнае ўвасабленьне ў жыцьцё тых ці іншых рашэньняў беларускага кіраўніцтва. Бо адна справа – гэта зьмена ў заканадаўства, хаця і гэта даволі важная рэч, іншая справа, як гэта ўвасабляецца на практыцы. У Расеі выбарчае заканадаўства нашмат больш лібэральнае, чым у РБ, але гэта не перашкаджае расейскай уладзе цалкам кантраляваць выбары і нават калі гэты кантроль ня ўжывае цэнтральная ўлада, мы бачым, як дзейнічае ўлада на месцах. Калі няма кантролю грамадзтва над уладай, ніякае
У Менску нашмат лепш, чым у Брусэлі, разумеюць, што ў Беларусі такога кантролю няма ў у бліжэйшыя гады ня з'явіцца. Таму Менск нічым асабліва не рызыкуе. Можна зьмяніць заканадаўства, можна ўсталяваць лібэральныя нормы, можна пасадзіць назіральнікаў ад апазыцыі на выбарчых участках, як мы гэта бачылі на апошніх мясцовых выбарах у Расеі – нічога ад гэтага ня зьменіцца, ані вынікі выбараў, ані грамадзкая рэакцыя на іх. Зараз пакуль Менск адмаўляецца ад таго, што і так нікому асабліва не было патрэбна. Шмат у якіх момантах кантролю, асабліва ў юрыдычных пытаньнях, рэжым быў гіпэртрафаваны. Ён можа пазбыцца гэтай гіпэртрафаванасьці і спакойна дзейнічаць надалей, не баючыся сур’ёзнай пагрозы.
Дракахруст: Падчас свайго выступу на нарадзе, прысьвечанай рэформе выбарчага заканадаўства, Аляксандар Лукашэнка зрабіў сэнсацыйную заяву: “нам трэба няшмат часу, і гэтыя 12 ці 15 прапаноў ЭЗ можна спакойна прыняць, бяз шкоды для нашай краіны, нашай унутранай палітыкі”.Я нагадаю, што гэтыя 12 ўмоваў ці прапановаў Эўразьвязу былі сфармуляваныя яшчэ ў лістападзе 2006 году і тычыліся ўсіх сфэраў грамадзкага жыцьця – ад выбарчага заканадаўства да скасаваньня сьмяротнага пакараньня. Цікава адзначыць, што яшчэ ў траўні ў інтэрвію агенцтву Reuters Лукашэнка гаварыў нешта зусім іншае:
Гэта настолькі наіўныя і непрымальныя прапановы для нас, што проста сьмешна... Гэтыя прапановы тут фармавалі тыя людзі, якія не жадалі нармалізацыі стасункаў Беларусі і ЭЗ.
А зараз аказваецца, што ўсе гэтыя прапановы можна разам прыняць, і не такія яны ўжо і наіўныя. У чым тут справа – робіцца шырокае абяцаньне напярэдадні рашэньня Эўразьвязу наконт санкцыяў, сапраўды абвяшчаецца эра лібэралізацыі ці нешта іншае? Дзяніс
Мельянцоў: Сапраўды, набліжаецца час, калі Эўразьвяз будзе прымаць рашэньне наконт лёсу санкцыяў. Таму трэба нейкім чынам інтэнсыфікаваць абяцаньні перад разглядам гэтага пытаньні. На шмат якіх сустрэчах эўрапейскімі экспэртамі, чыноўнікамі і палітыкамі казалася, што за пэрыяд, які прайшоў з папярэдняга рашэньня аб "замарозцы" санкцыяў афіцыйны Менск практычна нічога не зрабіў па
Другім адказам можа быць тое, што сапраўды насьпеў нейкі час для сапраўдных пераменаў, а не памякчэньня палітычных практык рэжыму да яго апанэнтаў і ўсяго астатняга. І Менск выбірае сфэры, для яго менш значныя. Я згодны зь Віталём, што беларускі рэжым мае велізарны запас трымаласьці і часткай гэтага запасу можна ахвяраваць без асаблівых пагрозаў для ўлады.
Бо сапраўды лібэралізацыя выбарчага заканадаўства не гарантуе таго, што выбары будуць свабоднымі і справядлівымі. Ёсьць яшчэ такі нюанс, што паколькі беларуская ўлада адчувае, што ўнутры Беларусі на сёньняшні дзень у яе няма канкурэнцыі і апазыцыя ў самым слабым сваім стане за апошнія гады, то таму чаму і не лібэралізаваць выбарчае заканадаўства.
Наконт 12 патрабаваньняў ЭЗ – тут яшчэ прасьцей. У свой час яны былі названыя наіўнымі і Лукашэнка ў траўні гэта паўтарыў. Яны і насамрэч даволі наіўныя ў тым сэнсе, што яны даволі размытыя і неканкрэтныя. Гэтыя патрабаваньні, як і іх выкананьне можна трактаваць як заўгодна.
Лукашэнка дазволіць пару мітынгаў і будзе трактаваць як ажыцьцяўленьне свабоды сходаў. Я думаю, што выкананьне гэ
тых 12 патрабаваньняў будзе прафанавацца, а зьмена выбарчага заканадаўства з аднаго боку не гарантуе свабодных выбараў, а з другога боку, ў нас і парлямэнт, і мясцовая ўлада няшмат што вырашаюць.
Дракахруст: Войцэх, а Эўразьвяз сапраўды настолькі наіўны, што паверыць у выкананьне Лукашэнкам яго наіўных патрабаваньняў?
Бародзіч-Смаліньскі: Мне здаецца, што Захад наагул ня верыць у гэтыя 12 крокаў, прапанаваных Эўракамісіяй. Ёсьць разуменьне, што беларускія ўлады трэба больш прыцягваць да Эўразьвязу. Эўрапейцы гатовыя зрабіць шмат рэчаў, каб паказаць беларускім уладам , што мы прагматычныя і хочам размаўляць толькі пра эканоміку і пра бізнэс, а потым будзем думаць, што рабіць з дэмакратыяй. Усе крокі па
Але ўсе, хто разумее сытуацыю. ўсьведамляюць, што ня мае ніякага значэньня, як выглядае заканадаўства ў Беларусі, бо ўсё вырашаецца адной асобай. На Захадзе даволі прагматычны падыход. які накіраваны толькі на прыцягваньне Беларусі, а не на ўнясеньне ў яе дэмакратыі. Усе экспэрты бачаць тое, пра што казаў Дзяніс – што апазыцыя ў Беларусі вельмі разьбітая і слабая, і цяжка спрагназаваць, што будзе потым, калі б нават Захад падтрымаў апазыцыйныя рухі.
Дракахруст: Зараз шмат хто кажа, што зьмена палітыкі Эўропы адбылася з тае прычыны, што ранейшая палітыка паказала сваю бясплённасьць. А што павінна адбыцца, каб усе ўпэўніліся ў бясплённасьці, неэфэктыўнасьці і новай палітыкі? І калі гэта можа адбыцца?
Портнікаў: Па-першае, я абсалютна не ўпэўнены, што новая палітыка будзе такой ужо бясплённай. Проста эвалюцыя Ўсходняй Эўропы больш складаная і цяжкая, чым эвалюцыя Эўропы Цэнтральнай. Я ня бачу тут у Беларусі ніякага сур’ёзнага выключэньня з тых эвалюцыйных працэсаў. Мы павінны ўсьведамляць, што ў беларускага кіраўніцтва, як і ў расейскага кіраўніцтва, проста няма ніякіх
Дракахруст: Войцэх, а ці ёсьць нейкая сытуацыя ці нейкі тэрмін – скажам, прайшло 2 гады і ў Эўропе ўсе скажуць:"Мы пралічыліся, вялі няправільную палітыку і таму давайце вернемся ў ліпень 2008 году". Такое можа быць?
Бародзіч-Смаліньскі: Здаецца, не. Зараз усе краіны накіраваныя на разьвіцьцё гэтай ініцыятывы. Зараз інтэнсіўна разьвіваюцца адносіны
Мельянцоў: Я б ня стаў засяроджвацца на праграме Ўсходняга партнэрства, бо гэта толькі частка палітыкі Эўразьвязу ў дачыненьні да Беларусі. У праграме Ўсходняга партнэрства сапраўды ёсьць стратэгія наблізіць краіны-партнэры да ЭЗ, але яна ня ставіць канкрэтных мэтаў кшталту таго, што сказам, праз некалькі гадоў з Беларусьсю павінна быць падпісаная дамова пра асацыяцыю і ў Беларусі павінны адбыцца дэмакратычныя пераўтварэньні. Яна прапануе пэўныя выгоды для Беларусі, калі сама Беларусь гэтага захоча. Калі Беларусь праз некалькі гадоў не падпіша дамову пра асацыяцыю, гэта будзе хібай не праграмы, а Беларусі. Паколькі няма крытэрыяў эфэктыўнасьці, то галоўным дасягненьнем выступае дыялёг. Калі ён будзе працягвацца, то можна будзе казаць, што новы падыход эфэктыўны.
У тых умовах, што ёсьць зараз, цяжка ўявіць сабе сытуацыю, ў якой дыялёг можа быць спынены. Беларусь сёньня ўжо дастаткова моцна завязаная на заходнія крэдыты, на грошы МВФ. Таму яна і надалей будзе імітаваць крокі па дэмакратызацыі, адкрытасьці, збліжэньні, а ЭЗ і надалей будзе прымаць гэтыя крокі за чыстую манэту, каб ня страціць свой твар і не спыніць гэты дыялёг.
