Уявіць, як выглядаў Менск сто гадоў назад, у сёньняшняй сталіцы амаль немагчыма. Куды ні зірні, погляд паўсюль упрэцца ў якую бэтонную спаруду. Але ёсьць некалькі куткоў, дзе ніводная сучасная дэталь не замінае воку. Ну, хіба толькі аўтамабілі. Літаральна за два крокі ад плошчы Незалежнасьці, на высокім пагорку, насупраць Музычнага тэатру, месьціцца Паўночны завулак. Пакручасты. З разнастайнымі па архітэктуры дамамі. Ёсьць тут і драўляныя асабнякі з ажурнымі разьблёнымі вэрандамі, ёсьць дыхтоўныя камяніцы, а ёсьць амаль вясковыя хаты. Давайце пагрукаемся ў адну зь іх.
Цікава, колькі ў Менску карэнных менчукоў? Напэўна, менш за адзін працэнт ад агульнай колькасьці жыхароў. А тых, што жывуць у дамах, дзе нарадзіліся самі і дзе нарадзіліся іх бацькі, — такіх людзей, напэўна, нямногія сотні. Леў Слобін, 70-гадовы інтэлігент, які нарадзіўся і жыве на Паўночным, менавіта з такіх карэнных менчукоў. Прыгожы сівы габрэй з разумнымі вачыма і бездакорнаю моваю.
Карэспандэнт: “Мы сёньня сядзім у адным зь некранутых куткоў той слабады нямецкай?”
Леў: “Так. Але нічога не нагадвае. Нават тыя могілкі нямецкія, дзе была кірха, ад якой нічога не засталося. Наогул, успамін быў цалкам разбураны. Бо могілкі былі засыпаныя зямлёй, зруйнаваныя. І быў зроблены сквэр, у якім гуляюць пэнсіянэры. Нічога не нагадвае той час. Гэта вуліца, на якой бываў Купала, Бядуля, Чорны, шмат дзеячоў культуры. Падчас вайны тут былі кансьпіратыўныя кватэры. Насупраць быў дом, там была яўка. А зацікаўленасьці хапіла толькі на тое, каб прымацаваць да двух, самых закінутых дамоў шыльды іржавымі цьвікамі. І тыя паабламаныя. Гэтае месца будзе існаваць да тае пары, пакуль ня знойдзецца нейкі інвэстар. Які зможа даць вялікую суму грошай, каб захапіць гэты кавалак зямлі”.
Па Паўночным завулку ідзе кабета з пустым вядром. Ідзе ў бок калёнкі, якая, дарэчы, не заўжды дае ваду. Часам бываюць і перабоі. І тады жыхарам Паўночнага прыходзіцца вельмі нялёгка.
Кабета: “Што дрэннага ў тым, што гэта зьнясуць, а паставяць што-небудзь добрае?”
Кабета, як высьветлілася, толькі здымае тут жытло. Таму ня мае аніякіх да яго пачуцьцяў. Але крыху адпачыўшы, яна зірнула на старыя дамы больш разважліва.
Кабета: “Калі ўсё гэта будзе зьнесена, што будзе з тымі будынкамі пачатку 20-га стагодзьдзя? Горад мастакоў тут трэба зрабіць. Нешта такое. Для мастакоў, ганчароў і ім падобных”.
Тацяна Іванаўна Саніна, доктарка сярэдняга веку, — карэнная жыхарка Паўночнага. Задворкі яе невялікага дома ўпіраюцца ў чырвоныя муры даўно закрытай шчотачнай фабрыкі. Вельмі рамантычна.
Кафля на печцы была шыкоўная. Барэльеф з выявай нейкага іспанскага гранда. Пакуль я разглядаў гэты артэфакт мінулага стагодзьдзя, спадарыня Тацяна ўзгадала колішніх суседзяў.
Тацяна: “Людзі адзін аднаго паважалі, але ўсе жылі сваёй закрытай сям’ёй. Дзеці былі ўсе ўнутры замкнёныя. Мая мама ўзгадвае воклік іхнай маці: “Тамара, ідзі какава піць!” Какава — гэта нешта нязбытнае. Што вы! Манпансье ў каробачках — гэта быў верх”.
Карэспандэнт: “І какава абвяшчалася на ўсю вуліцу...”
Тацяна: “Каб усе чулі. Дом нумар адзін па тым баку, там Зіневіч такі жыў. Ён быў пчалавод, яго забілі невядома за што. Было разбойнае нападзеньне. У яго была пасека ўнутры. На гэтым жа завулку. Ён быў заможны, безь дзяцей. Яго забілі. Пасьля Гершын, яўрэй, жыў там. Шосты дом, таксама зьнесены. Вялікі заможны дом. Там жыла сям’я Вайніловічаў. Вайніловіч Уладзімір Мартынавіч быў чэмпіён Беларусі па цяжкай атлетыцы. Пасьля сьпіўся. Абсалютна быў падзаборны п’яніца. І недзе ў 60 гадоў гэты Ўладзімір Мартынавіч нечакана працьверазеў. І жаніўся на дзевачцы, якой таксама было пад 60. Не ажаніўся, а гэтая дзевачка прыходзіла да яго, як грамадзянская жонка. Палкоўніка была жонка. На двух мужоў яе пацягнула”.
Да размовы падключаецца сын Тацяны, саракагадовы Ігар.
Карэспандэнт: “У вас у памяці што-небудзь засталося з таго, што яна сьпявала?”
Ігар: “Цалкам я ня ўспомню. Была такая песьня. “Мы никогда друг друга не любили. В своих сердцах привета не нашли”. Далей ня памятаю”.
Карэспандэнт: “А нэпманаўскія?”
Ігар: “Кот, мама, кот, мама, кот, кот, кот. Он наделал много доченьке забот”. Дзядуля любіў такую песьню. “Деньги есть, часы в кармане носят. Денег нет, глаза на солнце косят”.
Карэспандэнт: “Вы казалі, што некаторыя гучалі па-беларуску?”
Ігар: “Ляцелі гусачкі цераз сад, стукнулі, грукнулі...” Урывачна”.
Праектны інстытут “Мінскграда” падрыхтаваў праект дзелавога цэнтру, будаўніцтва якога павінна неўзабаве пачацца. Паўночны завулак, згодна з плянамі архітэктараў, павінен застацца як узор драўлянай архітэктуры. Своеасаблівы музэй пад адкрытым небам. На пэрспэктыву адсяленьня спадарыня Тацяна глядзіць без трагізму.
Тацяна: “Дзелавы Менск будзе. Усё будзе тут забудавана. А наш завулак... Нам казалі, што будзе адсяленьне. Нас не павінны чапаць. Мы музэйная рэдкасьць. Адсяліць нас хочуць”.
Карэспандэнт: “Вы гледзіце на гэта без трагедыі?”
Тацяна: “Спачатку нам вельмі не хацелася сыходзіць. Гэта наша маленькая радзіма. Нешта кідаць і пераяжджаць. Гэта для мяне зараз страшна”.
Георгій Савацеевіч Шаўчэнка, пэнсіянэр з барадой і ў акулярах, сваім абліччам вельмі пасуе да свайго дому. На Паўночны спадар Георгій пераехаў некалькі гадоў назад. У дом свайго дзеда, колішняга сьвятара Сьвята-Духавага сабору.
Скажу шчыра, у кожным доме на Паўночным завулку я атрымліваў вялікае задавальненьне ад усяго, што мяне атачае. Гукі старых масьнічынаў. Пахі старасьвецкіх печак. Віды з вакна на ўтульную вуліцу. Але выйшаўшы на гарод спадара Георгія, я нямала ўзрадаваўся ад таго, што скрозь гальлё, як на далоні, відаць быў Дом ураду.
Карэспандэнт: “Дайце пастаяць ды пабалдзець”.
Георгій: “Ад чаго тут балдзець?”
Карэспандэнт: “Цэнтар гораду. Дом ураду”.
Георгій: “Флаг вунь там, наверсе”.
Карэспандэнт: “Из нашего окна площадь Красная видна”. А ў вас гарод выходзіць на Дом ураду”.
Георгій: “Лепш бы наадварот. Каб я сядзеў там. Зь відам на гарод”.
Карэспандэнт: “І з такога раю... Як можна хацець зьехаць з такой фантастычнай сытуацыі? Такога ў Менску няма нідзе”.
Георгій: “Калі б я зараз мог бы адкрыць весьнічкі, сесьці на тралейбус, паехаць да сябе на кватэру і ў душы памыцца. А ня ў лазьню цягацца. То я б казаў — гэта рай”.
Я быў, шчыра кажучы, зьдзіўлены тым, зь якім спакоем жыхары Паўночнага завулку глядзяць на магчымае перасяленьне ў якую Малінаўку. Зрэшты, ня ўсе. Слова Льву Слобіну.
Леў: “Стары горад на вачах ва ўсіх руйнуецца. І нікога гэта не кранае за душу. Акрамя старых людзей, якія пражылі тут жыцьцё. І якія разумеюць, што з гэтым наагул страчваецца цікавасьць да жыцьця. Гэта апошняе, што заставалася і грэла душу. Мне даводзілася сустракаць людзей за мяжой, якія ўзгадвалі мой завулак. Я сустрэўся зь менчукамі, якія жывуць у Ерусаліме шмат гадоў. І калі зайшла размова аб месцы, дзе я жыву, жанчына ўсхапілася і сказала: “Толя! Мы ж пазнаёміліся там. Мы ж пакахаліся там. Гэта сьлед, які застаецца ў жыцьці. Але сыходзіць”.
Карэспандэнт: “Менск — пракляты горад ці гэта лёс любых сталіц?”
Леў: “Тут справа не ў праклёне. Нас пракляў ня Бог, ня нейкія пачвары, а мы самі. Сваёй поўнай абыякавасьцю да таго, што адбываецца навокал. Чым утульны гэты дом? Ты можаш кожны дзень мець сувязь з прыродай. Хоць зь невялічкім кавалачкам, але сваёй роднай зямлі. А калі гэта пасаджана разам з бацькам? Бацькі ўжо няма. А дрэвы вырасьлі вялікія. Успамінаеш маці, успамінаеш бацьку. Гэта і ёсьць радзіма”.
