21 лютага сьвет адзначае Міжнародны дзень роднай мовы. Сёлета, як і ўсе папярэднія гады з таго часу, як UNESCO ўсталявала гэтую дату, афіцыйная Беларусь ніяк яе не адзначала. 6 сьнежня Таварыства беларускай мовы накіравала ў Адміністрацыю прэзыдэнта і Палату прадстаўнікоў лісты з прапановай сьвяткаваць дзяржаўным органам дату 21 лютага разам з актывістамі беларушчыны.
“Разам з уладамі правесьці гэтае сьвята, пісаць дыктоўку па беларускай мове і да таго падобныя імпрэзы, каб 21 лютага адзначыць разам і грамадзкасьцю, і ўладамі. Тым больш што ў наступным годзе будуць дзясятыя ўгодкі гэтага міжнароднага сьвята”.
А самым галоўным сёлетнім падарункам да Міжнароднага дня роднай мовы трэба лічыць унікальны дваццацівасьмімоўны слоўнік, выдадзены ў недзяржаўным выдавецтве. Яго склаў філёляг і перакладчык Лявон Баршчэўскі. Падобнага выданьня ня мае ніводная краіна. Падштурхнуў спадара Баршчэўскага да такой працы востры недахоп перакладных слоўнікаў зь беларускай на асноўныя эўрапейскія мовы, што не спрыяе папулярызацыі ў сьвеце беларускай мовы і літаратуры.
Унікальнай моўнай акцыяй гэтага году стала правядзеньне першай агульнанацыянальнай дыктоўкі, якая праводзілася да Дня Волі. Яе ініцыятар і каардынатар, палітоляг Уладзімер Падгол бачыць у ёй ня столькі акцыю дзеля пісьменнасьці на роднай мове, колькі праяву агульнанацыянальнай салідарнасьці.
Дарэчы, сваю моўную салідарнасьць у часе дыктоўкі выказалі і дыпляматы ўсіх эўрапейскіх краінаў, акрэдытаваных у Беларусі.
Сёлетні год увойдзе яшчэ адной старонкай у гісторыю зьменаў беларускага правапісу. 23 ліпеня кіраўнік краіны падпісаў новы закон “Аб правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі”, які ўступіць у сілу 1 верасьня 2010 году.
З дваццаці двух разьдзелаў новай рэдакцыі “Правілаў беларускай артаграфіі і пунктуацыі” распрацоўшчыкі вылучылі сямнаццаць найбольш істотных зьменаў. Нагадаем некаторыя зь іх.
Па-першае, “Правілы...” пашыраюць прынцып перадачы аканьня ў словах іншамоўнага паходжаньня і прапануюць, да прыкладу, пісаць “адажыа”, трыа”, “сальфеджыа” замест цяперашняга напісаньня гэтых слоў з “о” на канцы.
Па-другое, у словах іншамоўнага паходжаньня, акрамя імёнаў уласных, кіруючыся гэтым самым прынцыпам аканьня, канчаткі -эр і -эль прапанавана замяніць на -ар і -аль і пісаць не “камп’ютэр” і “пэйджэр”, а “камп’ютар” і “пэйджар”.
Трэцюю групу адрозьненьняў складае распаўсюджаньне правіла напісаньня літары “я” ў першым пераднаціскным складзе ў словах “дзявяты”, “дзясяты”, “сямнаццаць” і “васямнаццаць”. Згодна зь дзейнымі правіламі гэтыя словы пішуцца зь літарай “е”.
У чацьверты пункт аб’яднаныя зьмены ў напісаньні складанаскарочаных слоў, якія прыйшлі ў беларускую мову пасьля кастрычніцкага перавароту. Напрыклад, “прафкам”, “гаркам”, “абкам”, “селькар”, “Газпрам”, якія да гэтага трэба было пісаць праз “о” ў другой частцы слова.
Асобным пунктам упарадкоўваецца напісаньне вялікай і малой літараў у назвах органаў улады, арганізацый, прадпрыемстваў, устаноў, а таксама ў назвах асобаў паводле пасадаў, званьняў, тытулаў і да таго падобнае. Цяпер, да прыкладу, трэба пісаць “Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь”, “Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь, “Кіраўнік Адміністрацыі Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь”, “Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі”.
Кандыдат філялёгіі, дэпутат Вярхоўнага савету XII скліканьня і першы амбасадар незалежнай Беларусі ў Нямеччыне Пётра Садоўскі лічыць, што ня царская гэта справа — мову рэфармаваць. І ён ня ведае такой практыкі ў іншых краінах.
Доктар філялёгіі прафэсар Генадзь Цыхун быў сябрам дзяржаўнай камісіі па рэформе правапісу пад кіраўніцтвам Ніла Гілевіча, якая існавала ў першай палове 90-х гадоў. Сябры яе тады, дарэчы, прыйшлі да высновы, што зьмены ў мову ўносіць у сучаснай сытуацыі ня трэба. Але як навуковец спадар Цыхун пільна сочыць за ўсімі цяперашнімі спробамі рэфармаваньня правапісу. Прыняты закон, на ягоную думку, ня ўтрымлівае паправак, якія істотна паўплываюць на сёньняшні правапісны варыянт. А мэты прыняцьця яго палягаюць не ў навуковай сфэры:
“Магчыма, ён скіраваны супроць ужываньня тарашкевіцы, але я думаю, што гэта да мовазнаўства ня мае непасрэдных адносін. Гэта нейкія гульні хутчэй бюракратычнага пляну, чым навуковага”.
Старшыня ж Саюзу беларускіх пісьменьнікаў Алесь Пашкевіч быў уражаны тлумачэньнем Уладзімера Здановіча, старшыні камісіі па адукацыі, культуры, навуцы і навукова-тэхнічным прагрэсе Палаты прадстаўнікоў. Паводле словаў дэпутата, неабходнасьць прыняцьця новых правілаў выклікана тым, што ранейшыя былі “ваенізаваныя і палітызаваныя”.
Некаторыя аналітыкі схільныя лічыць, што пераход сёлетняй восеньню тыднёвіка “Наша Ніва” з клясычнага на наркамаўскі правапіс — гэта крок на апярэджаньне, які рэдакцыя вырашыла зрабіць, пакуль яшчэ не ўступіў у сілу новы Закон аб правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі. Вось што адказаў на гэты закід галоўны рэдактар “Нашай Нівы” Андрэй Скурко:
Год адзначыўся далейшым скарачэньнем беларускамоўнага школьніцтва, выцясьненьнем роднае мовы з экранаў тэлебачаньня і старонак афіцыйных газэт, зарэгістраваных як дзьвюхмоўныя. Пра тое, як улада дбае пра захаваньне роднае мовы, сьведчыць той факт, што ніводзін са ста васямнаццаці афіцыйных сайтаў райвыканкамаў ня мае беларускамоўнае вэрсіі. Беларускую старонку мае толькі адзін з шасьці сайтаў аблвыканкамаў — Гарадзенскі. І з усіх шасьці абласных цэнтраў толькі ў Магілёве гарадзкое кіраўніцтва парупілася пра стварэньне беларускай старонкі афіцыйнага сайту.
У гэтым шэрагу і фармулёўкі пра родную мову ў апытальным блянку перапісу насельніцтва, які мае адбыцца ў наступным годзе. Блянк надрукаваны па-расейску. Вось што сказаў з гэтай нагоды Вінцук Вячорка на нядаўнім круглым стале “Абарона беларускай мовы і маніторынг перапісу 2009 году”:
Даючы ж агульную ацэнку моўнай сытуацыі за прамінулы год, старшыня ТБМ Алег Трусаў знайшоў шмат зрухаў да лепшага.
“Па-першае, прынятая палепшаная вэрсія Закону аб правапісе. Усё-ткі мы правялі абмеркаваньне і дамагліся пэўных зьменаў у яго. Пры ўсіх нюансах — гэта добра.
Другое, што дамагліся захаваньня выкладаньня беларускай прафэсійнай лексыкі ва ўсіх унівэрсытэтах. Гэта каштавала нам пэўных намаганьняў, аднак вынік вельмі добры.
Павялічылася колькасьць беларускай мовы ў рэкляме.
Вось сёньня еду ў мэтро і чую віншаваньне з Калядамі ад імя менскіх гарадзкіх уладаў, Міхаіла Паўлава — па-беларуску. Раней было па-расейску. Так што ў цэлым у параўнаньні з 2007-м годам сёлетні год для беларускай мовы быў крышачку лепшы”.
