ځانګړی راپور

پر افغانستان د طالبانو د بیا ځلي واکمنۍ څخه نږدې اته میاشتې تېرېږي، خو لا یې مشر ملا هبت‌الله اخندزاده د خلکو منځ‌ته نه‌دی راغلی او نه‌یې کوم غږ او یا وېډیو خپره شوې ده.

طالبانو څو څو ځله ادعا کړې چې مشر یې ځینو ولایتونو ته سفرونه کړي، خو د خپلې دې ادعا د اثبات لپاره‌یې هېڅ کره اسناد نه‌دي وړاندې کړي.

خو پوښتنه دا ده چې ولې ملاهبت‌الله د خلکو منځ‌ته نه‌راځي، په دې اړه د خلکو غوښتنه څه ده او ایا افغانان یو ځل بیا له خپل اساسي حق چې د خپلې رایې له لارې د خپل زعیم ټاکل دي محرومېږي او بالاخره د طالبانو مشر ملا هبت‌الله اخندزاده چېرې دی؟

هغه پوښتنه چې له کلونو مطرح ده، خو وروستیو نږدې اته میاشتو کې د بل هر وخت په پرتله ډېره پوښتل کېږي.

واک ته د طالبانو له بیاځلي رسېدو وروسته د ملا هبت‌الله اخندزاده له ادرسه درې فرمانونه خپاره شول، خو پر هېڅ فرمان‌یې نه‌ لاسلیک لیدل شوی، نه دا ویل شوي چې له کوم ځایه‌یې خپور کړی دی.

د دې ترڅنګ طالبانو ویلي، هغه له کندهاره، هلمند، هرات، فراه او ارزګان ته سفرونه کړي او له ځايي چارواکو، دیني عالمانو او مخورو سره‌یې کتلي، خو له دې لیدنو یې هم هېڅ وېډیو، تصویر او ان غږ رسنیز نه‌شو.

پوښتنه دلته ده چې ولې د طالبانو مشر لا هم د خلکو مخ ته نه‌حاضرېږي؟

دې پوښتنې ته د طالبانو حکومت د ویاند ذبیح‌الله مجاهد ځواب تکراري او ساده دی.

هغه ازادي راډیو ته وویل: "د اسلامي امارت د زعیم د څرګندېدو په اړه باید دومره ووایم چې په مناسب وخت کې به دا کار وشي. طبعاً اوسني شرایط له مخکېني وخت سره لږ توپیر کوي."

خو خلک بیا وايي، طالبانو څو ځله ژمنه وکړه چې مشر به‌یې ژر ځان وښيي، خو دا ژمنه‌یې پوره نه‌کړه.

مدني فعال مطیع‌الله شهاب وايي، حکومتي خدمات په ټپه ولاړ دي او د اوسني زمان او د ښې حکومتوالۍ اړتیا ده چې د طالبانو مشر د خلکو اندېښنو ته ځواب ووايي.

دی زیاتوي: "امیرالمومنین چې د دوی مشر دی، باید راښکاره شي. ولسونو سره مخامخ کېني، خبرې اترې وکړي، د دوی مشکلات او وړاندیزونه واوري. حالات له نږدې وګوري، له سیاست‌مدارانو سره په ګډه د افغانستان د حکومتوالۍ سیستم لا ورغوي."

کابل مېشتی روح‌الله تلاش بیا وايي، د طالبانو د مشر نه‌را څرګندېدو بې‌باوري زیاته کړې ده.

ښاغلی تلاش وايي: "غوره دا ده چې د دې اندېښنو او پوښتنو ځوابولو لپاره د دوی مشر باید راښکاره شي او د خلکو اندېښنو او پوښتنو ته ځواب ووايي."

دوی دا وړاندیز هم کوي، که چېرې د طالبانو مشر د ستونزو له امله د خلکو منځ‌ته نه‌حاضرېږي، دوی به ورسره د خبرو لپاره خپل استازي ورولېږي، څو د خلکو له مشکلاتو یې خبر کړي.

ایا د طالبانو مشر ژوندی دی؟

خو داسې ادعاوې هم کېږي چې د طالبانو مشر ملا هبت‌الله ژوندی نه‌دی.

شنونکی او د باور غورځنګ مشر نجیب‌‌الله ازاد وايي: "که د انسان طبیعت له مخې ورته وکتل شي او بیا د طالبانو د رفتار ، ډل‌بازۍ او په قدرت د زیات مین‌توب له مخې یې وګورو، منطقي نه‌ده چې دغه سړی که ژوندی وی، دی دې نا معلوم، یا ورک وی. یا دې یې چا ځای نه‌وی لیدلی یا یې هم غږ نه‌وی اورېدلی."

خو د طالبانو حکومت ویاند ذبیح‌الله مجاهد ټینګار کوي چې مشر یې ژوندی دی.

د جمهوري نظام په وروستیو کې ځیني استخباراتي راپورونه خپاره شول چې ګنې د طالبانو اوسنی مشر ملا هبت‌الله ژوندی نه‌دی، خو دا راپورونه رسماً تایید نه‌شول.

د شورا په جوړولو کې ځنډ

د دې ترڅنګ طالبانو ژمنه کړې وه ژر به د لویو مسایلو په اړه د پرېکړې کولو لپاره یوه شورا جوړه کړي، خو له نږدې اته‌ میاشتو واکمنۍ وروسته په دې کار بریالي شوي نه‌دي.

پخوانی طالب چارواکی سید اکبر اغا وايي، د بهرنیو فشار او کورني مسایل د دې لامل شوي چې طالبان ونه‌شي کولای هر څه ژر دا ډول یوه شورا جوړه کړي.

دی وايي: "په دې نسبت زما په فکر طالبان دې‌ته نه‌دي خلاص شوي چې دوی په ملت کې د هر قوم او هر طبقې خلک راوغواړي او یوه داخلي شورا جوړه کړي، خو دې ته اړتیا شته."

اوس پوښتنه دا ده چې د ۲۱مې پېړۍ په دې معاصر زمان کې یو شخص کولای شي د ټولو چارو په اړه په یوازې سر سالمه او داسې پرېکړه وکړي چې د ټول ملت په ګټه وي؟

وروستیو کې د طالبانو د پوهنې وزارت ویاند عزیز احمد ریان ازادي راډیو ته وویل، له شپږم ټولګي پورته د نجونو د ښوونځیو د بندولو امر د طالبانو د مشر ملاهبت‌الله له‌خوا شوی، هغه څه چې په کور دننه او نړیواله کچه‌یې پراخ منفي غبرګون درلود.

دې پرېکړې ته په کتو دا اندېښنه لا ژورېږي چې د افغانستان د راتلونکي په اړه ټول تصامیم یوازې یو شخص نیسي، هغه چې لا د افغانانو منځ‌‌‌ته نه‌دی حاضر شوی.

د طالبانو د حکومت ویاند ذبیح‌الله مجاهد که څه هم وايي چې د دوی د حکومت هره اداره د خپلو چارو مسؤلیت لري، خو لویې پرېکړې د دوی د مشرتابه مقام له‌خوا کېږي.

مجاهد وايي: "د لویو پرېکړو په اړه د تصامیمو مرجع واحده وي، په اسلامي امارت کې هم داسې ده چې د امیر مقام د لویو پرېکړو د قاطع دریځ صلاحیت لري."

دا اندېښنه هم شته چې شاید افغانان د یوې اوږدې مودې لپاره د خپل حق یعنې د رایې ورکولو او د خپل زعیم د ټاکلو له واکه بې‌برخې شي.

هغه ډول چې طالبانو د خپلې لومړنۍ واکمنۍ پر مهال د خلکو له نظر اخیستو پرته نږدې څلور نیم کاله همداسې یو ډول نظام جوړ او پر افغانانو حکومت وکړ.

پوره دوه کاله وړاندې په افغانستان کې د امریکا له ۱۸ کلن حضور وروسته د امریکا او طالبانو ترمنځ هوکړه، هغه هوکړه چې د ډېرو په باور د بهرنیو ځواکونو بشپړ وتلو او دغه شان افغانستان کې یې د جمهوري نظام په کمزوري کېدو سره په دغه هېواد کې د طالبانو بیا واکمنېدو ته زمینه برابره کړه.

د طالبانو په استازیتوب په قطر کې د دوی د هغه مهال د سیاسي دفتر مرستیال ملا عبدالغني برادر او د امریکا په استازیتوب د افغانستان د سولې لپاره د امریکا پخوانی ځانګړی استازی زلمی خلیلزاد دغه تړون لاسلیک کړ.

دې هوکړه کې چې د ۲۰۲۰ میلادي کال د فبروري په ۲۹مه نېټه دوحه کې لاسلیک شوه، امریکا ژمنه وکړه چې د ۲۰۲۱ کال تر "مې" میاشتې پورې به خپل ټول ځواکونه له افغانستان وباسي او طالبانو هم هوکړه وکړه چې د القاعدې په ګډون له ټولو تروریستي ډلو سره خپلې اړیکې پرې کوي.

که څه هم چې د افغانستان تېر جمهوري نظام دا ادعا درلوده چې د هوکړې به جریان کې نه دي پرېښودل شوي، خو په هوکړه کې د افغانستان حکومت مکلف ګڼل شوی و چې تر ۵۰۰۰ پورې طالب بندیان خوشې کړي او له هوکړې درې میاشتې وروسته به، بین الافغاني مذاکرات پیل شي.

د دغه مواردو په شمول دې تړون کې په اوربند او د تاوتریخوالي په کمښت هم ټینګار شوی و، خو د دې تړون هېڅ یوه برخه هم په خپل ټاکلي وخت عملي نه شوه، امریکایي ځواکونه په بشپړ ډول له درې میاشتني ځنډ له افغانستانه ووتل، د طالبانو ۵۰۰۰ بندیانو له شپږ میاشتني ځنډ وروسته خوشې شول، بین الافغاني مذاکرات هم په شپږ میاشتني ځنډ سره پیل شوه، طالبانو تاوتریخوالی هم کم نه کړ او د ملګرو ملتونو د راپورونو پر بنسټ القاعده شبکې سره یې خپلې اړیکې هم پرې نه کړې، که څه هم طالبان ورستی مورد ردوي.

د افغانستان د تېر جمهوري نظام د سولې د مرکچي پلاوي مشر محمد معصوم ستانکزی ازادي راډیو ته وویل چې د هوکړې د رامنځته کېدو په بهیر کې د افغانستان جمهوري نظام څنډې ته کړل شو نو ځکه د دې تړون د تطبیق پر وړاندې ستونزې رامنځته شوې، او له امله یې په افغانستان کې روان وضعیت رامنځته شو.

ستانکزي زیاته کړه: "دوهم دا چې د عملي کېدو او د تطبیق برخه کې ستونزې موجودې وې، هغه برخه چې د بین الافغاني مذاکراتو یوې نتیجې ته د رسېدو په خاطر وه او په دې خاطر وه چې د یو سیاسي جوړجاړي له لارې نه هر اړخیز او همه شموله چوکاټ کې ټولو ته د ګډون زمینه برابره شي او افغانستان کې د یو مشروع له لارې نه واک ولېږدول شي دا برخه نه تنها دا چې عملي نه شوه بلکې نیمګړې پاتې شوه او درېیمه دا چې مخکې له دې چې خبرې یوې پایلې ته ورسېږي، په ډېره عجله په نظامي برخې باندې فشار راوستل شو او له همغه لارې واک ترلاسه شو."

د افغانستان د مخکیني نطام د سولې مرکچي پلاوي غړې فوزیه کوفي هم وايي چې د دوحې تړون د افغانستان د جمهوري نظام سقوط ته لاره هواره کړه: "د سولې خبرو کې د افغانستان د نظام څنډې ته کولو سره د طالبانو راتګ ته زمینه برابره شوه؛ ما خپله د مذاکراتو په لړ کې د طالبانو په چلند کې بدلون لیده. په تړون کې راغلي و چې 'اسلامي امارت'، د دې کلمې ذکر کول په تړون کې د جمهوري نظام لپاره یو بدیل و."

که څه هم د دوحې په تړون کې یوه مهمه برخه د بین الافغاني مذاکراتو پیل و او د دې کار لپاره د دواړو لوریو له خوا پلاوي هم جوړ شو، خو دغه مذاکرات هېڅکله په دوامداره توګه ترسره نه شوه.

له دې سره سیاسي ګوندونو هم د پلاوی په جورښت نیوکې درلودې او مرکچي پلاوی یې ټول شموله نه ګاڼه.

د حزب اسلامي د رهبري شورا غړی همایون جریر وایي چې د دوحې تړون تر ډېره د امریکا له خوا عملي نه شو: "بین الافغاني مذاکرات باید پیل شوي وای او د افغانستان ټولو سیاسي خواوو باید په کې ګډون کړی وای او له سولې وروسته د نظام په تړاو باید هوکړې ته رسېدلي وای، په وار-وار زمینه مذاکراتو ته برابره شوه، خو ښاغلي غني دغه بهیر خراب کړ. امریکایانو کولی شو چې له بېلابېلو لارو له خپل نفوذه استفاده وکړي او ښاغلی غني سولې ته چمتو کړي، خو دا کار یې ونه کړ، ځکه د امریکا سیاست دا و چې افغانستان کې پراکندګي رامنځته شي او د دوحې تړون ټولې برخې پلي نه شي."

خو مخکیني جمهوري نظام او په ځانګړي ډول ګوښه شوي جمهور رییس غني ته تل ویل، چې بین الافغاني سولې ته ژمن دی.

که څه هم چې د امریکا د بهرنیو چارو مخکیني وزیر مایک پمپیو هماغه مهال 'اې. بي. اېس' ټلوېزوني شبکې سره د خبرو پرمهال ویلي و چې د دوحې تړون دوه محرمې برخې هم لري چې'کانګرس' ته به وړاندې شي، خو د ملګرو ملتونو امنیت شورا دغه هوکړه لیک د ۲۰۲۰ کال د مارچ په ۱۱مه نېټه د رایو په قاطع اکثریت تصویب کړ، خو د دوو کلونو په تیرېدو سره لاهم د دې هوکړه لیک د دوه محرمو برخو د جزییاتو په تړاو څه نه دي ویل شوي.

ازادي راډیو د افغانستان د مخکیني نظام د مرکچي پلاوي له مشر معصوم ستانکزي نه پوښتنه وکړه چې دغه دوه محرمې برخې څه وې؟ خو ښاغلي ستانکزي د دې پوښتنې په ځواب کې په لیکنې بڼه وویل چې په دې تړاو به بل وخت خبرې وکړي.

خو اوس مهال په قطر کې د طالبانو د سیاسي دقتر مشر سهیل شاهین چې د دوحې تړون د لاسلیک کېدو پرمهال د دې پلاوي غړی و، ازادي راډیو ته یې وویل: "نه داسې څه نشته. توافقنامه دوه برخې لري، یوه په خپله توافقنامه ده او بل یې مېکانېزم یا تشریح ده. له دې علاوه، موږ له امریکایانو سره لیکلي بل څه نه لرو."

د طالبانو د حکومت ویاند ذبیح الله مجاهد هم وایي چې د دوی د دوحې تړون ټولې برخې پلي کړي، خو د امریکا له خوا تر اوسه دغه تړون په بشپړه توګه نه ده پلې شوې.

مجاهد زیاتوي: "د اسلامي امارت د ټولو مشرانو چې په تور لېستونو کې دي، د دې لېستونو ختمول تر اوسه نه دي شوي. د افغانستان لپاره چې اوس کوم خارجیان چې بېرته راځي هغوی سره د ښه تعامل د زمینې مساعدېدل په ډپلوماټیکه برخه کې، تراوسه دا کار نه دی شوی او بله خبره دا چې افغانستان چې کوم مالي بندیزونه لګېدلي دي یا زموږ په سرمایو او تاجرانو باندې جې کوم بندیزونه وو او یا زموږ په پشتیبانه باندې بندیزونه، دا هغه څه دي چې دوحې تړون سره اړخ نه لري او اوس هم موږ امیدواره یو چې د ښه اړیکو لپاره ګامونه واخېستل شي."

دا په داسې حال کې ده چې پر افغانستان د طالبانو د بیا ځلي واکمنېدو وروسته هم په دوی د نړیوالو له خوا دا انتقادونه موجود دي چې له ترهګرو ډلو په ځانګړي ډول القاعده شبکې سره یې اړیکې نه دي پرې کړي.

له دې ټولو سره-سره د افغانستان د مخکیني نظام د سولې د مرکچي پلاوي مشر معصوم ستانکزي وايي، اوس هم د دوحې تړون په ازمون کې دی.

هغه ازادي راډیو ته وویل: "د دوحې تړون ظاهراً اوس هم د امتحان په حال کې دی، د افغانستان خلک اوس هم له بشري ناورینه ځوریږي. افغانستان کې چې کله هم نوی نظام راغلی، خپلو مخالفینو لپاره یې یوه بهانه لټولې ده، موږ هغه مهال تل پاتې سولې ته رسېږو چې افغانان د مصؤنیت احساس وکړي."

که څه هم د دوحې له تړون وروسته افغانستان کې هېڅ امریکایي سرتیری ونه وژل شو خو د اګسټ په میاشت کې په بېړه د امریکايي ځواکونو د وتلو پر مهال ۱۳ امریکايي سرتیري ووژل شول.

دغه امریکايي سرتیري د داعش په برید کې چې د ۱۷۰ افغانانو ژوند یې هم واخېست ووژل شول او بلاخره د دوحې هوکړې د عملي کېدو نتیجه دا شوه چې امریکايي ځواکونه له افغانستان ووتل، دغه هېواد کې جمهوري نظام ړنګ او طالبان واک ته ورسېدل.