ځانګړی راپور

په افغانستان کې ناامني د نوربرخو ترڅنګ د اوبو بندونو لپاره هم لوی ګواښ ګڼل کېږي.

په دې وروستیو کې د افغانستان په لویدیځ هرات کې پر سلما بند د هاوان مرمۍ توغول، د دې بند د ویجاړېدو په تړاو اندېښنې راپورته کړي دي.

هرات کې د سلما د اوبو بند نه یوازې د هراتیانو کورونه رڼا کړي بلکې په زرګونه هکتاره ځمکه یې هم خړوبه کړې.

سلما بند له هراته ۱۷۶ کیلو متره لېرې د چشت شریف په ولسوالۍ کې د هریرود خواته جوړ شوی دی.

دغه بند د ۴۲ مېګا واټه برښنا په تولید سره د ۶۳۳ میلیونه متره مکعبه د اوبو د سپما ترڅنګ شااوخوا ۷۵ زره هکتار کرنیزه ځمکه خړوبوي.

خو ورستیو سختو جګړو او د طالبانو له خوا د چشت شریف ولسوالۍ سقوط، دې ته زمینه برابره کړه چې په سلما بند څو هاوانه ولګېږي.

د افغانستان د اوبو د چارو د تنظیم ملي اداره دا کار د طالبانو بولي، خو طالبان یې بیا ردوي.

د دې ادارې ویاند نظام الدین خپلواک وايي، د اوبو بندونه باید د جګړې ښکار نه شي: "موږ د بند د امنیت ساتلو برخه کې ستونزه نه لرو خو دې وروستیو کې سختو جګړې زموږ هغه پروژې چې کار یې دوام درلود له ګواښونه سره مخ شوي چې یو له هغه د سلما بند دی، طالبانو په دې بند هاوانونه وتوغول."

له سلما بند پرته د چشت شریف ولسوالۍ ټولې سیمې د طالبانو په لاس کې دي.

د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد پر سلما بند د هاوانونو توغول ردوي او وايي چې دغه ډله د اوبو بندونو د ساتنې برخه کې هڅه کوي.

مجاهد وايي، د بند په شپږ کیلو مترۍ کې د پولیسو یوه قرارګاه ده کله چې په دې قرار ګاه ډزې کېږي نو پولیس بیا ادعا کوي چې پر بند یې حمله کړې چې دا حقیقت نه لري، طالبانو د سلما بند برخه کې له ډېر احتیاطه کار اخلي.

د افغانستان د اوبو چارو د تنظیم ملي اداره د معلوماتو له مخې افغانستان اوس مهال ۶۹ بیلیونه متر معکب اوبه لري چې له ډلې یې ۳۱ سلنه یې مدیریت شوي او په راتلونکي ۵ کلونو کې به دغه مدیریت ۵۰ سلنه ته ورسېږي.

په افغانستان کې د طالبانو د واکمنۍ تر سقوط وروسته د نړېوالې ټولنې په مرسته او د امریکا په مشرۍ د اوبو بندونو د جوړېدو چارې چټکې شوې.

د افغانستان د کلیو او بیا روغونې وزارت د شمېرو له مخې په تېرو دوو لسیزو کې له ۳۰۰ زیات د اوبو بندونه د ۱۰.۶ میلیونه ډالرو په ارزښت په ۲۹ ولایتونو کې جوړ شوي دي.

سلما بند په هرات کې، کمال خان بند په نیمروز کې، قرغه او امیر غازي په کابل کې، زنه خان او سرده په غزني کې، خان اباد په کندز کې، سرخاب په لوګر او داسې نور په لسګونه بندونه جوړ شوي دي.

د افغانستان کلیو او بیا رغونې وزارت د مطبوعاتو د برخې غړی مهراب ګل مخلص وايي، د دغو بندونو په جوړېدو سره د اوبو مدیریت، د سیلابونو کنټرول، د کرنۍ برخې وده، د برښنا تولید او په مسقیم او غیر مستقیم ډول شااوخوا ۲۵۰ زره کسانو ته د کار زمینه هم برابره شوې.

مخلص زیاته کړه: "د افغانستان د کلیو او بیا رغونې وزارت له ۱۳۸۱ څخه تر دا مهاله ۳۳۸ د اوبو بندونه د ۱۰.۶ میلیونه ډالرو په ارزښت د هېواد په ۲۹ ولایتونو کې جوړ کړي او ګڼ شمېر خلکو ته د کار زمینه په کې برابر شوې ده. "

د افغانستان ډیره برخه اوبه اوس هم ګاونډیو هېوادونو ته ځي خو افغان جمهور رئیس محمد اشرف غني تل د اوبو په مدیریت ټینګار کړی دی.

• خو روان حالات څومره کولای شي د بندونو د جوړېدو پر وړاندې ستونزې وزیږوي؟

په زیر بنايي چارو کې پوه مطیع الله خروټي زیاته کړه: "د افغانستان روان حالت کولای شي د اوبو بندونه، نور عام المنفعه پروژې او چارې له جدي ستونزو سره مخامخ کړي، خو افغان حکومت او افغان ملي پوځ یې باید مخه ونیسي، په دې برخه کې دخلکو همکاري هم اړینه ده."

له دې سره هم مهاله د افغانستان د اوبو چارو تنظیم ملي اداره وايي چې اوس مهال په ۱۴ بندونو کار روان دی.

کجکي بند په هلمند ولایت کې، پاشدان هرات کې ، بخش اباد، په فراه کې، مچلغو په پکتیا کې، سراب په ارزګان کې ، پلتو په پکتیکا کې، توری په زابل کې، سلطان په غزني کې، شاه او عروس په کابل کې او شورابک په بدخشان کې هغه بندونه دي چې کار پرې روان دی.

له دې سره په خوا کې د ۴۴ نورو بندونو د جوړېدو هوکړه لیک به هم زر لاس لیک شي.

د افغانستان د اوبو د چارو تنظیم ملي اداره وايي، په دغه بندونو به ۱.۲ ملیارده ډالره لګښت راشي چې په جوړېدو سره به یې ۲۷۸ میګاواټه برښنا او له ۹ زرو هکتاره زیاته ځمکه خړوبه شي.

د لوی اختر په رانږدې کېدو سره په افغانستان کې تاوتریخوالی زیات شوی دی.دغو جګړو د انساني تلفاتو ترڅنګ ګڼ مالي زیانه هم اړولي او ډېری افغانان یې له خپلو سيمو بې ځایه کړي دي.

د وېرې او ډار په دغه فضا کې اختر خلکو ته څه معنی لري؟

لوګر چې له پلازمېنې کابل څخه ۶۵ کیلومتره واټن لري، ۳۲ کلن جان اغا له خپلې مېرمنې او دوه بچو سره په داسې سیمه کې ژوند کوي چې د طالبانو تر کنټرول لاندې ده.

د ژوند ناخوالو اختر ورنه هېر کړی وایي، هغه مهال اختر دی چې وطن ته سوله راشي او نور د هاوان باران او د اور لمبې نه وي: "کله پر پوسته جنګ، کله پر سړک جنګ، قسم خورم خلک داسې ځایونو کې پراته دي چې شپې جنګ شي هلته حیوان شپه نه شي کولای، هره ورځ یو نه یو هاوان راځي او په یو کور لګیږي، وړمه ورځ هاوان راغی ښځه او مېړه دواړه کور کې ناست وو، ولګېدل دواړه شهیدان دي، اختر هغه دی چې سړی روغ وي او په خوشالۍ یې ونمانځي اوس خو تر سړک پورې څوک نه شي وتلی."

جان اغا یوازینی کس نه دی چې روانو جګړو او ناخوالو یې ژوند تریخ کړی بلکې له دې امله ډېری افغانان اندېښمن دي او ممکن مېرمنې تر نورو ډېرې زیان مننونکي وي.

٢٣ کلنه سُمیې څخه هم روان تاوتریخوالي ارام او هوسا ژوند اخېستی.

سُمیه له خپلې ١٢ کسیزې کورنۍ سره د بدخشان په کشم ولسوالۍ کې ژوند کوي، هغه ولایت چې د ځینو سرچینو په وینا له ٢٧ ولسوالیو څخه ۲۶ یې طالبانو سره دي.

نوموړي ازادي راډیو ته وویل: "دغه اختر له نورو اخترونو سره ډېر فرق کوي، تېرو اخترونو کې دا مهال به مېرمنو د نوېو جامو او خوراکي توکو د اخېستلو لپاره ښار ته تللې، په دې اختر کې خلکو هېڅ چمتووالی نه لري او بیرون نه شي وتلی."

د جان اغا او سُمیې په څېر اکثره افغانان د سولې په انتظار دي، هغه هېله چې تېرو څو کلونو کې لا هم ترلاسه شوې نه ده.

د کابل دوه تنه اوسیدونکي روزما او سهیل ازادي راډیو ته وویل: "سږکال موږ هم چنداني اماده ګي نه ده نېولې، کله چې ځوانان مو په سنګرونو کې وي، موږ څنګه اختر ولمانځو او خوشالي وکړو؟اصلاً زه فکر نه کوم چې د هېڅ یو افغان وجدان دا ومني.

-موږ اختر لمانځو خو جګړه هم روانه ده او درې ورځې اختر به هم له اندېښنو سره تېر شي، زموږ غوښتنه له طالبانو دا ده چې دایمي اوربند اعلان کړي."

په همدې حال کې وسله وال طالبان وایي چې خلکو ته د ډاډمنې فضا د رامنځته کېدو طرف دار دي.

طالب ویاند ذبیح الله مجاهد نن ازادي راډیو ته وویل چې دا مهال ۱۹۳ ولسوالۍ د دوی په کنټرول کې دي او خلک عادي ژوند مخ ته وړي.

حکومت بیا د طالبانو دا ادعا ردوي.

د کورنیو چارو وزارت مرستیال ویاند حامد روشن ازادي راډیو ته وویل چې دغه ولسوالۍ سقوط نه دي بلکې افغان ځواکونه ورسره جګړه کې دي: "په یو شمېر ولسوالیو کې جګړه روانه ده، امنیتي ځواکونه هلته ځای پرځای دي او له خلکو دفاع کوي، په جګړو کې خلکو ته ځاني او مالي زیانونه اوښتي، موږ له طالبانو غواړو چې جګړه ودروي اوربند وکړي، څو خلک عادي ژوند ته وګرځي."

دا په داسې حال کې ده چې د بشر حقونو خپلواک کمېسیون د یوې تازه اعلامیې په خپرولو سره له طالبانو غوښتي چې د لوی اختر په درناوي اوربند وکړي او تاوتریخوالی ودروي.

که څه هم د تېر اختر په اوربند کې یو شمېر خلک وتوانېدل چې اختر ورځې په امنه فضا کې ولمانځي خو د نړېوالې ټولنې، افغان حکومت او خلکو غوښتنه یو دایمي اوربند دی چې تراوسه ورته مثبت ځواب نه دی ورکړل شوی.