نرگس سادات، عضو ارشد شورای رهبری جنبش اصلی زنان مقتدر افغانستان پارسال در روز جهانی زن، در زندان طالبان بسر می‌برد.
او در اواخر ماه دلو سال ۱۴۰۱ به اتهام مخالفت با حکومت طالبان در افغانستان، در کابل بازداشت و هفته‌ها زندانی شده بود:
«من پارسال در اینطور روز در کنج زندان تاریک طالبان بودم، با شکنجه روحی و جسمی. گرچه روز گرامی داشت از زن بود، اما من پشت میله‌های آهنین زندان بودم.»
خانم سادات در اعتراض به محدودیت‌های طالبان بر آموزش، تحصیل و کار دختران و زنان در افغانستان در اعتراضات اشتراک و از طالبان انتقاد می‌کرد.
سومین ۸ مارچ، روز جهانی زن است که بسیاری از دختران و زنان در افغانستان، از حقوق اساسی‌شان محروم استند.
پس از حاکمیت دوباره طالبان بر افغانستان در پانزدهم آگست سال ۲۰۲۱، دختران و زنان با محدودیت‌های طالبان رو به رو شدند.
نخست در‌های مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم بسته شد و در ماه دسامبر سال ۲۰۲۲، دختران از رفتن به پوهنتون‌ها منع شدند.
ممانعت از کار زنان در اداره‌های غیردولتی و بسیاری از اداره‌های دولتی، بازداشت فعالان زن، رفتن دختران و زنان به حمام، پارک‌های تفریحی، سفر بدون محرم و رعایت حجاب اجباری مشمول اقدامات طالبان می شود.
حکومت طالبان همواره از موضع گیری کنونی‌اش دفاع کرده است. اما مشخصاً نگفته است که در‌های مکاتب و پوهنتون‌ها چه زمان به روی دختران باز خواهد شد.
مقامات حکومت طالبان نمی پذیرند که زنان را از جامعه حذف کرده اند. آن‌ها استدلال می کنند که در حال حاضر زنان در میدان‌های هوایی، شفاخانه‌ها و نهاد‌های مثل وزارت داخله عملاً کار می کنند.
اما منتقدان با اشاره به حضور نداشتن حتی یک زن در کابینه حکومت طالبان، موجودیت زنان در اداره‌های تحت کنترل طالبان را «نمادین» توصیف می کنند.
- چرا برابری جنسیتی مهم است؟
باران احمدی: اگر می خواهید که جامعه مترقی داشته باشید، لطفاً دخترانی را پرورش دهید که استقلالیت مالی و فکری داشته باشند.
باران احمدی، از دخترانی است که با حاکمیت دوباره طالبان بر افغانستان نتوانست دروس صنف دوازدهم را به پایان برساند.
او خواهان برابری جنسیتی در افغانستان است:
«متاسفانه امروز ما ادعا کرده نمی توانیم که برابری جنسیتی در افغانستان رعایت می شود. تنها کار زن، در چارچوب خانه ختم می شود. تنها وظیفه دولت نیست، بلکه از خانواده‌ها بشمول پدر و مادر است. اگر می خواهید که جامعه مترقی داشته باشید، لطفاً دخترانی را پرورش دهید که استقلالیت مالی و فکری داشته باشند. به تبعیض جنسیتی نه بگویید و برابری، همصدایی، همدلی و شایستگی را مد نظر گیرید.»
در سال ۲۰۰۴، قانون اساسی در افغانستان برابری جنسیتی را تایید کرد و ۲۷ درصد از کرسی‌های پارلمان را برای زنان اختصاص داد.
تا سال ۲۰۲۱، زنان افغان ۶۹ کرسی از ۲۴۹ کرسی پارلمان را به دست آورده بودند.
مسعوده کروخی، نماینده مردم هرات در ولسی جرگه نظام جمهوری مخلوع افغانستان بود.
او باور دارد که مشارکت زنان و مردان در سطوح مختلف جامعه، سبب رشد و شگوفایی کشور می شود:
«در یک جامعه انسانی که در آن رشد، توسعه و پویایی می تواند انسان‌ها را به مرحله‌ای از تمدن و پیشرفت برساند، برابری زن و مرد یک امر بسیار مهم و اساسی است. چون که در آن جامعه زن و مرد، خصوصاً زنان با توجه به توانایی‌های بالقوه ی که دارند، می‌توانند نقش بسیار مهم و کلیدی در تمامی عرصه ها، سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و هنری داشته باشند و در همکاری با مردان جامعه را به جلو ببرند.»
پیش از فروپاشی نظام جمهوری در افغانستان نیز این کشور از کشور هایی دانسته می شد که بالاترین آمار خشونت علیه زنان را داشت. از موارد خودکشی، خودسوزی زنان و مجازات صحرایی زنان هم خبر می‌رسید.
اما به باور محمد ابوالاحرار رامزپور پژوهشگر حقوق بشر، در بیست سال گذشته گام هایی برای رسیدگی به این چالش‌ها برداشته شده بود، از جمله ایجاد قانونی که خشونت علیه زنان را جرم می پنداشت:
«در افغانستان هنوز بحث حقوق مشروع و اسلامی زنان، مانند حق تعلیم، حق کار، حق گشت و گذار، حق ازدواج رضایت مندانه و حق محاکمه عادلانه و برخی حقوق دیگر، همیشه در طول تاریخ با فراز و فرود هایی به همراه بوده است. در زمینه برابری جنسیتی در بیست سالِ جمهوریت، گام‌های بسیار محکم و استوار در چوکات تعهدات بین المللی حقوق بشری افغانستان، قوانین ملی که در آن دوران به تصویب می رسید، همچنان پلان کاری ملی و برنامه عمل به زنان صلح و امنیت برداشته شده بود که نتایج بسیار ملموس و خوبی را برای بهبود وضعیت حقوق زنان به باور آورده بود.»
برای نخستین بار در سال ۲۰۱۶ با همکاری برنامه توسعه‌ای سازمان ملل متحد، برنامه کارشناسی ارشد در رشته جنسیت و مطالعات زنان در پوهنتون کابل ایجاد شد. هدف این برنامه ایجاد زمینه آموزش دادخواهان آینده برای برابری جنسیتی، پژوهش در مورد جنسیت و آگاهی در مورد مسئولیت‌های اجتماعی زنان و مردان بود.
مسعوده کروخی به این باور است که مردان نقش مهمی در برابری جنسیتی داشته می‌توانند.
اما خانم کروخی می افزاید که بسیاری از مردان افغان در اجرای این کار کوتاه آمده اند:
«مرد‌ها متاسفانه هیچ حرکتی برای دفاع از حق دختران خود انجام ندادند. امروز صرف شکایت و گلایه می‌کنند، آن هم با خیلی آرامی که مبادا اتفاقی برای شان بیفتد. بدبختی امروز زنان افغان از عدم حمایت مردان، پدران، برادران و همسران‌شان است که امروز در آتش بدبختی و مصیبت و اسارت می‌سوزند.»
یکی از بخش‌های محوری اهداف توسعه پایدار سازمان ملل در سال ۲۰۳۰ برابری جنسیتی است.
- اما با توجه به محدودیت‌های شدید طالبان بر زنان و دختران در افغانستان، این هدف در افغانستان تحت حاکمیت طالبان چقدر دست یافتنی خواهد بود؟
هیدر بار، مسئول بخش زنان دیدبان حقوق بشر به رادیو آزادی این گونه پاسخ داده است:
«این هدف به شکل آشکار در افغانستان دست یافتنی نیست. اما برای ما مهم است که بگوییم بدرفتاری‌های طالبان در افغانستان یک عقب گرد جدی در تلاش‌های جهانی برای دستیابی به برابری جنسیتی تا سال ۲۰۳۰ بوده است.»
در آستانه ۸ مارچ ۲۰۲۴، نهاد‌های مختلف مدافع حقوق بشر خواهان پایان فوری محدودیت‌های طالبان بر زنان و دختران در افغانستان شدند.
سازمان کنشگران حقوق بشر افغانستان در سوم مارچ در بیانیه‌ای گفت: «محاکم بین‌المللی تبعیض سیستماتیک طالبان علیۀ زنان افغان را پیگیری کنند.»
ولکر تُرک، کمیشنر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد در چهارم مارچ هنگام سخنرانی در پنجاه و پنجمین نشست شورای حقوق بشر این سازمان گفت که نقض سیستماتیک حقوق بشر به ویژه حقوق زنان و دختران در افغانستان «اسفناک» است.
پیش از این متخصصان سازمان ملل متحد در بیستم ماه فبروری گفتند که آپارتاید جنسیتی در افغانستان به عنوان جنایت علیه بشریت شناخته شود.
حکومت طالبان ادعای آپارتاید جنسیتی در افغانستان را رد کرده است.
- اما چقدر احتمال شناخته شدن آنچه آپارتاید جنسیتی در افغانستان خوانده می شود، به عنوان جنایت علیه بشریت وجود دارد؟
شهرزاد اکبر، رئیس اجرائیه سازمان حقوق بشری «رواداری» است:
«حالا تلاش جریان دارد که آپارتاید جنسیتی جرم نگاری شود. قدم اول همین است. این که جرم نگاری شد، بعدش شما می توانید که با مراجعه به محاکم بین المللی افغانستان را یکی از مصداق‌های آپارتاید جنسیتی معرفی کنید و بگویید که در افغانستان آپارتاید جنسیتی جریان دارد. سپس محاکم تصمیم می گیرند. برای این که به عنوان یک جرم شناخته شود، افغانستان یک مثال زنده است. در واقع بسیاری از کسانی که می خواستند که آپارتاید جنسیتی به عنوان جرم شناخته شود و عدالت جنسیتی بهبود پیدا کند، متوجه شدند که افغانستان عینی‌ترین مثال آپارتاید جنسیتی است.»
پیش از این ملاله یوسفزی، برنده جایزه صلح نوبل نیز اقدامات طالبان در برابر زنان و دختران افغان را نکوهش کرده و گفته است که جامعه جهانی آپارتاید جنسیتی را به عنوان جنایت علیه بشریت بشناسد.
زنان افغان بشمول نرگس سادات امیدوار اند که فشار‌ها بر طالبان سبب شود که پیش از فرا رسیدن ۸ مارچ ۲۰۲۵ محدودیت‌ها بر زنان و دختران را بردارند:
«شما ببینید در این روز که چقدر مهم است، زنان سرزمین من، کسانی استند که با ازدواج‌های اجباری رو به رو استند، کسانی اند که در مکاتب به روی‌شان بسته است، و کسانی استند که در دانشگاه‌ها به روی‌شان بسته است. این واقعاً خیلی رنج ما را می‌دهد. بزرگترین آرزویی که داریم اینست باز از این روز در وطن عزیز خود ما گرامی داشت کنیم، البته با همان حقوقی که خداوند به ما داده است، تجلیل کنیم.»
