موجودیت مدرسه های تحت مدیریت طالبان در افغانستان چیزی تازه ای نیست. اما تلاش های تازه برای اعطای مدرک معادل درجه های تحصیلی علوم عصری برای فارغان مدرسه های دینی در افغانستان زیر حاکمیت طالبان یک گپ نو به نظر می رسد.
وزارت‌های تحصیلات عالی و معارف حکومت طالبان به تازگی روند اخذ آزمون از فارغان مدارس را در ۳۴ ولایت افغانستان آغاز کرده اند. به اساس معلومات این دو وزارت، در این آزمون به تعداد ۵۰ هزار تن از طالبان و فارغان مدارس شرکت می‌کنند.
وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان گفته است که پس از موفق شدن برای فارغان دورۀ خامسه مدرک بکلوریا، برای فارغان دورۀ عالیه مدرک لیسانس و برای فارغان دورۀ عالمیه مدرک ماستری خواهد داد. اما در معلومات وزارت تحصیلات عالی طالبان شرح داده نشده که هر کدام از دوره های خامسه، عالیه و عالمیه چند سال را در بر خواهد گرفت.
در جهان بینی طالبان مدرسه جایگاه خاصی دارد. بسیاری از رهبران و مقام های حکومت آنان از مدارس دینی در پاکستان و افغانستان فارغ التحصیل شده اند. افزایش مدارس دینی در سراسر افغانستان در سرلوحه کار حکومت سرپرست طالبان قرار داشته است.
دیدگاه ها در مورد این اقدام تازه حکومت طالبان متفاوت است.
موافقان از آن استقبال می کنند.
قاری راشد ناصری یکی از آنهایی است که قرآن کریم را حفظ کرده است:
"پروسه امتحانات که آغاز شده و به علما سند صنف دوازدهم، لیسانس و ماستری می دهند از این پروسه زیاد راضی هستیم، بخاطری که ما اسناد هایی را که از مدرسه گرفتیم ارزیابی نشده و در بخش علوم عصری این اسنادها را کسی نمی شناسد. من صنف دوازدهم را امتحان دادم و حالا منتظر استم که امتحانات لیسانس آغاز شود و در آن هم اشتراک میکنم. اسناد هایی را که از مدرسه گرفتیم این را در ماه های آینده ارزیابی می کنند و اسناد تحصیلی لیسانس خود را می گیرم و بعد از آن تلاش می کنم اسناد ماستری هم بگیرم."
قاری ناصری بیشتر می گوید:
"این یک فرصت است برای ما که امارت اسلامی مهیا ساخته و از این فرصت باید ما استفاده کنیم. بعد از آن ما می توانیم در جامعه خدمت کنیم در بخش محکمه، دیپلماسی و روابط بین الملل کار کرده می‌توانیم."
- دیدگاه مخالفان
اما برخی از متخصصان امور از اقدام معادل سازی مدرک های تحصیلی برای فارغان مدارس دینی انتقاد می کنند.
داکتر نورالله شاد، استاد پیشین پوهنتون خوست است. او اقدام طالبان را تلاش برای به گفته او تضعیف رشته های تخصصی استوار بر علوم عصری می پندارد. داکتر شاد به رادیو آزادی در این مورد بیشتر می گوید:
"مدرسه در هشت سال اسناد ملایی را می‌دهد، و لیسانس در ۱۶ سال گرفته می‌شود، امکان ندارد که اینها لیسانس شوند، همین کافی است که آنها قاری‌ها و ملاها هستند و اسناد حفظ یا ملایی را دارند، اسناد پوهنتون از پوهنتون و از مدرسه اسناد مدرسه است، اما این که حالا اسناد را با یک دیگر شان ادغام می‌کنند، با این کار اسناد پوهنتون را هم بی‌ارزش کرده اند."
محق: در دنیای امروز همه دانش هایی که وجود دارد تاکید می کند که دولت داری مدرن مبتنی به تخصص ها است
محمد محق پژوهشگر ارشد مطالعات اسلامی است.
او به این باور است که این اقدام حکومت طالبان اصل شایسته سالاری و سپردن کار به اهل کار را در آینده محدود و تضعیف می کند.
او به رادیو آزادی بیشتر می گوید:
"وقتی که یک کار تخصص ملا نیست، از قبیل حسابداری، امور نظامی، مالیاتی، کار های حقوقی و کار های زراعت و تجارت و بقیه اینها را به ملا ها می سپارند در واقع خلاف آیات و حدیث است، در دنیای امروز همه دانش هایی که وجود دارد تاکید می کند که دولت داری مدرن مبتنی به تخصص ها است. هر چه که بیشتر رشته ها مسلکی باشد و افراد به کار اصلی خود توظیف شوند، سرنوشت یک جامعه بهبود پیدا می کند."
آقای محق بیشتر می گوید:
"طالبان به شایسته سالاری باور ندارند بخاطریکه معیاری به شایسته گی ندارند. این را نمی فهمند که ملا تنها یک صنف از اصناف اجتماعی است. در کنار ده ها و صدها صنف دیگر که هر کدام از خود عرصه کاری دارند و هر کسی در عرصه تخصص خود می تواند شایسته باشد، کاری که طالبان می کنند دقیقاً آسیب رساندن به اصل حکومت داری خوب و اصل شایسته سالاری است که این یک سنت سیه را در افغانستان باقی می گذارد که فردا اگر یک صنف اجتماعی دیگر قدرت پیدا کرد باز به همان ترتیب همه عرصه ها را در اختیار خود بگیرد و بقیه اصناف را از جامعه کنار بزند."
- شباهت های اقدام طالبان با اقدامات مسئولان انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹
شباهت های بین اقدام تازه طالبان و آنچه پس از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ در ایران اتفاق افتاد، موجود است.
مهدی احمدی روزنامه نگار رادیو فردا بخش ایران رادیو اروپا آزاد/رادیو آزادی است.
او می گوید که برای جمهوری اسلامی ایران اصل شایسته سالاری به معنای نزدیکی به تفکر انقلابی حکومت بود.
از احمدی بیشتر می شنویم:
"برای همین در یک دهه اول جمهوری اسلامی ما می بینیم که خیلی از متخصصان را کسانی که مثلاً مدارک دانشگاهی دارند، تحصیلات دانشگاهی دارند، مخصوصاً کسانی که در خارج از ایران تحصیل کرده اند یا در زمان حکومت قبل، حکومت شاهنشاهی، در دانشگاه ها مسئولیتی داشتند، رئیس دانشگاه بودند، استاد دانشگاه بودند، آنان را کم کم کنار گذاشتند و یک سری نیروهای را آوردند جایگزین کردند که اصطلاحاً آن وقت می گفتند که ما متخصص نمیخواهیم، متعهد می خواهیم، یعنی آدم هایی که به تفکر انقلابی آنان تعهد داشته باشند که بسیاری از این نیروها هیچ تحصیلات عالی و دانشگاهی هم نداشتند."
اما این اقدام جمهوری اسلامی چه پیامدهای برای جامعه ایران در پی داشته است. احمدی اینگونه پاسخ می دهد:
"ارتباط بین نسل های مختلف آن کشور قطع شد. یعنی شما مثلاً متخصص برنامه و بودجه بودید، شما را از کار برکنار می کردند، یک کسی که این دانش را نداشت، می گذاشتند جای شما و او اولاً هیچ معلمی سر کار نداشت و هیچ دانشگاه هم نرفته بود که چیزی را بداند، یک آشفتگی در کل نظام اجتماعی و مدیریتی ایران به عمل آمد."
محمد محق: در شرایط قرن ۲۱ این شیوه دولت داری به معنی نابودی دولت است و عواقب این به آسانی قابل جبران نیست
محمد محق هم با احمدی موافق است. او به رادیو آزادی بیشتر می گوید:
"آنچه که در ایران اتفاق افتاد یکی از عواملی است که این کشور بیش از چهل و یا چهل و پنج سال است با کشور های همسایه خود و با جهان مشکلات دارد که یک دلیل آن سلطه زیاد ملا ها است."
اما از دید محق تفاوت های بین افغانستان و ایران وجود دارد:
"البته شرایط ایران و افغانستان تا حدی فرق می کند بخاطر این که ایران از اساس دولتی داری مدرن را قبل از انقلاب به میراث برده بود پایه ها و زیر ساخت های دولت مدرن نهاده شده بود و ملا های ایران مجبور بودند تا حدی زیادی آن پایه ها را حفظ کنند. اما کاری را که طالبان می کنند در یک کانتکست اجتماعی متفاوت است؛ یعنی در جایی که دولت داری با چالش های بیشتری مواجه بوده، زیر ساخت های دولت داری در اثر جنگ ها فروپاشیده و در این قسم شرایط که ستون فقرات نظام وجود ندارد این ها تمام عرصه را در اختیار یک قشر و یک صنف اجتماعی می گذارند که بیشتر از پیش ما را با ضعف و فروپاشی دولت مواجه می کنند."
آقای محق به این باور است که اگر کار به اهل کار سپرده نشود، پیامدهای جبران ناپذیری برای جامعه افغانستان در پی خواهد داشت:
"در شرایط قرن ۲۱ این شیوه دولت داری به معنی نابودی دولت است و عواقب این به آسانی قابل جبران نیست پیامد های بسیار کمرشکن خواهد داشت که عواقب آن را میلیون ها شهروند باید متحمل شوند."
نسخه صوتی گزارش را اینجا شنیده میتوانید:
