“Фридом Хаус” уюму дүйнөдөгү басма сөз эркиндиги боюнча жылдык баяндамасында Кыргызстанды мурдагыдай эле “эркин эмес” өлкөлөрдүн тизмесинде калтырды.
Апрель ыңкылабынан бери маалымат каражаттары мурдагыга салыштырмалуу кыйла эркиндик алды деген пикирлер үстөмдүк кылганы менен дүйнөдөгү басма сөз эркиндигинин абалына узактан бери байкоо салып келген “Фридом Хаус” Кыргызстанды кайрадан “эркин эмес” өлкөлөрдүн тизмесинде калтырды.
Уюмдун стратегия жана анализ боюнча вице-президенти Кристофер Уолкер “Азаттыкка” курган маегинде мунун себебин төмөнкүчө түшүндүрдү:
- Бул медиа ландшафтын, салыштырып айтканда, ачылгыдай жана жакшыргыдай келечеги бар. Бирок ал үчүн өлкөнүн башкы чечим кабыл алуучулары ошол оңолууларды колдогудай саясий эркин көрсөтүшү абзел. Шайлоо циклдери учурунда атүгүл сыналгыда кандайдыр бир деңгээлде плюрализм болду. Бул да Кыргызстандын медиа ландшафтынын өзгөчөлүгү. Мындайды Борбор Азиянын терең авторитардык өлкөлөрүнөн жана Орусиядан көрө албайсыз. Андыктан кандайдыр бир айырмачылыктар бар, бирок жалпысынан Кыргызстандын массалык маалымат каражаттары, биздин баабызда, ал “эркин эместердин” категориясында калууда.
“Фридом Хаус” баяндамасын даярдоодо тигил же бул мамлекеттеги укуктук, саясий жана экономикалык факторлорго негиздеген.
Каржы булактарына көз карандылык
Кыргызстан быйылкы баяндамада камтылган 197 өлкө ичинен 156-орунда турат. Ал эми былтыр 196 өлкө ичинен 155-тизмеде болчу. Борбор азиялык коңшулардан быйылкы тизмеден Тажикстанга 171, Казакстанга 176, Өзбекстанга 195, Түркмөнстанга 196-орун тийген.
Акыркы эки жылдан бери Кыргызстанда Кылмыш кодексинен калемгерлерди макаласы үчүн кылмыш жоопкерчилигине тартылуусуна жол ачкан берене алынып салынды, башкы телеканал коомдук каналга айландырылды, гезиттердин саны көбөйдү.
Сөз эркиндигине кысым жасабоону талап кылган митинг, 4-май, 2010-жыл
Бирок журналист, азыр Жогорку Кеңештин “Ар-намыс” фракциясынан депутат Каныбек Иманалиев “Азаттык” менен маегинде Кыргызстан басма сөз эркиндиги жагынан “Фридом Хаустун” тизмесинде бирде алдыга, бирде артка кеткен учурлар катталганын эске салып, азыр саясий жана укуктук жактан эркиндик камсыздалганы менен баш редакторлор каржы булактарына көз каранды болуп калганын белгиледи:
- Жогорку бийлик тараптан басма сөзгө кысым жок, бирок кандайдыр бир деңгээлде журналисттерге акча төлөп, аларды көз каранды кылууга болгон аракеттер бар. Азыр айрыкча гезиттер каржы булактарынан көз каранды болуп калды. Анткени бизде окурмандар рыногу өтө эле аз, гезит басуу кымбатка турат. Гезиттин өздүк наркынын дээрлик 70% сырттан келген сырьёдон куралат. Гезит кымбаттап кетип, биздин журналисттер, баш редакторлор каржы булактарынан көз каранды болуп калды.
Сөз эркиндиги болгону менен калемгерлерде экономикалык эркиндик жок, андыктан алар басылма ээсинин эркин аткарууга аргасыз деген пикирлерге “Агым” гезитинин баш редактору Аскер Сакыбаева да кошулат.
Анын айтымында, саясий чөйрөдөн чыгып жаткан соңку демилгелер кооптондурат:
- Мен деле абдан эле эркин болуп калдык деп айтпайт элем. Массалык маалымат каражаттары жөнүндө кайсы министр, кайсы депутаттан сурабаңыз баары тең “ушунчалык чектен чыгып кетишти, жоопкерчиликсиз, буларды чектеш керек эле” деп айтышат. Кысуу үчүн кандайдыр бир деңгээлде ушундай аракеттер болуп жатат. Министрлер, депутаттар басым жасаш үчүн мындан ары кандай кадамга барарын карап турабыз. Массалык маалымат каражаттары боюнча 1993-жылы кабыл алынган мыйзамга же Административдик кодекске өзгөртүү киргизишеби, карап турабыз.
Сөз эркиндигинин эл аралык күнүндө журналист-карикатурачылар арасында өткөн сынакка катышкан сүрөт. 3-май, 2011-жыл
Басма сөздүн жоопкерчилигин күчөтүү демилгесин премьер-министр Өмүрбек Бабанов соңку ирет өткөн аптада, парламентте отчет берген учурунда көтөргөн эле.
Айрым талдоочулардын пикиринде, эгер Кыргызстан жоопкерчилик деген жүйө менен Кылмыш кодексинин калемгерлерге тиешелүү беренесин кокус кайра калыбына келтирсе, бул кайра артка чегингендик болот.
“Фридом Хаустун” быйылкы баяндамасы ааламда ар бир алты адамдын бирөө гана маалымат каражаттары эркин деп эсептелген өлкөдө жашарын ачыктады. Башкача айтканда азыр дүйнө калкынын 14,5% гана эркин басма сөзгө ээ. Бул - 1996-жылдан берки эң төмөнкү көрсөткүч экен.
Аталган жаңылык көңүл жылытпаганы менен “Фридом Хаустун” баяндамасында айтылгандай, өткөн жылдын эң башкы жетишкендиги - “Араб жазын” башынан өткөргөн өлкөлөрдүн “потенциалы алыска жетерлик” окуялары.
“Фридом Хаустун” стратегия жана анализ боюнча вице-президенти Кристофер Уолкердин ырастоосунда, “алдыга карай маанилүү кадамдар” Тунисте, Ливияда жана кандайдыр бир деңгээлде Египетте жасалды.
"Азаттыктын" Прагадагы кеңсесинин кызматкери, журналист, саясат жана экономика тармактары боюнча адис. Кыргыз улуттук университетинин журналистика факультетин аяктаган.
