Былтыркы бийлик алмашуудан кийин Орусия, Түркия менен экономикалык алакаларды өнүктүрүүгө аракет кылган Кыргызстан бул жолу Казакстанды мелжеди. Премьер-министр Алмазбек Атамбаев, биринчи вице-премьер-министр Өмүрбек Бабанов баштаган өкмөт мүчөлөрү Астанага барып, мунайга, табигый байлыктарга бай өлкөнүн жетекчилиги, бизнесмендери менен жолугушууларды өткөрүп жүрүшөт.
Казакстан болсо Кыргызстандагы ири инвесторлордун катарына кирери белгилүү. 2009-жылдын жыйынтыгы боюнча 360 миллион долларлык инвестициясы менен Казакстан ири инвестордун биринчи сабына чыккан.
Казакстан 2010-жылдын 7-апрелинен кийин 1,5 айга чукул чек арасын жаап койгон.Бийлик башындагыларын былтыр экинчи ирет өлкөдөн кууп чыгып, парламенттик башкарууга өтүп, авторитардык өлкөлөр арасында жаман жосун баштаган Кыргыз мамлекетин ырасмий Астана жактырган эмес. 2010-жылдын 7-апрелинен кийин 1,5 айга чукул чек арасын жаап салып, ансыз да кыйын абалда турган Кыргызстан ого бетер мүңкүрөй түшкөн. Казакстан президенти Нурсултан Назарбаев саясатты таштай туруп, оболу экономиканы өстүрүү керектигин айтып чыккан. Казакстандын ири мамлекеттик маалымат каражаттары Кыргызстандагы өзгөрүштөрдү начар өрнөк катары чагылдырып, мындай өзгөрүштөр өлкөнү сазга батырарын байма-бай айтып турушкан.
Албетте А.Атамбаев баштаган делегация Казакстандагы бийлик системасын, 20 жылдан бери бийликти колдон чыгарбай, эми дагы да өлкөнү башкара берүүгө умтулуп калган 70 жаштагы Н.Назарбаевдин позициясын билип турат. Андыктан ырасмий жолугушуулар маалында демократия сабактары, саясат тууралуу алгылыктуу баарлашуулар болушу күмөн. Кыргыз тарап да башкы максат – экономикалык алакаларды өнүктүрүү экендигин айтууда.
Борбор Азиядагы эркин рынок институтунун экономикалык эксперти Баходир Раджапов “Азаттыкка” билдиргендей, көбүнэсе саясий чечимдер эки өлкөнүн экономикалык карым-катнашынын өсүшүнө жолтоо болуп келет. Маселен, Казакстан менен Орусия түзгөн Бажы союзу ошондой тоскоолдуктардын бири.
Бажы биримдиги тууралуу карикатура.Эксперттин айтымында, Кыргызстан мүчө болгон Дүйнөлүк соода уюмунун эрежелеринин 43 пайызы Бажы союзу койгон эрежелерге карама-каршы келет. Андыктан Кыргызстан бул уюмга кирүүдөн баш тартып, маселени башкача жолдор менен чечүүгө аракет кылуусу зарыл. Анын жолдорунун бири, мурдагы эреже боюнча соода алакаларын жүргүзүү болуп саналат. Андыктан Кыргызстан үчүн Бажы союзунун эрежелери эмес, мурдатан иштеп келген эркин соода алакалары ыңгайлуу:
- Бажы союзу өзү экономикалык жактан алганда пайдасы жок уюм. Бул көбүнчө саясий уюм, саясий чечим. Бул уюм эч бир мамлекетке, Орусияга, Казакстанга, Беларуска деле бир дагы пайда алып келген жок. Орусияда азыр айыл-чарба тармагы төмөндөп атат. Айыл-чарбасында иштегендер өздөрү айтып атышат, “ушу Бажы союзуна киргенден бери айыл чарба түшүп кетти” деп. Анткени Казакстанда айыл чарба продукцияларынын баасы арзаныраак да.
Ошентсе да бир катар өкмөт мүчөлөрү Бажы союзуна кошулуу демилгесин колдой турушканын, Дүйнөлүк соода уюмунун, ошол эле маалда Бажы союзунун мүчөсү болуу мүмкүн экенин айтып келатышат. Андыктан эки тараптуу сүйлөшүүлөрдө бул маселе да каралышы ыктымал.
“НСК Кыргызстан” камсыздандыруу компаниясынын генералдык директору Сейит Каныметов "Азаттыкка" курган маегинде эки өлкөдө тең саясатчылар бизнеске аралашып кеткендиктен, өнүгүүгө тоскоолдуктар болуп келет. Андыктан Кыргызстан бизнес үчүн либералдуу шарттарды түзүп берсе, казак бизнеси саясатчыларын карап отурбай эле келмек:
Сейит Каныметов- Саясат деген бизнестен өзүнчө болушу керек. Саясаттын жумушу ошол. Ал эми бизде саясатчынын өз бизнеси бар. Албетте ал “өзүмдүн гана бизнесим өнүксүн” деп, инвесторлордун кирүүсүнө ар кандай тоскоолдуктарды кылат. Алар атаандаштыктан коркот. Негизи эле Кыргызстандын рыногуна кирели, иштейли дегендер көп.
Бизде бийликтин формасы алмашты, Казакстанда диктат, бизде парламенттик система. Бизде демократия көбүрөөк. Анан алардын саясатчыларынын, өлкө башчыларынын кызыкчылыгы бар. “Кыргыздар бизнес кылбаш керек. Булар бизнес кылбаса начарлайт, жаман жагын көрсөтөт. Анан биз буларга колубуз менен көрсөтүп, “мына, парламенттик республика эмнеге алып келди? Булар кедей. Эч нерсе жок, кыйкырык, ызы-чуу” деп айтабыз деген ойлору бар. Ошентсе да айтып атам го, келебиз, иштейбиз дегендер көп. Мен көп казак бизнесмендери менен сүйлөшүп турам. Эгер биз бул жактан шарт түзүп бере турган болсок, инвесторлер келет, кадимкидей эле иштейт...
Жогорудагы адистер баса белгилешкендей, эң оболу казак бизнесмендери тоолуу Кыргыз мамлекетинин айыл чарбасына, тоо-кен тармагына жана каржы рыногуна кызыгышат. Андыктан өлкө жетекчилиги экономиканы болушунча лилбералдаштырып, саясатчылардын бизнеске кийлигишүүсүн токтоткон учурда казак инвесторлору эле эмес Европа өлкөлөрү, Жапония, Корея, Түркия баштаган бизнестин киттери агып келерин күтсө болот.
Ал арада премьер-министр А.Атамбаев Астанада казак премьери Карим Масимов менен жолугушуп, соода-экономикалык алакаларды бекемдөө маселелерин талкуулашты. Эки тарап энергетика, газ жана мунай, айыл-чарба, миграция жаатында кызматташуу керектигин белгилешти. Андан соң премьер-министр А.Атамбаев баштаган делегация Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаев менен жолугушту.
Казак президенти өлкөсүндө мөөнөтүнөн мурда президенттик шайлоо жарыялап, аны 3-апрелге белгиледи. Президенттин көзүн караган казак парламенти ага алгачкы президент катары каалаганча президенттикке талапкер болуу укугун берген. 20 жылдан бери Казакстанды башкарып келаткан 70 жаштагы Н.Назарбаев быйыл да шайлана турган болсо дагы жети жыл бийликте калат.
Казакстан болсо Кыргызстандагы ири инвесторлордун катарына кирери белгилүү. 2009-жылдын жыйынтыгы боюнча 360 миллион долларлык инвестициясы менен Казакстан ири инвестордун биринчи сабына чыккан.
Албетте А.Атамбаев баштаган делегация Казакстандагы бийлик системасын, 20 жылдан бери бийликти колдон чыгарбай, эми дагы да өлкөнү башкара берүүгө умтулуп калган 70 жаштагы Н.Назарбаевдин позициясын билип турат. Андыктан ырасмий жолугушуулар маалында демократия сабактары, саясат тууралуу алгылыктуу баарлашуулар болушу күмөн. Кыргыз тарап да башкы максат – экономикалык алакаларды өнүктүрүү экендигин айтууда.
Борбор Азиядагы эркин рынок институтунун экономикалык эксперти Баходир Раджапов “Азаттыкка” билдиргендей, көбүнэсе саясий чечимдер эки өлкөнүн экономикалык карым-катнашынын өсүшүнө жолтоо болуп келет. Маселен, Казакстан менен Орусия түзгөн Бажы союзу ошондой тоскоолдуктардын бири.
- Бажы союзу өзү экономикалык жактан алганда пайдасы жок уюм. Бул көбүнчө саясий уюм, саясий чечим. Бул уюм эч бир мамлекетке, Орусияга, Казакстанга, Беларуска деле бир дагы пайда алып келген жок. Орусияда азыр айыл-чарба тармагы төмөндөп атат. Айыл-чарбасында иштегендер өздөрү айтып атышат, “ушу Бажы союзуна киргенден бери айыл чарба түшүп кетти” деп. Анткени Казакстанда айыл чарба продукцияларынын баасы арзаныраак да.
Ошентсе да бир катар өкмөт мүчөлөрү Бажы союзуна кошулуу демилгесин колдой турушканын, Дүйнөлүк соода уюмунун, ошол эле маалда Бажы союзунун мүчөсү болуу мүмкүн экенин айтып келатышат. Андыктан эки тараптуу сүйлөшүүлөрдө бул маселе да каралышы ыктымал.
“НСК Кыргызстан” камсыздандыруу компаниясынын генералдык директору Сейит Каныметов "Азаттыкка" курган маегинде эки өлкөдө тең саясатчылар бизнеске аралашып кеткендиктен, өнүгүүгө тоскоолдуктар болуп келет. Андыктан Кыргызстан бизнес үчүн либералдуу шарттарды түзүп берсе, казак бизнеси саясатчыларын карап отурбай эле келмек:
Бизде бийликтин формасы алмашты, Казакстанда диктат, бизде парламенттик система. Бизде демократия көбүрөөк. Анан алардын саясатчыларынын, өлкө башчыларынын кызыкчылыгы бар. “Кыргыздар бизнес кылбаш керек. Булар бизнес кылбаса начарлайт, жаман жагын көрсөтөт. Анан биз буларга колубуз менен көрсөтүп, “мына, парламенттик республика эмнеге алып келди? Булар кедей. Эч нерсе жок, кыйкырык, ызы-чуу” деп айтабыз деген ойлору бар. Ошентсе да айтып атам го, келебиз, иштейбиз дегендер көп. Мен көп казак бизнесмендери менен сүйлөшүп турам. Эгер биз бул жактан шарт түзүп бере турган болсок, инвесторлер келет, кадимкидей эле иштейт...
Жогорудагы адистер баса белгилешкендей, эң оболу казак бизнесмендери тоолуу Кыргыз мамлекетинин айыл чарбасына, тоо-кен тармагына жана каржы рыногуна кызыгышат. Андыктан өлкө жетекчилиги экономиканы болушунча лилбералдаштырып, саясатчылардын бизнеске кийлигишүүсүн токтоткон учурда казак инвесторлору эле эмес Европа өлкөлөрү, Жапония, Корея, Түркия баштаган бизнестин киттери агып келерин күтсө болот.
Ал арада премьер-министр А.Атамбаев Астанада казак премьери Карим Масимов менен жолугушуп, соода-экономикалык алакаларды бекемдөө маселелерин талкуулашты. Эки тарап энергетика, газ жана мунай, айыл-чарба, миграция жаатында кызматташуу керектигин белгилешти. Андан соң премьер-министр А.Атамбаев баштаган делегация Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаев менен жолугушту.
Казак президенти өлкөсүндө мөөнөтүнөн мурда президенттик шайлоо жарыялап, аны 3-апрелге белгиледи. Президенттин көзүн караган казак парламенти ага алгачкы президент катары каалаганча президенттикке талапкер болуу укугун берген. 20 жылдан бери Казакстанды башкарып келаткан 70 жаштагы Н.Назарбаев быйыл да шайлана турган болсо дагы жети жыл бийликте калат.
