Пролог
Укканыма ишене албай турамын
Чала укту бейм, саал катуураак кулагым.
Улам такып келет элден сурагым:
- Адам уулу канткенде адам болот – деп
Толгоо тарткан жай албастан күн-түнү
Токтодубу залкар жүрөк түрсүлү?
Жерге сыйбай аалам кезип жүгүрчү
Аргымактын арыдыбы дүбүртү?
I
Эсил кайран Чыкем ай!
Өзүң менен кошо кулап
Кыргызыңдын рух тоосу болду сай!
Жан дүйнөңдү өңүрүнө
Жайып салып сырдашчы,
Жер-энеңдин этегине оронуп
Алдың Чыке акыреттен жаннат жай.
Айла канча кала бердик,
Бата тартып чурулдай,
«Жар болосун, - деп – бир Кудай».
Чыке! Ааламды аласалдырып ийсе да каарыбыз,
Ай үстүнө курулуп жатса да шаарыбыз,
Асман чапчып турсак да бир даарыбыз,
Ажал алдында бечара пенде экенбиз баарыбыз.
Сизди ажалдан арачалап калмак тургай,
Аксылык агайындарыбыз айткандай,
Азрайилдин погуна куурай сайууга да,
Келбейт экен алыбыз.
Кечир Чыке! Өтөлбөгөн калса бизде өмүрүң
Кайт болуп ооруп кетсе көңүлүң.
Кантели, акыреттин аласасы келгенде,
Колубуздан келбейт экен эч нерсе,
Жапкандан башка үстүңө,
Сүйлөшөргө ɵзүң, жок,
Үнсүз сыздап, ыйлап турган,
Жер-Энеңдин өңүрүн.
Чыке! Кара шаар чын жайга,
Капкасын кара чым баскан.
Чын адамзат бүт жаткан,
Чыңыртып баарын оп тарткан
Капилет неге шаштыңыз?!
Торколуу кутман тоюңа,
Камынып калкың жатканда,
Кадырлуу сыйын тартарда,
Арналуу сөзүн айтарда,
Кайыпка неге качтыңыз?!
Же, эгини өспөй суйсалган,
Кеберсип эрди суусаган,
Керимсел кактап кумсарган,
Кайракы калган жериңди,
Төрт түлүк мал жок шыкалган,
Бош калган жайлоо-төрүңдү,
Үзөңгү-Кууш, Каркыра,
Четинен улам кертилип,
Сатылып жаткан Көлүңдү
Көргөндө көөнүң чөктүбү?
Же, Эгемендик алгандан,
Эш тутуп жүргөн Электр,
Өзүнөн-өзү азайып,
Эки-үч маал өчүп кашайып,
Каран түн каптап үйлөрүн,
Эси кеткен элиңиз,
Караңгы үйдө дүбүрөп,
Күнү-түнү күбүрөп,
Токтогулда тосулган,
Тосмонун суусун эсептеп,
Качан соолуп кетет деп,
Кайдан терем тезек деп,
Элеңдеген элиңди,
Көргөндө ичтен сызылып,
Тарылып дүйнөң кысылып.
Сар-санаа басып мыжылып.
Эртеңин ойлоп элиңдин,
Кабатыр кайгың аштыбы?!
Арамза, кытмыр жылмайган,
Кызыгын көздөп өзүнүн,
Кыянат кыйкым тор жайган,
Адамдарды көргөндө,
Кара курсак айынан,
Кара жанын карч урган,
Жарандарды көргөндө,
Ооматы качып сурданган,
Замандарды көргөндө,
Опол-тоодой ой каткан,
Жанда жок аяр жүрөгүң,
Жарааттын оозун ачтыбы,
Жаннатты көздөй шаштыбы?!
Элүү жыл айткан мурасын,
Эске албай турса өз элиң,
Анан кандай кыласың?!
Же, күтө албай болгон байлыгын,
Чачканын көрүп калкыңдын,
Эгерим тойбос араанын,
Ачканын көрүп калкыңдын,
Түлкүдөй жойлоп жойпулук,
Дүркүрөп өсүп сойкулук.
Эки жүздүү саткындык
Кошоматтык жазгындык
Алдамчылык, аксымдык
Басканын көрүп калкыңды
Түпөйүл кылып түтөгөн
Түгөнгүс кайгы бастыбы?
Он эки мүчөң омкоруп,
Онтотуп бирден чачтыбы?
Түтөгөн түктүү кайгыңа,
Түктүү жер түтпөй шаштыбы?
Сыздатпай аздек жаныңды,
Сүйлөшчү жалгыз сен менен,
Сырдашың ыйык Жер-Энең,
Боздоп ыйлап аргасыз,
Бооруна алып каттыбы?!
Чыке! Дүйнөгө турчу көрүнүп,
Калдайган кайран карааның,
Капырай, калпактай бир чым жаптыбы?!
Ааламдан ашкан ой баткан,
Даанышман асыл башыңды,
Алты кочуш ак турпак,
Арадан бөлүп бастыбы?!
Кыйналып жатып канча күн,
Кыргызыңа кылчактап,
Кыйбай Чыке кеттиңби?
Маңдайга бүткөн кут элең,
Сыйбай Чыке кеттиңби?
Кош Чыке! Чын жайга кеттиң кайрылбас,
Бейишин берсин Теңирим,
Чым астында жатса да,
Сиздин кайран алтын баш,
Кылымдарга Кыргыз – Чыңгыз,
Бири-биринен айрылбас!
II
Өлбөстүккө жол тартышкан турнадай,
Китебиңдин беттеринде тизилип,
Адамзатка жол көрсөтүп жаркырай,
Калды асыл ойлоруң, шоола чачып ааламга,
Түбөлүккө Саманчынын жолундай.
Анан дагы калды арада арман болуп,
Элиңиздин айтар сөзү,
Көзүңүзгө айтылбай,
Тартар сыйы алдыңызга тартылбай,
Өзөк өрттөр арман болуп, аттиң ай!
Чыке! Айта берсе арман көп дегендей,
Айтылбай калган армандын бирин-экисин,
Арбагыңызга айтып койолу.
Кудайым өзү кечирсин?
Алп талантың жата албастан катылып,
Алгач ирет чыкканыңда «атылып»,
Кайран кыргыз ит оорусун карматып,
Чыгармаңды туш тараптан талдашып.
Аткаминер «акылгөйлөр» асылып,
«Кыйын чыкма» кырчаңгылар кашынып
Бир далайга жүрүштү го жармашып.
Чыке! Болот беле ошондо,
Эки айылдын иттериндей,
Арсылдатып асылтпастан аларды,
«Эй, койгула!» - деп,
Бир заңк этсе Кыргыз Эл!
Жок, антпедик, жашай бердик кайдыгер.
Анан дагы жанагы жарыбаган
«Каттамачы» өз иниңиз Жаныбек Жанызак,
Жок жерден эле жан сабап,
«Айтматовдун айымдары» - деп,
Сиз жөнүндө жазып чыкты махабат.
Жетпей жаткансып ага «Каттамасындагы»
Кабатталган калың махабат.
Элди билбейм, эстегенде
Эмдигиче менин бетим кызарат.
Түшүнбөйм, бул кыргыздар кызыталак
Бирөөнүн махабатын неге кызганат?
Ушундай элдин уучу кантип узарат?
Кыргыз деги болуп барат кандай эл?
Ойлогондо жүрүп кетет ичтен сел.
Чыке! Буудан элең арыш керген ааламга
Коштой чаап кубаттап, сүрөй алдыкпы?!
Талантың талып, калемиң мокоп турганда,
Шыктандырып курчутуп, бүлөй алдыкпы?!
Жок Чыке! Сен өзүңдү өзүң сүрөдүң,
Арышыңды ааламдын алкагынан,
Аша чаба үрөдүң.
Акыры, өзү сыйбай кетти ааламга,
Ааламды өзүнө сыйдырган жүрөгүң,
Эми сизди Манаска тете деп жатабыз.
Балким бул сөзүбүздө жоктур катабыз
Бирок чет жерлерге барганыңызда,
Абройуңузду арттырып,
Кырк эмес, төрт чоро коштой бардыкпы?
Алып жүрдүңүз дүйнө элинин сыйлыктарын,
Ошол сыйлыктардын даңазасын арттырып,
Дүңгүрөтө тойлой алдыкпы?
Көр пенделиктен көтөрүлүп өйдөрөөк,
Кылымдарда бир жараар жан экениңди,
Түшүнүп, ойлой алдыкпы?..
Жок Чыке! Сөз чынынан бузулбайт
Көзүңүз барда,
Даанышмандыгыңызды баалай албадык,
Бирибиз кааласак,
Бирибиз каалай албадык.
Өз элинде пайгамбардын
Баркы жок дегендей
Сизди башка элдердей
Барктай албадык өзүбүз.
Ауэзов менен Арагондой
Даңктай албадык өзүбүз.
Адамзаттын руханий азыгына айланган
Койчубуз койнуна катып
Жылкычыбыз канжыгага байланган
Китептериңизди көрүп туруп көзүбүз.
Кыргызбыз да, ооздун желин аядык
Убагында угузулбай өзүңө
Урмат-алкыш сөзүбүз.
Ойго келет суроолуу бир өкүнүч.
Качан болсун таланттардын баа-баркын
Көзү өткөндө билебиз биз кечирээк.
Учурунда баалаш үчүн аларды
Же керекпи таланттардын
Көз жумушу тезирээк?
Чыке! Дүбүртүңүз кылымдардын кыйырына
Угулуп турарына жок күмөнүбүз.
Кантсек да мезгил менен агылып
Акырындап алыстаар дүбүртүңүздү
Улап кетер дагы бир тулпар туяк
Чыкса экен деп кыргыздан
Эми үмүттөнө кулак түрөлү биз.
Каранарың көтөрө алгыс
Кыргызыңа жасап кеткен эмгегиң
Билип жатат эми элиң.
Тирүүңдө айтпай көзүңө
Эми акыбетин актайбыз
Карызбыз деп жатабыз өзүңө.
Бирок да, барсеткасын колуна илип,
Кара кайыш тонун кийип,
Иномарка жоргосун минип,
Көчөлөрдө көйрөңдөнө бастырган,
Атасы өлүп атса,
Эч капарсыз каткырган.
Азыр эле айткан сөзүнөн айнып,
Каранарча артын көздөй «чаптырган»,
Жабыла маңкурт болуп бараткан кыргыз,
Турар бекер сөзүнө?..
Чыке! Азыркы кыргыздардын биримин,
Өтө жогорку болсо да билими,
Өздөштүрө албай жүргөн өз тилин.
Оюмду мен сылык-сыпаа,
Айта албадым секирин,
Айрым аша чапкан сөздөр кетсе,
Арбагыңыздан сурайм кечирим.
Эпилог
О, Жараткан,
Чыкебизди жөн адамга окшотпо,
Минип алып кораблге «Восходго»,
Чыгып кеткен өлбөс болуп Космоско,
Ааламдагы анын жолун токтотпо?!
Совхозбек Шабралиев
"Азаттыктын" материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.
