Башкы прокуратуранын маалыматына караганда, айыпталгандардын дээрлик 90 пайызы түштүк аймагынан. Коопсуздук жаатындагы талдоочулар Сирияда, Иракта согуштук аракеттерине катышып келген кыргызстандыктар өлкө коопсуздугуна коркунуч келтирерин эскертишүүдө.
Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) 23-апрелде «эл аралык террористтик уюмдун согушкери болгон» деп Кыргызстандын жаранын кармады.
Маалыматка караганда, шектүү 2014-жылы Сирияга барып «куралдуу жихадга» кошулуу максатында араб инструкторлорунан атайын диверсиялык-террористтик даярдыктан өтүп, андан ары согуш аракеттерине катышкан. Кийин «куралдуу жихад» жана жашыруун террористтик уюм түзүү максатында Кыргызстанга келген. Атайын кызмат ал кылмышын толук мойнуна алганын билдирди.
Бул факты боюнча Жазык кодексинин 243-беренеси («КР жаранынын чет өлкөлүк мамлекеттин аймагындагы куралдуу жаңжалдарга же согуш аракеттерине катышуусу же террордук даярдыктан өтүшү») боюнча сотко чейинки өндүрүш жүргүзүлүп жатат.
УКМКнын төрагасынын мурдагы орун басары, коопсуздук жаатындагы эксперт Марат Иманкулов Сирияда, Иракта согуштук аракеттерге катышып келгендерди көзөмөлдөө жеңил болбой турганын белгиледи:
«Көбү согушка катышып, киши өлтүрүүгө аралашты. Алар барган жеринен согуштук тажрыйба топтоп, курал колдонуу боюнча да тажрыйба алышты. Эми алар Кыргызстанга келип алып, ал жактан үйрөнгөнүн бул жактан кылбайт деп ким кепилдик берет? Анткени алар идеологиялык жактан сугарылып калышкан да».
Ушул айда эле УКМК «Сирия аймагында диверсиялык даярдыктан өтүп келген» деп дагы бир 28 жаштагы кыргыз жаранын кармады. Ал 2016-жылы эл аралык террордук уюмга кошулуп кеткени такталып, издөөдө жүргөн.
Атайын кызмат кармалган адам 2018-жылы уюмдун башчыларынын тапшырмасы менен Кыргызстанда жашыруун уюмча (ячейка) түзүш үчүн кайтып келгенин, колго жасалган жардыргыч түзмөктөрдү жана ок атуучу куралдарды колдонуу менен террордук чабуулдарды ишке ашырууну көздөп жүргөнүн аныктаган.
Ал эми 2018-жылы Сириядагы согуш жүрүп жаткан аймактарга кеткен кыргызстандыктар боюнча укук коргоо органдары 110 кылмыш ишин ачкан. Чогултулган далил материалдардын негизинде 111 кишиге айып коюлган.
Башкы прокуратуранын «Азаттыкка» берген маалыматы боюнча 110 кылмыш ишинин 55и сотко өткөрүлүп, 41 адам кесилген. Айыпталгандардын ичинен 76 пайызы Ош, 12 пайызы Жалал-Абад аймагынын тургундары жана алардын 94 пайызы эркек, 6 пайызы аялдар болгон. Ошондой эле айыпталгандардын 60 пайызы 30 жашка чейинкилер.
Андан тышкары прокуратуранын арызынын негизинде сот террористтик, экстремисттик маалыматтарды тараткан 130дан ашык сайттын ишине чектөө койгон.
«Кылым шамы» укук коргоо уюмунун жетекчиси, Сириядан кайтып келгендерге юридикалык жардам көрсөтүп жүргөн укук коргоочу Азиза Абдирасулова жоопко тартылгандардын арасында ар түрдүү тагдырлар бар экенин айтты:
«Сириядагы согуштук аракеттерге дүйнөнүн 82 мамлекетинен 150 миңден ашык адам катышыптыр. Арасында согушка билип катышкандар, билбей катышкандар, адашып калгандары, алдангандары бар. Ошондуктан анын баарын өз-өзүнчө бөлүп караш керек. Кыргызстан болсо ошол 82 мамлекеттин бири болуп жатабыз да».
Абдирасулова Сирияда согуш дээрлик токтогонун эске салып, күч органдары эми ал жактагы лагерлерде күн кечирип жаткан кыргызстандык жарандарды алып келүүнү күчөтүшү зарыл деп эсептейт. Ал бул жагынан Кыргызстанды коңшулаш казак бийлигинен үлгү алууга чакырды. Жыл башында Казакстан Сириядан 47 жараны эвакуация болгонун кабарлаган.
Жогорку Кеңештин Эл аралык иштер, коргоо жана коопсуздук боюнча комитетинин төрагасынын орун басары, депутат Абдывахап Нурбаев өкмөт ишти каржы маселесине да такап жатканын билдирди:
«Биз комитетте бул маселени көтөргөнбүз. УКМКнын жетекчилери мунун үстүнөн иштеп жатышканын айтышкан. «Бирок бюджеттен каражат бөлүнгөн эмес» дешти. Биз ал үчүн эл аралык уюмдар, донорлор менен иштешсек да болот».
УКМКнын расмий өкүлү Рахат Сулайманов болсо кыргызстандыктарды мекенине кайтаруу боюнча атайын кызмат жүргүзүп жаткан иштер тууралуу айтып берди:
«Адамдарды алып келүү боюнча биз Тышкы иштер министрлиги менен кошо бир катар иштерди жасап атабыз. 2018-жылы УКМКга «бизди алып кеткиле» деп Сириядан үч кайрылуу келген. Биз аларды текшергенде бирөө да Кыргызстандын жараны эмес болуп чыккан. Себеби башка мамлекеттердин жарандары Кыргызстанга келип, отурукташкысы келет. Анткени бизде башка өлкөлөргө салыштырмалуу мыйзамдар жумшагыраак».
УКМКнын расмий маалыматына караганда, ушул күнгө чейин Сириянын согуш жүргөн аймактарына баш-аягы 800дөй кыргыз жараны кеткен. Анын ичинен 200дөн ашыгы курман болгон. «Ислам мамлекети» тобуна кошулуп кеткен кыргызстандыктардын 140ка жакыны аялдар экени айтылып жүрөт.
