20-февралда президент Сооронбай Жээнбеков Кыргызстанда саясий партиялардын парламентке өтүү чегин төмөндөтүүгө макул экенин ишарат кылды. Мамлекет башчы 9% чекке саясий күчтөр даяр эмес экенин белгиледи.
"7% - биз басып өткөн, сыноодон өткөн жол” – деген мамлекет башчы алдыдагы чоң саясий жарыш тууралуу пикирин билдирди. “5% жана 3% деп айткандар «жаштарга мүмкүнчүлүк берели» деп элдин кулагына жага турган жүйөлөрдү айтууда. Бирок чынында жаштарды бетке кармап алып, бул жерде деле өз камылгасын көргөн жагдайлар болуп жатат десек жаңылышпайбыз», - деди Жээнбеков.
Муну менен саясий айдыңда акыркы кезде эң көп талкууланган маселенин башы ачылгандай болду. Ошол эле маалда парламенттик жарышка аттанууга камынып турган саясий күчтөр шайлоо босогосун төмөндөтүү боюнча мыйзам долбоорун кароо кечеңдеп жатканына кабатыр.
2017-жылы шайлоо мыйзамдарына киргизилген өзгөртүүлөрдүн айрым ченемдери быйыл 1-январдан тартып күчүнө кирген. Анда шайлоо босогосун 9% көтөрүү жана партиялык тизмеде мандаттарды бөлүштүрүүдөгү гендердик тең салмактуулукту сактоо тууралуу ченемдер каралган.
Жоон топ саясатчылар, укук коргоочулар шайлоо босогосун төмөндөтүүнү, антпесе кийинки парламенттик шайлоодо бир топ тобокелдик турганын эскертишүүдө. “Ата Мекен” партиясынын лидери Өмүрбек Текебаев жаңы норма өзгөрбөсө кандай коркунучтар бар экенин санап өттү.
«9% чектен бирөө да өтпөй калса эмне болот? 9% бирөө өтүп, калганы өтпөй калса эмне болот? 2-3 партия өтүп, калган шайлоочулардын добушун алган партиялар өтпөй калса, нааразылыкты ким тыя алат?» - деди "Ата Мекендин” лидери “Азаттыктын” журналисттерине.
«Бүтүн Кыргызстан» партиясынын лидери Адахан Мадумаров 2015-жылы 7% шайлоо босогосун киргизгенде “өлкө калкынын 61% добушу эске алынбай калганын” баса белгилейт. “Парламентке келген азыркы алты партия үчүн шайлоочулардын болгону 39-38% гана добуш берген” – деген Мадумаров 9% чекте шайлоочулардын мындан да көбүнүн тандоосу эске алынбай калат деген ойдо.
Быйыл октябрга белгиленген парламенттик шайлоого камынып жаткан саясий күчтөр босогону ылдыйлатуу демилгесин четке каккандарды «саясий талааны тазалоого» багытталган айла-амал деп сыпатташкан.
Жарандык активист Каныбек Мырзаканов 9% чекти киргизип, күрөөнү көбөйтүүнүн максаты бийлик партиясынын жана анын жандоочторунун гана кызыкчылыгын көздөгөн деп эсептейт:
"КСДП түбөлүк бийликтен кетпеши керек" деген ниетте 2017-жылы мына ошондой өзгөртүүлөрдү киргизишкен. Анан дагы ал бийлик партиясынын жандоочтору катары олигарх-бизнесмендерден турган "Кыргызстан" жана "Республика - Ата Журт" партияларын гана парламентте кармап калуу үчүн шайлоо босогосу менен күрөөнү көтөрүп салышкан” – деп сындаган Мырзаканов.
9% жактагандар жаңы чек партияларды ирилештирүүгө өбөлгө түзүп, башкаруучу коалициянын жана болочок өкмөттүн туруктуулугун камсыздай турган ченем деген жүйө келтиришкен.
2015-жылы шайлоочулардын 59% же 1 630 122 адам добуш берүүгө катышкан. Бул эсеп менен алып караганда, шайлоо босогосу үч пайыз болсо, анда партия 52 миң добуш алышы керек. Беш пайыз болсо 85 миң, жети пайыз болсо 120 миң жана 9 пайыз босого болсо 154 миңден кем эмес добуш топтошу зарыл.
Демилгечи топ былтыр жыл аягында "Жогорку Кеңештин депутаттарын шайлоо жөнүндө" мыйзамга өзгөртүү киргизип, андагы шайлоо босогосун 5% төмөндөтүүнү сунуш кылышкан.
Ат-Башы: Өкмөт менен фейктердин тиреши
17-февралда кыргыз-кытай чек арасындагы “Ат-Башы” өндүрүштүк-соода-экономикалык борборунун курулушу башталбай жатып токтоду. “Нарын” эркин экономикалык аймагынын жетекчиси Артур Байтереков 200 гектар жерди 49 жылга ижарага берүү келишими жокко чыгарылганын билдирди. Ал ошондой эле инвестор төлөгөн 43 миллион сомду кайра кайтарып берүү тууралуу өкмөткө кат жазганын кошумчалады.
Кыргыз өкмөтү долбоордун токтошуна сырттан таңууланган, жергиликтүү элдин кызыкчылыгына каршы келген ой-пикир себеп болду деп эсептейт. Бул тууралуу премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев логистикалык борбор “ушак менен фейк маалыматтын айынан курулбай” калганын айтты.
“Элге туура эмес түшүнүк жаратып, өзгөчө жаштардын оюн буруп, инвесторлорго каршы көрүнүш болду” деди өкмөт башчы 19-февралда бизнестин жана донор уюмдардын өкүлдөрү менен жолугушкан учурда. Ага чейин премьер парламентте туруп «Ат-Башыда жергиликтүү эл каршы эмес, элди социалдык тармактардагы 20-30 киши эле дүрбөтүп жатат» деген.
Жыл башынан бери Ат-Башы аймагында жаңы курулушка каршы жыйындар жана нааразылык акциялары байма-бай өтүп келатат. Жергиликтүү эл ижарага берилген аймак жайыт экенин белгилеп, кийин Кытайга биротоло өтүп кетет деп чочулашат.
17-февралда жүздөгөн киши топтолуп, өкмөт "28-февралга чейин долбоорду токтотсун" деген талап коюшту.
Белгилүү болгондой, кытай инвесторлору бул курулушка 280 миллион доллар салып, 15 миңден ашуун кишини иш менен камсыздоону пландап жаткан. Логистикалык борборго керектүү кесиптерге үйрөтүү үчүн жергиликтүү улан-кыздардын тизмеси түзүлгөн. Бул жерге өз өндүрүшүн жайгаштырганга Орусиянын, Беларустун, Бириккен Араб Эмирлигинин, Түркиянын компаниялары менен сүйлөшүү жүргүзүлүп жаткан.
Былтыр 11-декабрда өкмөт башчы Мухаммедкалый Абылгазиев менен Кытайдын Кыргызстандагы элчиси Ду Дэвэн курулуштун пайдубалына кол тийгизип, долбоор расмий башталган.
Кыргыз бийлиги эгерде соода-логистикалык борбору ишке берилсе, Нарын облусу жети-сегиз жыл ичинде дотациядан чыгат деген дымактуу пландарын жарыя кылышты.
Жергиликтүү тургундардын айрымдары жаңы долбоорду кубаттаса, башкалары логистикалык борбор экологияга зыян келтирет деп каршы болгон. Айрым активисттер бара-бара 49 жылга ижарага берилген жер “кытайларга сатылып кетет” деген кооптонушкан.
Жогорку Кеңештеги “Республика – Ата Журт” фракциясынын депутаты Мирлан Жээнчороев долбоордун ишке ашпай калганын өкмөттүн чабалдыгынан көрөт. “Капсула салганда эмес, нааразы элдин алдына барып, адегенде өз жердештерине түшүндүрүү иштерин жүргүзүү зарыл эле" деген депутат өкмөт башчынын дарегине сын айтты.
"Соңку кезде Кытай мамлекетинен алган инвестиция менен долбоорлор коррупциялашкан, акчанын баарын жеп кеткен, сот процесстери болуп жатат" - деп бардык маалымат каражаттарынан айта берип, элдин кулагына сиңирип салдык”- деди Жээнчороев "Азаттыктын" талкуусуна катышканда.
Айрым экономисттер «Ат-Башы» терминалы Казакстандын Кытай менен чектешкен жериндеги «Хоргос» соода борборуна атаандаш хаб болорун айтышкан. “Хоргос” эки мамлекеттин ортосундагы келишимдин негизинде түзүлгөн. Борбор Азиядагы хабды акционердик коом башкарат. Казакстандын бул ири логистикалык түйүндү Чыгыш менен Батыштын ортосундагы глобалдык соода жана инвестиция коридоруна айлантуу дымагы бар.
Ат-Башы логистикалык борборун түзүү жөнүндө келишим 2019-жылдын жайында Кытайдын лидери Си Цзиньпин Кыргызстанга келгенде макулдашылган. Документке кыргыз тараптан «Нур Строй Монтаж» жана кытайлыктардан One Lead One (HK) Trading Limited компаниясы кол койгон. Келишимдин негизинде “Ат-Башы Кыргыз-Кытай эркин соода аймагы” түзүлгөн. Интернеттеги ачык маалыматка ылайык, Бишкектеги көп кабаттуу үй салган «Нур Строй Монтаж» компаниясынын ээси - Эмилбек Абдыкадыров. Ал эми кытай инвестору Лю Индин Кыргызстанда «Ат-Башы Кыргыз-Кытай эркин соода аймагынан» башка дагы эки ишканасы бар.
Казакстан: Элдин нааразылыгы, бийликтин каары
22-февралда Казакстандын бир нече шаарларында бийликке каршы митингдер өттү. Буга катар коңшу өлкөдө коопсуздук чаралары күчөтүлдү.
Укук коргоочулар ар кайсы шаарда 300дөн ашуун киши кармалганын, анын ичинен Алматыда экөө жараат алганын билдиришти. Казак полициясы ишембиде канча киши кармалганын так айта элек.
Демократиялык партия түзүү демилгесин көтөргөн топтун мүчөсү, Коопсуздук кеңешинин мурдагы катчысы Түлеген Жукеевге Алматынын административдик соту 53 миң теңге (140 доллар) айып салды. Ишемби күнү кечинде сот ага "Астана аянтындагы мыйзамсыз митингге катышкан" деген айып койгон. Жергиликтүү турган Анар Ибраимовго да ушундай айыпка жыгылды. Ага 11-февралда видео көзөмөл орнотууга каршы "мыйзамсыз митингге катышкан" деген айып коюлган.
Активисттер Курмангазы Касымбеков тогуз күнгө, Шарбат Каржаубаев жети күнгө камалды. Журналисттер сот имаратына киргизилген жок.
Нур-Султан жана Алматы шаарында бозгундагы саясатчы Мухтар Аблязов түзгөн “Казакстандын демократиялык тандоосу” кыймылынын митингинде ондогон адамдар кармалды. Анын алдында саясий кыймыл бир нече шаарда нааразылык акциясына чыгууга үндөгөн.
Ишембиде "Азаттыктын" казак кызматынын кабарчылары Алматы шаарында полиция чогулгандарды кармап жаткан жерге барышты. Кабарчылар окуяны чагылдырууда бир топ тоскоолдукка учурашты.
Чогулгандардын алдына чыккан Нурлон Болонбаев “Биз мал эмеспиз” деп ачууланды. “Бул канчага чейин чозулат? Жанболатка эркиндик! Назарбаев, кет!” – деп кыйкырды. Чогулгандар аны “Боштондук” деп кыйкырып сүрөп турушту.
Журналисттер Алматы шаарынын борбордук аймактарында мобилдик интернет үзгүлтүккө учурап жатканын маалымдашты. Нур-Султандагы “Жаштар” сарайы жайгашкан райондо дагы ушундай кырдаал түзүлгөн.
Алматыдагы Астана аянтында полиция кызматкерлери жана Ички иштер министрлигине караштуу атайын бөлүктүн кызматкерлери турду.
22-февралда эртең менен Демократиялык партия түзүү демилгесин көтөргөн топтун да ондон ашуун мүчөсү кармалган. Алар саясий активист Жанболат Мамайды бошотууну талап кылууга чыгышкан.
“Жас Алаш” гезитинин башкы редактору, Мамайдын жубайы Инга Иманбай чогулгандарга кошулду. “Көчөгө Назарбаевдин атын берүүнү, баш калааны Нур-Султан деп өзгөртүүнү бизден сураштыбы? Мурда Түндүк Корея менен Түркмөнстанды шакаба кылчу элек. Назарбаевдин бийлиги кетет. Демократиялык партия баары бир акыры жеңет” – деди чогулгандарга кайрылып.
Андан көп узабай эле полиция аны кармап кетти. Кечке жуук тарапташтары кош бойлуу Инга Иманбайды полиция үйүнө жеткиргенин кабарлашты.
Митингчилер бийликтен саясий туткундарды бошотууну талап кылып, жарандарды “биригүүгө” үндөштү.
31 жаштагы Мамай дума күнү кечинде кармалган. Ал Казакстанда Демократиялык партия түзүү демилгесин көтөрүп, топтун мүчөлөрү митинг өткөрүүнү пландап жаткан. Активисттин жубайы күйөөсүн полиция кантип кармап кеткенин видеого тартып, "Фейсбуктагы" барагы аркылуу түз көрсөттү. Анда бир нече кызматкер Мамайды күчкө салып кармап, автозакка салып кеткенин көрүүгө болот.
22-февралда Мамай үч суткага камалганы белгилүү болду. Карасай райондук полициясы активист эмненин негизде кармалганын жана ага кандай айып тагылганын тактап айтуудан баш тартты.
"Казакстандын демократиялык тандоосу" кыймылын оппозициялык саясатчы Мухтар Аблязов түзгөн. Кыймыл 2018-жылы “экстремисттик” деп табылып, Казакстанда анын ишмердүүлүгүнө тыюу салынган.
Башкы прокуратура нааразылык акцияларынын алдында жарандарга жыйындар мыйзамсыз экенин эскерткен.
Ишембинин кечинде эл аралык “Мунапыс уюму” казак бийлигин бардык кармалгандарды “тезинен жана эч кандай шарт койбой” бошотууга чакырды. Уюмдун билдирүүсүндө жаңы түптөлүп жаткан оппозициялык уюмду жок кылуу аракети “өлкөнүн беделин түшүрөт” деп айтылат.
