“Азаттык”: Президент Роза Отунбаева эмне себептен ушундай катаал эскертүү жасады деп ойлойсуз?
Уран Ботобеков: Биз постсоветтик мейкиндиктеги өлкөлөрдүн президенттеринин иштерин карап көрсөк, алардын дээрлик баары парламентти өзүнө көз каранды кылып, өзүнүн чечимдерин ага таңуулаганга аракет кылып келишет. Кээ бир өлкөлөрдө бул абдан жакшы ишке ашты, кээ бирлеринде ишке ашкан жок. Менимче президентибиздин ушундай билдирүүсү ошондой бир салтты улайын деген аракети.
Экинчиден, кечээ күнкү Ош коогалаңы боюнча комиссиянын жыйынтыгы боюнча ачуу сөздөр айтылды. Менимче ошол ачуу сөздөр, кийин финасылык тартип бузуулар болду деген жүйөлөр да болду. Ошолордон улам эмоционалдык жарылуу болдубу деп ойлойм.
“Азаттык”: Ушундай эле мазмундагы эскертүүлөрдү убагында экс-президенттер Аскар Акаев менен Курманбек Бакиев да жасачу эле. Кыргызстанда азыр башкаруу системасы мурункуга салыштырмалуу өзгөргөн чакта Р. Отунбаеванын мындай билдирүүсү президент менен парламенттин тирешине алып келбейби?
Уран Ботобеков: Биз эч качан унутпашыбыз керек, парламент – биздин бүгүнкү турмушубуздун күзгүсү. Элибиз-журтубуз, аймактарда, региондордо калкыбыз кандай болсо ошолордун күзгүсү болуп биздин депутаттар отурат. Бүгүнкү парламенттин деңгээлин жакшы деп айтуудан аналитик катары алысмын. Роза Отунбаева интеллектиси бийик инсан катары белгилүү. Бирок ошого карабай омуроолоп, кандайдыр бир күч көрсөтө коем деп коркутуп, чочутуу ыкмасы менен иш алып барышы анын бийик интеллектисине туура келбеген көрүнүш.
“Азаттык”: Сиз парламенттин ишине көз салып турсаңыз керек. Андагы депутаттардын билдирүүлөрү, сүйлөгөн сөздөрүнө байланыштуу дооматтар айтыла баштады. “Бөрү баласы ит болбойт” деп айтканга чейин барышты. Мындай билдирүүлөрдүн арты эмнеге алып келиши мүмкүн?
Уран Ботобеков: Депутаттар, эми баары дебейин, кээ бирлеринин билим деңгээли, интеллектиси, акыл көрөңгөсү жакшы болсо деген тилекти жаратат. Дагы бир жолу айтып коеюн, депутаттар – турмуштун күзгүсү. Биздин коом-турмушубуз кандай болсо, ошону чагылдырып жатат. Ал эми Роза Отунбаеванын билдирүүсү боюнча айта турган болсом, ал деле убагында депутат болгон. Ал деле ошондой чоң-чоң саясий билдирүүлөрдү жасаган.
Бул – саясий күрөш. Саясий күрөш улана берет. Бирок биз бир нерсени эске алышыбыз керек. Бүгүнкү Конституция боюнча президенттин ыйгарым укуктары мурдагы эки президентке караганда алда канча чектелүү. Ошон үчүн күч көрсөтө коем деп айткан сөздүн аркасында реалдуу күч болсо жакшы болот эле.
“Азаттык”: Президент парламентте Убактылуу өкмөттүн декреттерин ревизиялап текшерүүдөн өткөрүүгө жол берилбеши керек деп да айтты. Жогорку Кеңеште болсо маал-маалы менен Убактылуу өкмөттүн айрым декреттери мыйзамсыз болгон деген сөздөр чыгат. Ушундан улам кандайдыр бир чыр тутанып кетпейби?
Уран Ботобеков: Кандай гана болбосун бийликке келгендер жасаган иштери, жүргүзгөн саясаты үчүн эл-журт алдында жооп берет. Анын ичинде бүгүнкү бийлик да жооп бериши керек. Ушул позициядан алып караганда эл алдында жооп берчү күн эртедир-кечтир келет. Бул парламенттин балким ага чама-чаркы жетпесе, аны эл гана чечет.
“Азаттык”: Рахмат.
Уран Ботобеков: Биз постсоветтик мейкиндиктеги өлкөлөрдүн президенттеринин иштерин карап көрсөк, алардын дээрлик баары парламентти өзүнө көз каранды кылып, өзүнүн чечимдерин ага таңуулаганга аракет кылып келишет. Кээ бир өлкөлөрдө бул абдан жакшы ишке ашты, кээ бирлеринде ишке ашкан жок. Менимче президентибиздин ушундай билдирүүсү ошондой бир салтты улайын деген аракети.
Экинчиден, кечээ күнкү Ош коогалаңы боюнча комиссиянын жыйынтыгы боюнча ачуу сөздөр айтылды. Менимче ошол ачуу сөздөр, кийин финасылык тартип бузуулар болду деген жүйөлөр да болду. Ошолордон улам эмоционалдык жарылуу болдубу деп ойлойм.
“Азаттык”: Ушундай эле мазмундагы эскертүүлөрдү убагында экс-президенттер Аскар Акаев менен Курманбек Бакиев да жасачу эле. Кыргызстанда азыр башкаруу системасы мурункуга салыштырмалуу өзгөргөн чакта Р. Отунбаеванын мындай билдирүүсү президент менен парламенттин тирешине алып келбейби?
Уран Ботобеков: Биз эч качан унутпашыбыз керек, парламент – биздин бүгүнкү турмушубуздун күзгүсү. Элибиз-журтубуз, аймактарда, региондордо калкыбыз кандай болсо ошолордун күзгүсү болуп биздин депутаттар отурат. Бүгүнкү парламенттин деңгээлин жакшы деп айтуудан аналитик катары алысмын. Роза Отунбаева интеллектиси бийик инсан катары белгилүү. Бирок ошого карабай омуроолоп, кандайдыр бир күч көрсөтө коем деп коркутуп, чочутуу ыкмасы менен иш алып барышы анын бийик интеллектисине туура келбеген көрүнүш.
“Азаттык”: Сиз парламенттин ишине көз салып турсаңыз керек. Андагы депутаттардын билдирүүлөрү, сүйлөгөн сөздөрүнө байланыштуу дооматтар айтыла баштады. “Бөрү баласы ит болбойт” деп айтканга чейин барышты. Мындай билдирүүлөрдүн арты эмнеге алып келиши мүмкүн?
Уран Ботобеков: Депутаттар, эми баары дебейин, кээ бирлеринин билим деңгээли, интеллектиси, акыл көрөңгөсү жакшы болсо деген тилекти жаратат. Дагы бир жолу айтып коеюн, депутаттар – турмуштун күзгүсү. Биздин коом-турмушубуз кандай болсо, ошону чагылдырып жатат. Ал эми Роза Отунбаеванын билдирүүсү боюнча айта турган болсом, ал деле убагында депутат болгон. Ал деле ошондой чоң-чоң саясий билдирүүлөрдү жасаган.
Бул – саясий күрөш. Саясий күрөш улана берет. Бирок биз бир нерсени эске алышыбыз керек. Бүгүнкү Конституция боюнча президенттин ыйгарым укуктары мурдагы эки президентке караганда алда канча чектелүү. Ошон үчүн күч көрсөтө коем деп айткан сөздүн аркасында реалдуу күч болсо жакшы болот эле.
“Азаттык”: Президент парламентте Убактылуу өкмөттүн декреттерин ревизиялап текшерүүдөн өткөрүүгө жол берилбеши керек деп да айтты. Жогорку Кеңеште болсо маал-маалы менен Убактылуу өкмөттүн айрым декреттери мыйзамсыз болгон деген сөздөр чыгат. Ушундан улам кандайдыр бир чыр тутанып кетпейби?
Уран Ботобеков: Кандай гана болбосун бийликке келгендер жасаган иштери, жүргүзгөн саясаты үчүн эл-журт алдында жооп берет. Анын ичинде бүгүнкү бийлик да жооп бериши керек. Ушул позициядан алып караганда эл алдында жооп берчү күн эртедир-кечтир келет. Бул парламенттин балким ага чама-чаркы жетпесе, аны эл гана чечет.
“Азаттык”: Рахмат.
