МӘЖІЛІСТЕН КЕТУІ ТУРАЛЫ
Азаттық: Гауһар Шаймерденқызы, мәжілістен неге кеттіңіз?
Гауһар Танашева: Мәжілістен өз еркіммен кеткен жоқпын, мені кетірді деп айтса болады. Себебі, біріншіден, мен ең соңғы депутаттық сауалымда халықтың жағдайын көтергенмін, халық пен үкімет арасында көпір жоғы туралы, халықты естімейтін үкімет туралы айттым. Менің көтерген мәселелерім мәжіліске де, партияға да ұнаған жоқ, себебі ол туралы өзіме тікелей айтқан. Депутаттық сауалдарым, шынын айтсам, мәжілісте бір айлап жататын. Бәрі тексерістен өтеді. Ең соңғы депутаттық сауалымды оқуға "Қазақстан халық партиясы рұқсат берген жоқ. Ол депутаттық сауалым соңында мәжілістің вице-спикері Альберт Рауға түсті. Ол маған "оқымайсыз" деді. Сонда партия да, жоғары жақ та "оқымайсың" деді. Мен бәрібір оқимын деп шешіп, оқыдым.
Редакциядан: Мәжілістің вице-спикері Альберт Рау Азаттыққа "депутаттардың сауалына цензура жасалмайды" дейді. Ол мәжіліс отырысында оқылатын сұрақтар регламентті есептеу үшін ғана алдын ала жиналатынын айтты.
Раудың сөзінше, Гауһар Танашеваның мәжілісте соңғы оқыған сауалын фракциясы мақұлдамаған. Өйткені ол сауал бізге алдын ала түспеді дейді.
Азаттық: Сізді ертеңінде шығарып жіберді ме?
Гауһар Танашева: Сол күні мені ["Қазақстан халық партиясының" мәжілістегі фракциясының жетекшісі] Магеррам Магеррамов мырза кабинетіне шақырып, "Гауһар Шаймерденқызы, сізді [депутаттықтан] шығарды" деді. 25 желтоқсан күні пленарлық отырыста депутаттық сауал оқып отырмын. Сөйтсем маған "сізді 23-іне шығарып тастағанбыз" дейді. Сонда бұлар "біз партияда бюро отырысын жасадық, бюро отырысынан кейін Орталық сайлау комиссиясына бердік, ОСК шешімі шықты, сіз депутат емессіз" дейді. Бұрынғы датамен алып тастаған. Сосын мен "Қалай аласыздар? Мен депутатпын, маған қағаз берулеріңіз керек, ескерту болуы керек, хабарлама болуы керек" дедім. Бюро отырысы болса, мен ол отырысқа қатысуым керек. Мен туралы сұрақ қарастырылып жатса, қатысып, сол шешімді қабылдаған адамдарға келіспеушілігімді айтып, өзімді жақтауға мүмкіндік берілуі қажет. Маған ондай мүмкіндік берген жоқ.
Редакциядан: Танашеваның орнына ҚХП атынан мәжіліске Асылбек Нұралин барды. 2025 жылғы 15 қаңтарда ҚХП-ның мәжілістегі фракциясының жетекшісі Магеррам Магерамов Танашеваның депутаттықтан кетуін партия ішіндегі ротация деп түсіндірді:
– Себеп – жаңа міндеттер. Ол кісі өз міндетін атқарды, әлеуметтік мәселелерді көтерді, енді жұмысшы мамандықтар бойынша міндеттер тұр, оны қалай жүзеге асыру жөнінде өз көзқарас, түсінігіміз бар.
Азаттық: Мәжіліске депутат болу оңай емес. Сіз қалай өттіңіз?
Гауһар Танашева: Менің ойымша, ол – бір Алланың ісі. Екіншіден, қорықты. Партия құрамына соншама ананы кіргіздім, ол аналар қазір көтеріліс жасай ма, бір нәрсе істей ме деп қорықты. Олар ("Қазақстан халық партиясы" – ред.) осындай жағдайда болды.
"ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ ПАРТИЯСЫНА" КІРУІ ТУРАЛЫ
Азаттық: Ал партияға қалай кірдіңіз?
Гауһар Танашева: 2019 жылы ақпан айында балалар қаза тапты (Астанадағы жалдамалы шағын үйде Ситер отбасының бес баласы өртеніп кеткен оқиға – ред.). Бірінші рет бес бала қаза болған кезде аналар көтеріліске шықты, сол көтерілістен кейін біз аналар өз партиямызды құрамыз деп шешкенбіз. Бірақ партия құру қиын ғой, құрғанмен де өткізбеуі мүмкін. Қай партиядан өтсек екен деп ойладық. Сондай жол іздедік. 2020 жылы "Қазақстан халық партиясына" кіріп, 2021 жылы сайлауға қатыстым, ол кезде мені өткізген жоқ.
Одан кейінгі сайлауда мен қатыспаймын, партиядан шығамыз деп шешкенмін. 2022 жылы Қаңтар оқиғасы болды. Қаңтардан кейін көктемде партия басшысы ауысты, Ермұхамет Ертісбаев тағайындалды, орынбасары болып Асылбеков Асхат Зейноллаұлы келді. Сол кісі менімен кездесуге келіп, "сізді партияға қайта оралтсақ, сіз партиядан белсенді болсаңыз, сізді мәжіліске кіргіземіз" деп ұсыныс жасады. "Тек аналарды алып келіңіз, партия имиджін көтеріңіз" деді.
Асхат Зейноллаұлы – керемет адам. Бұл партияда қазақ тілінде сөйлейтіндер аз болатын, "қазақ тілінде сөйлейік, қазақыландырайық, бағдарламаны жазар кезде сізді шақырамын, бірге жазамыз" деді. Аналардың мұң-мұқтажын ескере отырып, сол бағдарламаны бірге жаздық. Қазір партия бағдарламасын ашсаңыз, сол – біз жазған бағдарлама. Аналар пунктін мен өзім жаздым, басқа жағын Асхат Зейноллаұлы жазды. Шынымды айтсам, сол адамға да сеніп кірдім. Партияда басқа сенетін адам болған жоқ, ол кісі де қазір кетіп қалды. Қазір партияда сенетін басқа адам да жоқ.
МӘЖІЛІСТЕГІ "ЦЕНЗУРА" ТУРАЛЫ
Азаттық: Көтерген мәселелеріңізді қабылдап, заңға енгізген жағдай болды ма? Біреуі болсын қабылданды ма?
Гауһар Танашева: Жоқ, біреуін де қолдаған жоқ, қолдау көрсетілген жоқ. [Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана] Жақыповамен де кездестік. "Мына мәселелерді шешсек, көтерілген 12 депутаттық сауалдың тым болмаса біреуін шешсек" деген оймен өзім барып сөйлескенмін. Бірде-бір шешім болған жоқ. Соған қарағанда мынаны түсіндім: Министрліктер өзімен-өзі, ал депутаттар өзімен-өзі өмір сүреді. Депутаттар халықтың мәселелерін көтереді, министрліктер өз ісін жасап жүре береді, арада байланыс жоқ. Жаны ашып, осыны бірігіп шешейік, біздің қолымыздан не келеді деген мәселе жоқ.
Азаттық: Мәжілісте кей депутат ашуланып, қатты айтып, үкіметті сынап жатады. Сонда оның бәрі алдын ала тексеруден өткен сауалдар ма?
Гауһар Танашева: Мәжіліс туралы айтсам, бәрі сценарий бойынша өтеді. Әр үкімет сағаты, кім сөйлеуі керек, қанша адам сұрақ береді, сұрақтарды басында дайындап қояды. Депутатқа сұрағын, министрге жауабын береді. Мен сұрақ қоямын, сіз жауап бересіз, сонымен бәрі жақсы, керемет отырыс болып өтеді. Аадамдардың өзі қоятын сұрақтары да болып қалуы мүмкін. Бірақ бекітілген 20-30 сұрақ алдында кетеді, одан кейін үлгеріп жатсаң, қоя аласың. Уақыт болмай да қалады.
Редакциядан: Мәжіліс аппаратының жетекшісі Болат Кальянбеков 2025 жылғы 14 қазанда Азаттыққа "қандай сұрақ қойып, не айтатынын депутаттар өздері шешеді. Бұл мәжіліс аппаратының құзіретіне кірмейді" деп жауап берді. Азаттық сөйлескен депутаттар "мәжілісте шектеу жоқ, пікір айту еркін, модерация тек фактчекинг үшін жасалады" деді:
– Депутат толық тәуелсіз. Сауалдың тақырыбын өзі таңдайды. Модерация бар, оны міндетті түрде айту керек. Мәжіліс аппараты депутаттың статистикасын, ол келтірген заңнама қаншалық өзекті деп тексереді. Кей жағдайда депутат келтірген бұйрықтар, заң талаптары ескірген болуы мүмкін. Бірақ депутатқа ешкім "мына сауалды қой, қойма деп айта алмайды, – деді мәжіліс депутаты Еркін Әбіл Азаттыққа.
– Қашан, қай кезде түймені басып сұрақ қоямыз десек ешқандай шектеу жоқ. Жеке маған ешкім келіп, "мынаны айт, мынаны айтпа" деген жоқ, – деді депутат Жарқынбек Амантай.
КӨПБАЛАЛЫ АНАЛАРДЫҢ АХУАЛЫ ТУРАЛЫ
Азаттық: Негізінен көтергеніңіз – көпбалалы аналардың мәселесі. Оны президент те, премьер-министр де айтады. "Біз әлеуметтік салаға бағытталған саясатымыз сондай, жәрдемақылар тағайындадық, жыл сайын өсіріп жатырмыз" дейді. Сіздің бұл саясатқа көңіліңіз толмай ма сонда?
Гауһар Танашева: Көңілім толмайды, себебі көтеріліп жатқан жәрдемақыны қараңызшы. Жақыповаға "сізге ана ретінде бір күнге бір балаға 460 теңге (көпбалалы аналарға берілетін жәрдемақы сомасы – ред.) жете ме?" деп айтқанмын. Қазір 460 теңгені 610 теңге қылған. Бұл көтерілген деп санала ма? Бір балаға бір айға 15 мың теңге. Оған киім алуға, тамақ алуға бола ма? Бір кроссовка да ала алмайсың балаға. Жәрдемақыны көбейтіп жатырмыз дейді. Көпбалалы алты-жеті бала туған күміс, алтын алқа аналарға да көбейттік деп ауыз толтырып айтады. Сонда көбейткені жылына 3 мың теңге. Енді 21 мың алса, 23 мың, 23 мың алса, 25 мың теңге алатын болды.
Аналар атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) алып беріп жатырмыз. Қазақстан бойынша 600 мыңнан астам көпбалалы отбасы бар. АӘК-ті соның жеті пайызы алады, 93 пайызы алмайды. Бұл олар керемет тұрып жатыр деген сөз емес қой.
Азаттық: Сіз көтеріп жүрген көпбалалы аналар, әлеуметтік мәселені "Аманат" партиясы да көтереді. Сайлауалды бағдарламасына қосқан, олармен келіспейсіз бе? Ол жаққа айтуға тырысып көрмедіңіз бе?
Гауһар Танашева: Мен "Нұр Отан" (2022 жылы партияның атауы "Аманат" деп ауысқан – ред.) партиясына 2016 жылы кіргенмін. Партияға өзім барған жоқпын, шақырумен кіргенмін. Ол кезде де аналарға көмегім тиеді ғой деп барып, праймеризге қатысқанмын.
ӘДІЛ САЙЛАУ ТУРАЛЫ
Азаттық: "Нұр Отаннан" неге кетіп қалдыңыз?
Гауһар Танашева: Праймеризден ("Нұр Отан" 2020 жылы партияның өз ішінде "дауыс беру" өткізіп, үздіктерді іріктеген – ред.) өтпегеннен емес, праймеризден өтуге рейтингім жоғары болған кезде маған басқа органдардан адамдар келіп, "сіз ол жерге өте алмайcыз, өйткені ол жерде тізім дайындалып қойған" деді. "Сіз қазір аналарыңызбен митинг жасап жүрмеңіз, жай кетіңіз" деді. Сосын "жақсы" дедік те кеттік.
Аналар партияға байланысты емес, оларға лидер керек. Мен олардың лидері болдым, қай партияға кірсем де сол партияда лидер болдым. Сол жерде аналардың мәселесін көтердім. Менің жолым оңай емес, қалай өтіп кеттің деп таңғалып жатырсыз ғой.
2020 жылы праймеризге қатыстым, 2021 жылы "Қазақстан халық партиясынан" сайлауға қатыстық. Сол 2023 жылы сайлауда 200 ана Алматы қаласындағы сайлау учаскелерінде бақылаушы болды. Олардың көрмегені жоқ. Сағат [таңғы] сегізге дейін жәшіктерді ашпады. Басқа бақылаушының бәрі кетіп, аналар жалғыз қалса да, соңына дейін белсенді болды. [Жәшікті] анда апарып, мында апарып аша алмаған соң, таңертең аналарды далаға шығарып тастап, содан соң [жәшікті] полиция келіп көтеріп алып кеткен. Сондай заңсыздықты көрдік.
Бір жағынан оның бәрін көрген де дұрыс деп ойлаймын. Себебі біздің Қазақстанда өзгеріс ең алдымен сайлаудан басталуы керек. [Процесті қадағалайтын] бақылаушы көбірек болуы керек. Сол кезде [бақылаушыларды сыртқа] лақтыра алмайды. Бір депутаттық сауалымда мұғалімдер сайлау комисссиясына қатыспасын деген ұсыныс тастадым. Мұғалімдер бала оқытатын адамдар ғой, сайлау олардың имиджін түсіреді.
Азаттық: Оған жауап берді ме?
Гауһар Танашева: Жауап берген жоқ. Ол да дұрыс емес. Сайлау адал, әділ өтуі керек. Сонда ғана депутаттыққа шынайы халықты ойлайтын адамдар өтеді.
Азаттық: Сізбен бірге "Қазақстан халық партиясынан" шыққан аналар партия ашқымыз келеді деді. Рас па?
Гауһар Танашева: Қазақстан бойынша қатарымызда көп ана бар. Бәрі жазып жатыр. Депутаттықтан кеткеннен кейін көп адам хат жазды. Партия ашайық деген ұсынысты қарастырып жатырмын. Өзіміз атын да ойлап таптық. “Әділ Қазақстан” деген партия ашамыз деген ойымыз бар, себебі бұл партия қазір қажет. Тек аналар партиясы емес, бұл отбасының мәселелерін ойлайтын партия.
Азаттық: Сіздерді тіркейді деп ойлайсыз ба?
Гауһар Танашева: Әр бастаманы бастау керек. Бастамай тұрып болмайды деп жүре беру жарамайды. Қатаң жүйе дейміз, осы жүйені өзгертпей жүре береміз. Өзгерте алмаймыз деп жүре берсек, кім өзгертеді? Біз болмасақ кім, істейді?!
ӘЛЕУМЕТТІК КӨМЕК, БАСПАНА МӘСЕЛЕСІ ТУРАЛЫ
Азаттық: Мемлекеттің әлеуметтік саясаты туралы не айтасыз? Бюджетте қаражат тапшы дейді. Онсыз да 40 пайыз әлеуметтік салаға кетеді дейді. Бұл жеткіліксіз бе сонда?
Гауһар Танашева: Меніңше, жеткіліксіз. Меніңше, жасалып жатқан шаралар халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартты деп айта алмаймын. Әр нәрсенің өз көрсеткіштері болды, сол көрсеткішке қарау керек. Көрсеткіштер қандай? Біздің халық баспанасыз жүр. Баспанасыз жүрген халық не істейді, адам тұра алмайтын жаман үйлерде тұрады.Неге балалар өртеніп жатыр, бес бала Астанада, Аягөзде балалар қаза тапты, Қостанайда, Қарағанды облысы, барлығына бардым, көңіл айттым. Барған кезде көретініміз – тұрған үйі нашар, жағдайы төмен, балаларға жағдай жасалмаған. Отбасыға ең бірінші үй керек.
Азаттық: Сонда мемлекет үй алып беруі керек пе?
Гауһар Танашева: Тегін үйді үкіметтен сұрап жатқан жоқ, ешкім қолын жайып отырған жоқ. Бізге ипотека алатын мүмкіндік беріңдер дейді, ал ол мүмкіндік жоқ.
Азаттық: Мемлекеттік "Отбасы банкінде" бар ғой.
Гауһар Танашева: Біздің аналардың біреуі де ала алмайды. Себебі табысы жоқ, кредиті бар не қара тізімде. Банк деген мемлекттен бөлек мекеме емес қой, үкімет банкпен келісім жасауы керек. Жағдайы төмен болса, оларға ипотека берілмейді. Сонда "қолжетімді баспананы" кім үшін жасап жатырмыз? Байып жатқан адамдар жүз пәтерден алып жатыр, оны арендаға беріп, тағы байып жатыр. Бейшара қазақ тентіреп, он шаршы метр ала алмай жүр. Үйі болса, пеші жаман, ескі болмаса, ол балалар қаза таппас еді, тірі қалар еді. Істейтін үкімет жоқ, көріп жатқан да үкімет жоқ, өз әлемінде өмір сүріп жатыр. Табатын табысын тауып жатыр, министрлікте кедей тұратын адам жоқ. Министрден бастап, бәрі керемет.
Істеп жатырмыз дейді. Істеп жатқан шаралары көрінбейді, майда-шүйде жасап жатқан шығар, нақты халықтың жағдайын ойлап жатқанын көрген жоқпын. Халық жағдайын ойласа, балалар қаза тапқан кезде бір министр барды ма? Жақыпова барды ма, балалар омбудсмені барды ма, біреуі де барған жоқ.
"БИЛІКТІҢ БАСТАУЫ" ТУРАЛЫ
Азаттық: Үкіметтің бағдарламасы бар ғой. Президент те "еститін үкімет, мықты парламент" деп айтады.
Гауһар Танашева: Ол жай сөз ғой. Парламентке кіргеннен кейін өзім соны көзбен көрдім. Естімейтін үкіметті, ықпалды емес парламентті көрдім. Содан соң "мәселені сізге жеткізбей жатқан шығар, мен сізге айтып берейін" деп, президентке хат жазайын деп шештім. Кездескен жоқпын. Депутат бола тұра мен кездесе алмасам, қарапайым халық қалай кездеседі?
Соңғы кездері президентке жазылатын хат көбейіп кеткенін оқып қалдым. Неге жазады, себебі президент – ең соңғы инстанция. Қарапайым адам не үшін жазады ол хатты? Себебі – ол соңғы үміті. Себебі жергілікті атқарушы орган мәселесін шешпейді. Ол туралы бір мысал айтайын. Бір ана: "Көмірім жоқ, он балам қараңғыда, үйім суып кетті, балалар тоңып отыр" деп хат жазды. Парламенттен әкімге звондап көмір алғыздым. Сол дұрыс па? Себебі ол келген кезде әкім де, орынбасары да тыңдамайды. Мәжілістен қоңырау шалып, айту керек болды. Көмір алғыздық. Қаншама мыңдаған адамға менің әлім жетпейді ғой, басқа да депутаттар бар сөйтіп шешіп жатқан. Бірақ бұл дұрыс емес, бұл – жүйенің кемшілігі. Әкім өзі-ақ шешуі керек. Мен мәжілістен хабарласпай-ақ, министр өзі-ақ шешуі керек.
Азаттық: Мәжілістен кеткен соң қазір немен айналысып жүрсіз?
Гауһар Танашева: Қайырымдылық қорым бар. Сол қормен көпбалалы отбасы, жалғызбасты аналарға көмектесемін. Менің өмірлік бағдарламам – жетім балаларға көмек. Өзім де жетім балаларды асырап алған анамын. Қазақстанда балалар үйінен шыққан жетім балаларға жағдай жоқ. Шыққан соң қайда баратынын білмей, үйсіз-күйсіз қаңғып, жаман жолға салынып кетеді. Қазір үлкен бағдарлама жазып жатырмын. Оларды қоғамға араластырып, еңбекке баулып, жұмыс тауып беру керек. Соның бәрін ойластырып жоба жасап жатырмын. Үкімет қолдау көрсетсе жақсы, болмаса көмекті басқа жақтан іздерміз. Шетелден іздейміз бе, көре жатармыз.
Кейбір адам "саясатқа араласпай-ақ өмір сүре береміз" дейді. Саясатпен айналыспай өмірімізді жақсарта алмаймыз. Конституцияда "Биліктің бастауы – халық" деп жазылған. Соны ұмытпауымыз керек.
Азаттық: Сұхбатыңызға рахмет.
