Азаттық тілшісі әдеттегіден өзгеше театр мүшелерімен олар көкке шығып отырған кезде кездесті. Жоғары сынып оқушылары мен студенттерден құралған еріктілер даму ерекшелігі бар балалар үшін әр демалыс сайын қызықты квестер өткізеді.
– Былтыр күзде спектакль қойсақ қайтеді деген ой келді. Оған сол кезден бері дайындалдық – әр сенбі сайын жиналып тұрдық. Костюмдерді өзіміз тіктік, материал жағынан қайырымды азаматтар көмектесті, - дейді жоба ұйымдастырушыларының бірі Сабина Исмаилова.
– Сценариін өзіміз жаздық, режиссері де өзіміз болдық, музыкасын таңдап, балаларға би үйреттік, - дейді Юлия Мельниченко әріптесінің сөзін жалғастырып. – Жобамыз тегін, сондықтан кәсіби театр мамандарын шақыра алмадық. Бірақ өте көңілді болды, бұл ойын балаларға қатты ұнады. Дайындық, репетицияға құлшына қатысып, премьерасын тағатсыздана күтіп жүрді – мұның бәрі олардың өміріне қуаныш сыйлады. Ең бастысы, өздері құралыптас балалармен араласуды үйренді, өйткені бұл қарым-қатынас жасауға дағдыландырып, өз қабілетін ашуға, үлкен мүмкіндіктерге жетуге көмектеседі ғой.
Еріктілер спектакль қоятын зал табу ғана қиын болғанын айтады. Бұл жағынан Назарбаев университеті көмектесіп, 200 адам сыятын залды тегін берген.
– Спектаклімізді тамашалауға келген көрерменнің көптігінен премьера өтетін күні залда ине шаншар жер болмады, - дейді Юлия Мельниченко.
Оның сөзінше, мүмкіндігі шектеулі балалардың қатысуымен ұйымдастырылатын мұндай жобалар өзге елдерде баяғыдан бар, бірақ Қазақстанда бірінші рет іске қосылған. Театрдың алғашқы қойылымына даму ерекшелігі бар 18 бала мен жас артистерге еріктік ретінде көмектесіп, қолдау танытқан жоғары сынып оқушылары және өзге балалар қатысқан.
"ҚОҒАМ ОЛАРДЫ ЖАТСЫНБАУЫ КЕРЕК"
Сабина Исмаилова Даун синдромына шалдыққан балалармен шұғылданатын "Солнечный мир" ұйымымен бұрыннан бірлесіп жұмыс істейді. Инклюзивті білім беру бағдарламасын зерттеп жүріп Сабина АҚШ-қа арнайы барып келген.
– Көшеден, сауда – ойын-сауық орталықтарынан Даун синдромына шалдыққан және өзге де даму ерекшеліктері бар қаншама баланы кездестіруге болатынын көріп қайран қалдым. Өздерін барлық жерде жайлы сезінетінін көріп таң қалдым, - дейді Сабина Азаттыққа. – Ал бізде бүкіл Астанада даму ерекшелігі бар 10 бала ғана бар сияқты көрінеді, ал шындығында, ондай балалар өте көп. Олар төрт қабырғаға қамалып үйде отырады. Қоғам оларды шетке қағады. Мұндай балалар әлеуметтік ортада өздерін еркін сезініп, өздері құралыптас балалармен жатырқамай араласып кетуі үшін бізде де сондай қоғам болса дейміз. Сондықтан даму ерекшелігі бар балалар мен жасөспірімдердің проблемаларына қоғам назарын осындай қойылымдар арқылы аударғымыз келеді.
Сабина Исмаилова бұған дейін Өскеменде инклюзивті қайырымдылық жобаларында жұмыс істеген Юлия Мельниченко екеуі КИТ ("Кәсіп инклюзив тәуелсіздік") мектебін ашуды ұйғарған. Жоба авторлары балалар көшеге өздігінен шығып, мектепке өздері барып-келіп, өзі құралпы балалармен өздерін тең қатар сезінуі үшін балалардың өздігінен әрекет етіп, жақындарына тәуелді болмауын тәуелсіздік деп түсінеді.
Ұйымдастырушылар жобаға 13 жасқа толған жасөспірімдерді шақырған. Олардың сөзінше, кішкентай балалармен айналысатын орталықтар көп. Ал жасөспірімдерге арналған мұндай ұйымдар жоқ. Балалар 9-сыныпқа дейін коррекциялық мектепке барады, ал одан кейін оларды ешқайда жібермейді. Өз-өзімен болып, ата-анасын ғана көреді. Ал Америкада мұндай балалар 21 жасқа дейін мектепте оқиды. 16 жасқа толғаннан кейін оларды оқытатын түрлі бағдарламалар ұсынылады.
– Жасөспірімдерге араласатын орта жетіспейді, біз оларды өздері қатарлас балалармен қарым-қатынас жасау арқылы қоғамға бейімдеуге тырысамыз. Сахнаға шығып, өз қабілетін көрсетуіне мүмкіндік бергіміз келді, - дейді ұйымдастырушылар.
– АҚШ-та даму ерекшелігі бар балаларды міндетті түрде 21 жасқа дейін оқытады. Ол жақта transition school деп аталатын бағдарламалар көп. Бұл – балаларды түрлі дағдыларға баулитын мектептер. Мысалы, тамақ пісіруді, жұмысқа орналасуды, жұмыстан қалай шығып қалмауды үйретеді. Әсіресе осыны үйретеді, өйткені ол жақта жұмысқа орналасу қиын емес, ал мұндай адамдарға күнде жұмысқа барып, белгілі бір шаруаны атқару қиын. Оларды бұған арнайы үйретеді, - дейді Сабина Исмаилова АҚШ-та көрген-білгендерімен бөлісіп.
"КӘДІМГІ БАЛАДАЙ КӨРУ КЕРЕК"
Волонтер Диас Жұмабековтың жасы 25-те. Ол даму ерекшелігі бар балалардың ортасында 15 жасынан жүр. Әуелгіде аутист балалармен жүмыс істейтін орталықта туыс ағасына көмектескен. Сол кезден бері мұндай балаларға арналған көптеген жобаларға ерікті ретінде қатысқан.
– 10 жыл бұрын аутизм дертіне шалдыққан балалар жайлы ештеңе білмейтінмін. Бірақ ол кезде – 15 жастағы жасөспірім кезімде – оларға мүсіркеп қарамай, олармен кәдімгідей сөйлесемін деп шештім. Оларға көмектестім, бірақ мүсіркеген жоқпын. Бұл оларға да ұнап, өздерін басқаша, өзгелермен тең сезіне бастады, - дейді Диас Жұмабаев. – Туыс ағамның ұлдарының бірі даму ерекшелігі бар бала болды. Бірақ ағам оны әлеуметтік ортаға бейімдеу үшін шамасы жеткеннің бәрін жасады. Сондықтан ол қазір кәдімгі жігіт, бойы – екі метр, баскетболды тамаша ойнайды. Орталыққа барып, оларды киноға апарамын, олармен саябақта бірге серуендеймін, бірге көкке шығамыз, оларға арнап мерекелік шаралар ұйымдастырамыз.
Оқи отырыңыз: Протез киген жан басқаларға көмектесуге құштар
Марсель Ганеевті даму ерекшелігі бар балаларға алғашында түрлі әлеуметтік балалар жобаларына ерікті ретінде қатысқан курстас қыз ертіп әкелген. Оның сөзінше, даму ерекшелігі бар жаөспірімдерге көмектесіп, қолдаудың қаншалықты маңызды екенін орталыққа алғаш барғаннан түсінген.
– Олардың көз алдымызда өзгеріп бара жатқанын байқаймыз. Алғашқы кезде бәрімізді жатырқап, жолағысы келмей тұрады, ал кейін жымиып күліп, өздерін емін-еркін ұстай бастайды. Бізді көргенде қуанып кетеді. Бұрын мүлде сөйлемегендері сөйлей бастайды. Нашар сөйлейтіндердің тілі дұрысталады, бұл байқала бастайды. Оларға араласатын, сөйлесетін орта жетіспейді, - дейді Марсель.
Университеттен кейін жұмыс істеп жүрген ол волонтерлікті тастамаған, демалыс күндері уақыт тауып "КИТ" мектебіндегі балалармен кездесуге барып жүр.
"КӨЗҚАРАСТЫ ӨЗГЕРТУ КЕРЕК"
Психолог Анастасия Шендриктің сөзінше, даму ерекшелігі бар балалардың ата-аналары оларды тым көп өбектейді, баланы дәрменсіз санап, бірдеңені өздігінен істеп көруіне, өздігінен әрекет етуіне мүмкіндік бермейді, оларды бәрінен – өзге адамдардан, қоғамнан қорғаштайды.
– Оларға біраз еркіндік беру керек, қателессе де, сүрінсе де өздігінен әрекет етіп көрсін. Олар сол кезде – жақындары шектен тыс өбектемесе жақсырақ бейімделеді. Бірақ, ата-аналарды да түсінуге болады, бізде адамдар мұндай балаларға әдетте жылы шырай танытпайды ғой. Оларды бір жерде көріп қалса, тесіліп қарап, саусағын шошайтып, ерсі қылықтар жасайды. Бірде бір әйелдің "ұсқынсыз бала екен, қарамашы" деп баласының көзін алақанымен жауып жатқанын байқап қалдым, - дейді Анастасия.
Оның сөзінше, қоғамда даму ерекшелігі бар балаларға деген көзқарас өзгеруі үшін ата-анасы дені сау баласына "ол да сен тәрізді бала, онымен амандас, есімін сұра, дос болайық деп айт" деп түсіндіріп отыруы керек.
Анастасия Шендрик мектепте, мысалы, өзін-өзі тану пәні сабағында даму ерекшелігі бар балалар туралы жиі айтып, оларға құр лекция оқып қоймай, мұндай балалармен араласуға мүмкіндік беру қажет деп санайды. Егер бала кезінен осылай тәрбиелесе, кейін қоғам даму ерекшелігі бар балаларға деген жат көзқарастан арылады.
ҚОҒАМҒА БЕЙІМДЕЙТІН МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМА ЖОҚ
17 жастағы Қадыржанның ата-анасы Арман мен Пернеш Шәріповтер "КИТ" мектебі өткізетін шараларға жиі қатысады. Олар қалада аутист балалармен жұмыс істейтін арнайы мамандандырылған мұғалімдер, логопед-дефектологтар мен мамандар жетіспейді дейді.
– Ұлымыз туғаннан дұрыс дамып, даму деңгейі тіпті өзі құралыптас балалардан озық болатын. Бірақ бес жасында басына ыстық көже төгіліп кетіп, күйіп қалды, соның кесірінен қатты күйзелді. Сол кезден бастап өзгере бастады, әуелгіде сирек сөйлейтін болды, сосын адамдарға жоламай, қарым-қатынас жасау дағдыларын жоғалта бастады. Дәрігерлер "зейін тапшылығы синдромы" деген диагноз қойды, бірақ кәдімгі мектепте оқи алады деп айтты, - дейді Пернеш Шәріпова.
Қадыржан Шәріп кәдімгі мектепте ұзақ оқи алмаған. Мұғалімдер баланың дамуы ерекшелігін түсінбеген. Бала сабақта қаласа жауап беріп, қаламаса үндемей қоятын болған. Жазуды да қалаған кезінде ғана жазған. Ата-анасының сөзінше, осы жайттарды ол оқыған мектепте мұғалімдер ескермеген, сондықтан ата-анасы баласын үйде оқытуды ұйғарған.
– Кәдімгі мектепте сабақ беретін мұғалімдер келіп, үйден оқытып жүрді. Бірақ оқытып жетістірген жоқ, оларға әйтеуір сабақ өткізді деген аты болса болды. Бала сабақты меңгерді ме, жоқ па, оқуында ілгерілеу бар ма, жоқ па – оған мән бермейтін. Баламызды алда не күтіп тұрғанын білмейміз. Бізсіз тіршілік ете ала ма, жоқ па - білмейміз, сондықтан әкесі екеумізге ғұмыр бере көр деп Құдайға жалбарынамыз. Болашақта өзін бірдеңе етіп асырай алуы үшін бізде жұмыс істеу дағдыларын үйрететін курстар мен бағдарламалар жоқ. Үйретсе, жұмыс істеп кетер еді. Бір нәрсені ыждағаттылықпен істей алады. Балалардың әлдебір жұмысқа қабілетін анықтайтын мемлекеттік бағдарламалар болса ғой, шіркін. Бірақ мемлекеттік деңгейде мұндай жұмыс жүргізілмейді, сондықтан баламызды өмірге бейімдеу үшін волонтерлердің осындай жобаларын іздейміз, - дейді Қадыржанның әкесі.
"КИТ" мектебінің арқасында Қадыржан көп нәрсені үйренген. Өзге балаларды жатырқамайды, спектакльге қызыға қатысты. Оған маймылдың рөлін ойнау ұнаған, сондықтан қойылымға қатысқан өзге балалармен қуана-қуана биледі. Қадыржанның және дамуы ерекшелігі бар өзге балалардың ата-аналары "баламызды қоғамда өмір сүруге бейімдеуге көмектесіп жүрген энтузиаст волонтерлерге шексіз ризамыз" дейді.
ПІКІРЛЕР