Арыста қару-жарақ қоймасы өртенген кезде снарядтар жарылып, үйлері қираған кейбір тұрғын «құрылыс дұрыс жүрмей жатыр» деп ренжиді. Жергілікті әкімдік «әрбір үйдің құрылысын жеке бақылап отырғанын» айтады.
Нағима Әбдіхалықова – Арыстағы әскери қалашық маңындағы Көктем шағын ауданы Көрнекті көшесінде тұратын жалғызбасты ана. Маусымның 24-інде болған жарылыс кезінде екі үйі бүлінген соң екі келіні мен алты немересін алып, уақытша тұру үшін әзірленген мектепті паналап отыр.
Бір үйі тұруға мүлде жарамсыз деп танылып, құлатылған. Екінші үйінің де шатыры мен есік-терезесі жоқ. Әр жерден қабырға сылағы түсіп қалған үйді үлкен ұлы қарауылдап жүр. Нағима аудан әкімдігі үйін жөндеуді әлі бастамағанын айтып шағымданады.
«КҮТУДЕН ШАРШАДЫҚ»
- «Бір айда бітіріп береміз» деген. Бітірмек былай тұрсын, жұмысшылар әлі келген жоқ. «Жұмысшылар жетпей жатыр» дейді. Күте-күте шаршадық. «Әне барамыз, міне келеміз» деп. Мектепте немерелерім қиналып жатыр. Осы үйді несие алып салған едік. «Сабыр сақта» дейді. Шыдамның да шегі бар ғой. Қашанғы отыра береміз? - дейді ол ашынып.
Нағима Әбдіхалықованың көршісі Ұлтуар Меркебаеваның үш бөлмелі үйінің қабырғасын снаряд тесіп өткен. Ол да үйін қарауылдап, жұмысшыларды күтіп жүр.
Оның үйінің де шатыры ойылып, есік-терезесі сынған. Құрылысшылар снаряд тескен жерін «жамаймыз» деген. Ұлтуар қабырғаны бүгін жамағанымен ертең сөгіліп кете ме деп алаңдайды.
- Төрт балам жан-жақта қаңғырып қалды. Адамның өмірі ойыншық болды ғой. Басымызға күн туғанда жұрт көмектесті. Үкіметтің қалтасынан ештеңе шыққан жоқ. Артық ештеңе сұрамаймыз, тиісті көмегін көрсетсін. Бізге де оңай емес қой, - дейді Ұлтуар Меркебаева.
Көктем ықшамауданынан қару-жарақ қоймасы жарылған Арыстағы әскери қалашықтың төбесі көрініп тұр. Кейбір үйлердің шатыры жабылып біткенімен терезесі салынбаған. Тұтас құлатылған немесе іші тазаланып жатқан үйлер де бар.
Әр жерден шатырын снаряд, не снарядтың жарықшағы ойып кеткен үйлер әлі тұр. Құрылысшылар көбіне шатыр жаңартып жатыр. Әр үйді бір адам қарауылдап қалған. Әйелдер құрылысшылардың тамағын әзірлеп әуре. Ойнап жүрген бала байқалмайды.
Кейбір аулаларда үй жиһаздары мен көрпе-төсектер көрінеді. Аптап ыстық, аңызақ жел мен шаң-тозаңнан қашып үйдің іргесінде көлеңкелеп отырғандар бар.
ЖӨНДЕУДЕН КЕЙІНГІ ЖӨНДЕУ
Арыс қаласы әкімдігінің мәліметінше, әскери қалашыққа жақын орналасқан 482 үйдің барлығы жарылған оқ-дәріден зақымданған. 43 үй сүріліп, оның 29-ы жаңадан салына бастаған.
419 үй жөнделе бастаған, екеуі жөнделіп біткен. Құрылысы аяқталған не басталған үйлердің кейбір иесінің жұмыс сапасына көңілі толмайды. Солардың бірі зейнеткер Ұлбике Шапанбаева жұмысшылар жөндеген үйінің шатырын қайта бұзуға мәжбүр болған. Оның айтуынша, үйдің шатырын құрылысшылар қисық жапқан. Баласының жолдастары асарлатып бұзып, қайта салып жатыр.
- Обалы не керек, [әкімдік] құрылыс материалдарын, азық-түлігін берді. Терезе, есігіміз түсіп, жарамсыз болып қалған. Құрыған ғой енді. Қирап қалған соң төбесін аштық. Қайтеміз, көппен бірге көреміз, - дейді зейнеткер.
Жазира Ұсақова күйеуімен бірге снаряд түскен үш бөлмелі үйін айналып қарап жүр. Лай кірпіштен салынған үйдің сылағы түскен, шатыры алынған, есігі жұлынған, іргетасының әр жері жарылған.
Қабырғасы үгітіліп тұрған үйдің жаңадан салынған терезесі жабылмайды. Үйдің бұрышын тесіп өткен снарядтың орны бітелген.
- Мына дуалды (снаряд кіріп, ойық пайда болған қабырға - ред.) қайтадан сөккізіп, қалаттық. Құрылысшыларды күтіп отырмыз. Бала-шағамыз әр жерде шашылып жүр. Енді не істейтінімізді білмейміз, - дейді Жазира Ұсақова тамағына өксік тығылып. - Жарылыс кезінде үйге түскен снарядты өзіміз айтып жүріп алдырдық. Әркімге жалынып өлетін болдық. «Үйді сүріңіздер» десек, комиссия «қабырғасы мықты» дейді. Құрылысшылар «жарамайды, бұзу керек» дейді. Сонда біз шағымымызды кімге айтамыз? Істеп отырған тірліктеріне қарным ашады.
МЕКТЕПТЕГІ АДАМДАРДЫҢ АРЫЗЫ
Арыста жарылыстан жарамсыз болып қалған үйлердің басым бөлігі темір жолдың екі жағында орналасқан. Қала ішіндегі үйлердің көбінің терезесі сынған. Кейбірінің шатыры тесілген. Әкімдіктің мәліметінше, жеке үйлерден бөлек қаладағы 104 көп қабатты үйдің сегізі жарамсыз болса, 59-ы зақымданған.
Жарамсыз болып қалған үйлердің 360-тан аса тұрғыны арнайы дайындалған орта мектеп ғимаратын паналап отыр.
Бір бөлмеге үш отбасыдан орналастырылған. Олардың бірі – Анарбаевтар отбасы «баратын жері жоқ» екенін айтады.
- Әскери қалашықтың жанында екі барак үй болатын. Сол жерде үш бөлмелі пәтерде 11 адам тұрдық. Үй қайта салына ма, салынбай ма, басқа жерден үй бере ме, жоқ па - білмейміз. Мектепте оқу басталса, қайда барамыз? - дейді отағасы Марат Анарбаев.
Арыс қаласының әкімі Мұрат Қадырбектің есебінше, осы барак үйлерде 32 пәтерден болған, 40 шақты отбасы өмір сүрген. Әкімдік оларға жаңадан үй беру туралы шешім қабылдаған.
- Үйдің жөндеуге не сүруге жататынын білу үшін арнайы лицензиясы бар мамандар тартылды... Көп қабатты не жеке үйлердің ішінен әлі де болса жарамсыз үйлер анықталып, көбеюі мүмкін. Құжаты жоқ үйлерді құжаттандырып, жөндеу жүреді, - деді әкім.
Мұрат Қадырбек мыңдаған үй бір мезетте жөнделіп жатқандықтан шағымның да көп екенін растады. Жөндеу жұмысына бір ай уақыт берілген. Бір айда зақымданған үйлер жөнделіп біткенімен, сүрілген үйлер салынып бітпеуі мүмкін. Кейбір объектілерде құрылысшылар мен құрылыс материалдары жетпейді.
Жарылыстан соң қорқып қалған жұртты қайтару үшін Түркістан облысының әкімі Өмірзақ Шөкеев бір ай xалықпен бірге Арыста өмір сүруге уәде еткен. Әкім маусымның 28-інде Арысқа көшіп келген. Мұрат Қадырбектің айтуынша, Шөкеев Арыста үш бөлмелі жеке тұрғын үйді әкімдіктің екі қызметкерімен бірге жалдап тұрады. Арасында Түркістан қаласына барып қайтады. Апта сайын облыс әкімдігінің селекторлық жиыны Арыста өтеді.
- Облыс әкімінің қай мекен-жайда тұратынын көрсете алмаймыз. Жергілікті тұрғындар білсе, жалдап тұрған үйге барып шағымдануы мүмкін, - деді облыс әкімінің кеңесшісі Сәкен Қалқаманов.
Қала әкімдігінің дерегінше, шілденің 15-і күнгі мәлімет бойынша Арыста 8417 үйдің 7178-і зақымданғаны анықталған. 186 жеке тұрғын үй мен 8 көпқабатты үй жарамсыз деп танылған. 1091 үй жөнделіп болып, 4362 үй әлі жөнделіп жатыр.
2019 жылғы маусымның 24-інде Арыс маңындағы әскери қару-жарақ қоймасында өрт шығып, оқ-дәрі жарылып, ресми дерек бойынша үш адам қаза тапқан. Оның екеуі – әскери қызметкер, біреуі – бейбіт тұрғын. Билік Арыста бірнеше күндік төтенше жағдай жариялаған. Маусымның 27-сінде Шымкентте шеруге шыққан жүздеген арыстық соңғы он жыл ішінде төртінші рет жарылыс болған Арыс қаласына қайтып бармайтындарын айтып, биліктен өздерін басқа жаққа көшіруді талап еткен. Түркістан облысы мен Шымкент қаласының әкімдіктері арыстықтарды үйлеріне қайтуға шақырып, оларға үлкен қаладан баспана берілмейтінін мәлімдеген.
ПІКІРЛЕР