Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Як маладая каталічка адкрыла ў Вішневе музэй і бібліятэку


Тарэса Бітэль. Заснавальнік, захавальнік і экскурсавод, Вішнева.
Тарэса Бітэль. Заснавальнік, захавальнік і экскурсавод, Вішнева.

38-гадовая настаўніца Тарэса Бітэль так натхнілася лёсам ксяндза Ўладзіслава Чарняўскага, што стварыла ў ягоны гонар музэй. На ўласныя грошы і з дапамогаю добрых людзей.

У Вішневе Валожынскага раёну жыве цяпер пад паўтысячы чалавек. Тут нарадзіўся і прэзыдэнт Ізраілю Шымон Пэрэс, пражыў свае апошнія гады асьветнік Сымон Будны. А ў мясцовым касьцёле яшчэ ў савецкія часы паўстагодьдзя служыў сьвятаром легендарны ксёндз Уладзіслаў Чарняўскі.

Два пакоі пад прыватны музэй і бібліятэку Тарэса Бітэль арандуе ў вішнеўскім Доме культуры
Два пакоі пад прыватны музэй і бібліятэку Тарэса Бітэль арандуе ў вішнеўскім Доме культуры

Савецкія вернікі ананімна скардзіліся на сьвятара, што моліцца па-беларуску

Тарэса Бітэль — 38-гадовая настаўніца хіміі й біялёгіі. Кажа, што беларуская мова для яе — «натуральная, як стары вясковы касьцёл», пры якім яна вырасла. Але прызнаецца, што калі вучылася ў пэдагагічным унівэрсытэце ў Менску ды пачынала выкладаць хімію й білёгію, то часова «сышла» ў расейскамоўную галіну. Сваю «беларусізацыю наноў», а таксама заснаваньне вясковага «цэнтру культуры» зьвязвае зь імем мясцовага сьвятара Ўладзіслава Чарняўскага:

«Набліжалася 100-годзьдзе ксяндза Ўладзіслава Чарняўскага, і мы вырашылі стварыць музэй».

Партрэт ксяндза Ўладзіслава — сярод экспанатаў музэю
Партрэт ксяндза Ўладзіслава — сярод экспанатаў музэю

Ксёндз Уладзіслаў Чарняўскі — адзін зь перакладнікаў Бібліі на беларускую мову — амаль 50 гадоў праслужыў у касьцёле ў Вішневе. Ён ці ня першы ў савецкай Беларусі пачаў праводзіць службы па-беларуску.

«Ён усё жыцьцё праслужыў людзям і надалей апякуецца вішнеўцамі. Гэта празь ягоную апеку ўсё атрымалася», — упэўненая Тарэса, на якой трымаецца ўвесь музэй. Яна складальніца і захавальніца фондаў, а таксама экскурсавод.

За гэтым сталом ксёндз Уладзіслаў Чарняўскі перакладаў Біблію на беларускую мову
За гэтым сталом ксёндз Уладзіслаў Чарняўскі перакладаў Біблію на беларускую мову

«Гэта быў ня толькі асьветнік, але вельмі добры чалавек», — кажа яна пра Чарняўскага. — Памятаю, у суседняй вёсцы пажылы ўжо чалавек узгадваў, як яны дзецьмі чакалі ксяндза Ўладзіслава пры дарозе, калі ён пасьля службы ехаў у лес у грыбы. Бо ксёндз заўсёды частаваў дзяцей цукеркамі. Маё ж пакаленьне, людзі малодшага ўзросту бязьмерна ўдзячныя сьвятару за беларускую мову ў касьцёле».

Ксёндз Уладзіслаў Чарняўскі быў асьветнікам і фундатарам у справе папулярызацыі беларушчыны
Ксёндз Уладзіслаў Чарняўскі быў асьветнікам і фундатарам у справе папулярызацыі беларушчыны

А супраціўляліся беларусізацыі ня толькі ўлады, але нават свае, мясцовыя людзі. Тарэса дастае з музэйнай экспазыцыі ананімны ліст ад парафіянаў, якія патрабуюць ад сьвятара спыніць маліцца па-беларуску.

«Альбо, да прыкладу, праходзіць ксёндз праз натоўп, дык нехта хоць плячом нібыта выпадкова штурхне. Мне цяжка нават уявіць, як айцец Уладзіслаў гэта ўсё вытрымаў, — распавядае яна. — Тое пакаленьне даўно сышло. А мы адчуваем сябе ў касьцёле як у сваім доме — мы можам свабодна ўдзельнічаць у малітве, бо яна на роднай мове. І за гэта айцу Ўладзіславу нізкі паклон».

Ксёндз Уладзіслаў стаяў каля вытокаў новага Беларускага адраджэньня
Ксёндз Уладзіслаў стаяў каля вытокаў новага Беларускага адраджэньня

Ствараць музэй было няпроста. «Былі выпадкі, калі здавалася што ўсё, тупік, — дзеліцца Тарэса. — І нібыта ніадкуль зьяўляліся людзі, якія дапамагалі вырашаць праблемы. Знаходзіліся адмыслоўцы, якія перакладалі дакумэнты і найбагацейшую спадчыну айца Ўладзіслава з лацінскай, літоўскай, італьянскай моваў».

Са сваім дзядзькам ксёндз Уладзіслаў ліставаўся беларускай лацінкай
Са сваім дзядзькам ксёндз Уладзіслаў ліставаўся беларускай лацінкай

Экспанаты і начыньне музэю зьбірала па каліву. Частку мэблі падарыла мэблевая фабрыка з Валожыну, бо дырэктар «хадзіў у нядзельную школу да ксяндза Ўладзіслава». Мясцовы Дом культуры здаў у арэнду памяшканьне пад музэй і бібліятэку. А вось рамантавалі яго местачкоўцы ўжо ўласнымі сіламі. І зараз Тарэса сплочвае арэнду ўласнымі сродкамі.

Сярод экспанатаў — дакумэнты, кнігі Ўладзіслава Чарняўскага
Сярод экспанатаў — дакумэнты, кнігі Ўладзіслава Чарняўскага

«А бывалі і проста містычныя выпадкі, — кажа яна. — Аднойчы ў музэі не было сьвятла, а карціна з нашым касьцёлам стаяла на падваконьні і закрывала вакно. Нічога не заставалася, як зьняць яе і паставіць у куток, каб у пакоі стала сьвятлей. У тую ж ноч мне прысьнілася, што мы прыйшлі ў музэй з ксяндзом Уладзіславам. Я і пытаюся: „Ойчанька Ўладзіслаў, як вам тут? Мы вельмі стараліся...“ А ён патрос пальцам і кажа: „Усё ў вас добра, толькі касьцёл не на сваім месцы“. Раніцай пайшла і вярнула „касьцёл“ на „сваё“ месца».

Кнігі з прыватнай бібліятэкі ксяндза Ўладзіслава і адзеньне сьвятара
Кнігі з прыватнай бібліятэкі ксяндза Ўладзіслава і адзеньне сьвятара

«Вядома, вёскі зараз паміраюць, але ж ня будзем траціць надзею»

Уся прыватная бібліятэка Тарэсы Бітэль пакуль зьмяшчаецца на некалькіх паліцах — агулам каля чатырох сотняў асобнікаў. Усе яны на беларускай мове і маюць аўтографы аўтараў.

«Вось гэтую сваю кнігу з асабістым подпісам у бібліятэку перадала Ірына Багдановіч. Гэтую — Данута Бічэль з Горадні. На гэтай паліцы кнігі, перададзеныя Хрысьцінай Лялько, яны выйшлі ў выдавецтве „Pro Christo“», — распавядае Тарэса.

Само заснаваньне бібліятэкі таксама зьвязана зь імем ксяндза Ўладзіслава. У музэйнай калекцыі ёсьць выданьне твораў Паўлюка Труса 1934 году з асабістай пячаткай ксяндза Ўладзіслава Чарняўскага, кнігі беларускай лацінкай зь бібліятэкі а. Адама Станкевіча, літаратурны часопіс «Калосьсе» 1923 году.

Бібліятэчна-музэйны «фонд» Тарэсы Бітэль
Бібліятэчна-музэйны «фонд» Тарэсы Бітэль

«Маючы такі скарб, нельга было ўтрымацца, каб не прадоўжыць справу ксяндза Ўладзіслава і не папоўніць ягоную бібліятэку», — тлумачыць Тарэса.

Больш сучасныя, але ня менш каштоўныя выданьні прыватнай бібліятэкі
Больш сучасныя, але ня менш каштоўныя выданьні прыватнай бібліятэкі

«А вось гэта, — Тарэса Бітэль з усьмешкай паказвае некалькі асобнікаў кніг, — кнігі зь „Бібліятэкі Свабоды“. Маем некалькі асобнікаў і чакаем абяцанага „Верабейку гаварушчага“ ад Зьмітра Бартосіка».

Тарэса Бітэль спадзяецца неўзабаве выдаць кнігу пра ксяндза Ўладзіслава, дзе будуць ягоныя рукапісы, фатаздымкі, гісторыя няпростага жыцьця і актыўнай дзейнасьці.

«Касьцёлы ў вёсках заўсёды былі цэнтрамі культуры, і мне хацелася б аднавіць гэтую традыцыю, як і ксёндз Уладзіслаў аднаўляў родную мову, — кажа Тарэса. — Мне ўяўляецца, што духоўную і асьветніцкую місію маглі б мець і музэй, і бібліятэка, і дом сьвятара зь нядзельнай школай для дзяцей. Спадзяюся, што аднойчы гэта стане культурным цэнтрам у нашым Вішневе. Вядома, вёскі зараз паміраюць, але ж ня будзем траціць надзею».

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG