Чаму, тлумачыць карэспандэнт Рэй Фурлонг і Вугорская служба Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода.
Як краіна, якая падпісала дамову аб Гааскім судзе, Вугоршчына абавязаная арыштаваць Нэтаньягу, але прававая сытуацыя ў краіне складаная і дае ўраду дастаткова магчымасьцей для ваганьняў, каб прыняць яго зь візытам.
Прэмʼер-міністар Вугоршчыныі Віктар Орбан публічна запрасіў Нэтаньягу ў лістападзе неўзабаве пасьля таго, як МКС выдаў ордэр. Ізраільскі лідэр павінен прыбыць з чатырохдзённым візытам 2 красавіка.
«Я гарантую яму, калі ён прыедзе, што рашэньне МКС ня будзе мець ніякага эфэкту ў Вугоршчыне», — сказаў Орбан.
Тым часам дыпляматычныя крыніцы ў Вугоршчыне паведамілі Радыё Свабода, што краіна вырашыла выйсьці з МКС, хоць гэта нельга адразу пацьвердзіць афіцыйна.
Якія палітычныя прычыны?
Палітыка ўсяго гэтага зразумелая. Орбан цесна падтрымліваў Нэтаньягу і прэзыдэнта ЗША Дональда Трампа, які таксама скрытыкаваў ордэр суду.
Трамп увёў санкцыі супраць МКС, назваўшы «беспадстаўнымі» яго ордэры на арышт Нэтаньягу і былога міністра абароны Ізраіля Ёава Галанта. Міністар замежных спраў Вугоршчыны Пэтэр Сіярта вітаў гэткі крок, разьмясьціўшы ў сацыяльных сетках паведамленьне, якое абвінавачвае МКС у тым, што той нібыта зьяўляецца «палітычным інструмэнтам».
У абвінаваўчым заключэньні МКС гаворыцца, што Нэтаньягу нібыта «нясе адказнасьць за ваенныя злачынствы, зьвязаныя з голадам як мэтадам вядзеньня вайны і наўмысным нападам на цывільнае насельніцтва; і злачынствы супраць чалавечнасьці ў выглядзе забойстваў, перасьледу і іншых бесчалавечных дзеяньняў як мінімум з 8 кастрычніка 2023 году да 20 траўня 2024».
Якая юрыдычная аснова
Прававая сытуацыя больш складаная. Сам суд нікога ня можа арыштаваць, ён абапіраецца на краіны, якія падпісалі дамову аб стварэньні суду — Рымскі статут — дзеля забесьпячэньня выкананьня яго ордэраў.
«Дзяржавы ня могуць у аднабаковым парадку вызначаць абгрунтаванасьць юрыдычных рашэньняў суда», — заявіў Радыё Свабодая Эўропа прэс-сакратар суду Фадзі Эль-Абдала. Ён сказаў, што іх выкананьне — «юрыдычны абавязак суда».
Гэтую думку падтрымалі два старэйшыя юрысты, якія размаўлялі з Радыё Свабода.
«Калі Нэтаньягу наведвае такую дзяржаву-удзельніцу, як Вугоршчына ці Нямеччына, і яго не арыштоўваюць, гэта дзяржава парушае свае абавязацельствы ў адпаведнасьці з Рымскім статутам МКС», — сказаў Кай Амбас, прафэсар крымінальнага і міжнароднага права ў нямецкім Гётынгенскім унівэрсытэце.
«Невыкананьне ордэраў на арышт МКС падрывае легітымнасьць суду», — дадаў Амбас, які працуе судзьдзём у ваенных злачынствах у Косаўскіх спэцыялізаваных палатах, міжнародным судзе, створаным для злачынстваў, учыненых падчас канфлікту ў Косаве 1990-х гадоў.
Тамаш Адань, дацэнт міжнароднага права ў Вугоршчыне, пагадзіўся з гэтым, але таксама ўказаў на нюанс:
«У глябальным пляне ёсьць краіны, у якіх кожны раз, калі яны ратыфікуюць міжнародную дамову, яна становіцца часткай заканадаўства краіны. Большасьць іншых краін, у якіх тыповая мова шматбаковых дамоваў не зьяўляецца афіцыйнай мовай... разьлічваюць на працэс, які называецца прамульгацыяй, каб зрабіць міжнароднае абавязацельства часткай нацыянальнага заканадаўства», — сказаў Тамаш Адань.
Вугоршчына ратыфікавала Рымскі статут у 2001 годзе пры першым урадзе Орбана. Але гэтак і ня быў зроблены другі крок, які ў асноўным зводзіцца да ўключэньня статута ў нацыянальны прававы кодэкс краіны.
«Пытаньне складанае, таму што з пункту гледжаньня міжнароднага права Вугоршчына абавязана выконваць гэта. Але нацыянальнае заканадаўства краіны не дазваляе ўладам рабіць гэта», — сказаў Адань.
Гэтую аргумэнтацыю і выкарыстоўвалі вугорскія ўлады:
«Дзякуючы былому прэзыдэнту Янашу Адэру ў нас было разуменьне ніколі не рабіць гэта часткай унутранага заканадаўства», – заявіў 13 сакавіка прэс-сакратар ураду Гергей Гуляш.
Тым не менш Адань сказаў, што закон не зусім ясны ў гэтым пытаньні, таму што Нэтаньягу абвінавачваецца ў злачынствах, якія лічацца часткай звычайнага міжнароднага права з 1940-х гадоў.
«Я ўпэўнены, што тыя часткі Рымскага статута, якія большасьць дзяржаў лічаць звычайным міжнародным правам па сваёй сутнасьці павінны дзейнічаць нават без афіцыйнага абнародаваньня», — сказаў ён.
Ці Вугоршчына адна такая?
Гульяс указаў яшчэ на адну прычыну адмовы ад арышту Нэтаньягу. Калі быў выдадзены гэты судовы ордэр, Нямеччына выступіла з неадназначным адказам.
«Мне цяжка ўявіць, што мы будзем праводзіць арышты на гэтай падставе», — сказаў прэс-сакратар нямецкага ўрада Штэфан Гэбэштрайт, дадаўшы, што юрыдычныя пытаньні адносна наконт ордэра патрабуюць удакладненьня.
Затым, у студзені, лідэр хрысьціянскіх дэмакратаў Фрыдрых Мэрц заявіў, што знойдзе «шляхі і сродкі», каб запрасіць Нэтаньягу ў Нямеччыну. Пасьля партыя Мэрца перамагла на фэдэральных выбарах і цяпер ён рыхтуецца заняць пасаду наступнага канцлера краіны. Гульяс, прэс-сакратар вугорскага ўрада, ухапіўся за гэта:
«Паколькі краіна такога памеру і магутнасьці, як Нямеччына, лічыць асбурдам тое, што яна павінна грэбаваць уласным унутраным заканадаўствам, таму што такое рашэньне Міжнароднага крымінальнага суду, які сэнс ва ўсёй гэтай справе?» — сказаў ён.
Якія будуць наступствы?
Камэнтары Мэрца выклікалі ў Нямеччыне вялікую спрэчку. Амбос сказаў, што могуць быць «санкцыі» за невыкананьне ордэра на арышт, выдадзенага Асамблеяй дзяржаў-удзельніц МКС, якая адказвае за розныя судовыя пытаньні, уключна з выбарамі судзьдзяў і пракурораў і ўстанаўленьне свайго бюджэту.
«Такая проста сытуацыя склалася ў сувязі з візытам і незатрыманьнем Уладзіміра Пуціна ў Манголіі», — дадаў ён, маючы на ўвазе візыт прэзыдэнта Расеі туды ў верасьні 2024 году.
Пуціна шукаюць за ваенныя злачынствы — выкраданьні дзяцей з акупаванай Расеяй часткі Ўкраіны.
«Наступствам для Вугоршчыны зьяўляецца тое, што мы можам страціць права голасу ў Асамблеі дзяржаў-удзельніц», — сказаў Адань, дадаўшы, што можа быць «судовае расьсьледаваньне такіх паводзін Вугоршчыны».
Палітычныя наступствы могуць быць даволі абмежаванымі. Вугоршчына ўжо знаходзіцца ў моцнай ізаляцыі ў Эўрапейскім зьвязе, дзе яе абвінавачваюць у адступленьні ад дэмакратыі і абмежаваньні свабоды СМІ. Яе прарасейскія пазыцыі таксама прывялі да дыпляматычных праблем.
«Я абсалютна ўпэўнены, што арышту не адбудзецца, — сказаў Адань. —Нетаніягу зьбіраецца бясьпечна паехаць дадому».
Урад Вугоршчыны не адказаў адразу на пытаньні Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода для падрыхтоўкі гэтага артыкулу.
