Трыццаць гадоў мінула з таго часу, калі я атрымала душэўныя траўмы, незагойныя раны праз тых піянэраў. Кажуць, што цела чалавека цалкам абнаўляецца цягам сямі гадоў. Замяняюцца ўсе клеткі. І, як той казаў: «Гэта ўжо зусім іншы чалавек перад вамі, што быў сем гадоў таму. Можна нават і не вітацца. Ці пазнаёміцца нанова». Мы ўсе ўжо так зьмяніліся, што не пазнаём адзін аднаго. Усё зьмянілася! Новыя тэхналёгіі — новае мысьленьне. Шыбуем шпарка ў будучыню, сямімільнымі крокамі. А як убачу на дзяржаўных сьвятах школьнікаў з тымі чырвона-зялёнымі гальштукамі на шыі — як быццам і не прайшло ня толькі сем, а і сем на сем гадоў, і клеткі не зьмяніліся — ні ў чалавеку, ні ў краіне.
Вярэдзіць душу мне гэта, не магу супакоіцца — бо зноў некага дураць, а ты маўчыш, як мыла зьеўшы. Як варажбітка адна на вакзале прычапілася да бабулькі, увагнала яе ў транс, і старая небарака ўжо выцягвала з кішэні кашалёк — давялося гвалтам адцягнуць яе ад махляркі, вывесьці з ачмурэньня, дурману-туману. Так і тут, з тымі піянэрамі. Форма залежыць ад зьместу — ці зьмест ад формы?
Той дзень, 19 траўня, павінен быў стаць пераломным у маім жыцьці — калі верыць кнігам і фільмам. Начыталася і наглядзелася я столькі, што гатовая была памерці — пакуль не за Радзіму, а ад зайздрасьці да тых, хто мае гонар насіць на шыі чырвоныя гальштукі. Піянэры — героі, піянэры — падпольшчыкі, тыя, хто за чырвоны кавалачак тканіны жыцьцё аддавалі. І вось я — буду ў іх шэрагах! Неверагодна! У кнігах пісалі, што ў піянэры бяруць толькі лепшых — у вучобе, грамадзкай дзейнасьці, тых, хто дапамагае старым і малым. Але ўжо пры падрыхтоўцы да ўрачыстага прыёму я адчула, што «нешта ня так!» — у піянэры вырашылі прыняць ня толькі мяне, выдатніцу, але і двоечніцу Марыну. «Толькі той, хто любіць працу — піянэрам можа звацца». Але як тады з Наташай, гэтай страшэннай гультайкай? Але і ёй клясная выдала тэкст прысягі, якую мы павінны былі вывучыць. Несправядліва. Але не паўстанеш жа супраць кляснай, гэта ж табе ня клясавы вораг. Моўчкі назірала, як Марына ніяк не магла вывучыць тую прысягу і ўпарта паўтарала «агранізацыя» — замест «арганізацыя». І такіх бяруць у піянэры? Траўма нумар адзін!
Жах... Мне хацелася закрычаць: «А нічога, што Марына летась ката забіла? І ўся школа пра гэта ведала? І такіх бяруць зараз у піянэры?!». Але я маўчала, бо Ўнутраны Цэнзар залямантаваў унутры: «А нічога, што ты ў першым клясе з Аксанай трапіла ў школу не празь дзьверы, а праз вакно, якое і разьбілі пры гэтым, нічога?»
Тую прысягу я вучыла, і чырванела, бо не разумела сэнсу словаў: «Я, імя, прозьвішча, уступаючы ў шэрагі Ўсесаюзнай піянэрскай арганізацыі, перад тварамі сваіх таварышаў урачыста абяцаю!». Што значыць вось гэта — «Я, імя, прозьвішча»? Што значыць «...перад тварамі сваіх таварышаў?» Гэта што — трэба будзе падысьці ўшчыльную да некага з аднаклясьнікаў, вочы ў вочы, нос у нос, твар у твар, і даваць гэтую прысягу? І нават да Марыны, зь яе непрыгожым тварам з рабаціньнем? Ці да гэтага Сяргея, ня дай Бог? Як гэта вытрымаць усё, казаць бязглузьдзіцу «Я, імя, прозьвішча» і ўтаропіцца пры гэтым у які-небудзь твар... Траўма нумар два.
Я марыла пра прыгожую форму — такую, як на карцінках, у кіно — сіняя спадніца, кашуля з кішэнямі і бліскучымі гузікамі, пас зь вялікай зорачкай пасярэдзіне. Але бацькі паставіліся да падрыхтоўкі да «сьвятога дня 19 траўня» абуральна-абыякава! Нават форму не купілі — а пазычылі на дзень ношаную-пераношаную ў дачкі маёй хроснай. Яна была вялікая мне, нязграбная, непрыгожая. Але старэйшыя ня слухалі мяне — добра табе будзе на адзін дзень! Траўма нумар тры.
Дый усе атрыбуты сапраўднага сьвята былі... так сабе. Піянэрскі горн быў настолькі зламаны і хрыпаты, што колькі ні старайся — ніякай мэлёдыі зь яго не ўдавалася выдушыць, апроч старэчага кашлю. Барабан скалечылі нейкія хуліганы, дзікуны, плакаць хочацца, і таксама біць па ім не было ніякага сэнсу, глухі нумар! Запылены сьцяг год ляжаў за шафай у бібліятэцы — і нікому не было сорамна выносіць яго пад вокліч «Сьцяг піянэрскай брыгады імя Алега Кашавога ўрачыста ўнесьці!». Траўма нумар чатыры.
Унутры я ледзьве перажыла ўсё гэта. На маіх вачах, патасна кажучы, руйнавалася сьвятыня, якую так доўга і старанна выбудоўвалі ў маёй душы ўсе гэтыя паэты, пісьменьнікі, рэжысэры, акторы — усе гэтыя трубадуры Савецкага Саюзу. Кніжны і тэлевізійны патас здаваўся перад «жорсткай рэальнасьцю».
Апошнія мае спадзяваньні былі на сапраўднае піянэрскае вогнішча. Ужо тут наўрад ці магчыма сапсаваць сьвята! Але і тут «даў рады» наш настаўнік працы! Як, скажыце, магчыма, жыць у вёсцы — і ня ўмець распаліць вогнішча? Гэтую навуку мы вывучылі, напэўна, перш за літары і лічбы. Але вогнішча, якое павінна было палаць і кідацца ў неба — не гарэла. Ніяк. І тады сьветлай памяці Р. А. кінуў у вогнішча гумовыя шыны! Гэта быў жах. Траўма нумар пяць.
Чорны дым поўз па зямлі, ніяк не хацеў імкнуцца ў неба, каб можна было натхнёна засьпяваць «Взвейтесь кострами!», мы кашлялі, задыхаліся — і нічога не маглі зрабіць. Таму што звычайна, калі на цябе ідзе дым з вогнішча, — трэба скакаць вакол і крычаць, складаючы непрыгожую камбінацыю з трох пальцаў: «Куды фіга — туды дым, куды фіга — туды дым!». А тут з намі былі настаўнікі, і наўрад ці яны ацанілі б нашу вусную фальклёрную творчасьць. Дый фігу можна было тыцнуць выпадкова ня ў дым, а ў нечы твар.
Мы з Марынай паціху адпаўзалі ад таго ганебнага вогнішча, заднім ходам, крок за крокам адыходзілі ад гэтага чаду і ўгару, ідэалягічнага і фізіялягічнага ачмурэньня. Праз кусты выйшлі да мурашніка. Сядзелі, насунуўшы на калені сінія спадніцы, і моўчкі назіралі за мурашкамі. Шмат думалі. Засунулі ў мурашнік дубцы і потым аблізвалі. Было смачна, хоць і кісла. У гэтым звыклым занятку неяк супакоілася мае абурэньне вось гэтым усім руйнаваньнем мараў і мітаў. Але не. Дзень павінен быў дабіць мяне цалкам, разбурыць усе, чым я жыла да сваіх тых 10 гадоў — Марына аблізала чарговы раз дубчык і абыякава спыталася ў мяне: «Ты ведаеш, што гэта?» У мяне сэрца, здавалася, спынілася. «І наступіла вялікая цішыня». А сапраўды? Адкуль на дубчыках бярэцца гэты кіслы сок? Можа, там, унутры мурашніка сядзяць гномы ці эльфы, якія паліваюць дубчыкі, засунутыя ў мурашнік, нейкім сокам зь мікраскапічных збанкоў? Марына пабіла дубчыкам аб траву, каб зьбіць зь яго мурашак, і працягнула сваім бясколерным голасам: «Гэта сцакі. Мурашыныя сцакі». Траўма нумар шэсьць.
Сёмая была, калі мяне паставілі, ужо як піянэра, у ганаровую варту ля валуна, якому прарочылі будучыню помніка савецкім воінам. Была страшэнная сьпёка, паднятая да ілба рука замлела, побач стаялі дзядзькі і цёткі ў гарнітурах, якія нястомна балбаталі на ўсе лады «Ніхто не забыты, нішто не забытае». Так, апроч мяне! Я зараз ці памру, ці самлею — а вам і справы няма нікому да жывых, толькі нябожчыкаў любіце!
Сёмая траўма была апошняй на тыя дзесяць гадоў. Дый тых сямі, па колькасьці колаў пекла, было дастаткова, каб расчаравацца на ўсё жыцьцё ва ўсім, афарбаваным патасам і ідэалёгіяй.
Сёньня гэты «рух» зрабіўся яшчэ больш пустым, калі магчыма так сказаць. Нам яшчэ можна было так-сяк укласьці ў галовы нешта гераічнае — пасьля вайны мінула ўсяго толькі сорак гадоў, два пакаленьні, клеткі зьмяніліся цалкам у кожным целе толькі пяць разоў за сорак гадоў. Тады яшчэ можна было паверыць пра гальштук колеру крыві. Цяпер жа, калі яны зрабіліся па чыноўніцкай прыхамаці чырвона-зялёнымі, — які сэнс гэта ўсё мае, апроч шызафрэнічнага? Зялёны колер — рух дазволены, чырвоны — забаронены, а разам? Ці ідзі, ці стой на месцы — незразумела. Прычым чырвонага значна больш. Але вынік будзе адзін. Нулявы. Пустата ня можа нарадзіць нешта.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
