Адзін дзень палітвязьня Ўладзімера Лыска

Уладзімер Лыско – геадэзіст з больш чым 30-гадовым стажам. Спэцыфіка геадэзічнай працы ў тым, што 9 месяцаў на год – суцэльныя камандзіроўкі, так званы палявы сэзон. За першыя гады працы геадэзістам Лыско практычна пешшу абышоў амаль усю Літву і Латвію. Тады і ўбачыў, зь якім піітэтам да сваіх “малых радзімаў” ставяцца прыбалты, а як чамусьці грэбуюць сваёй старонкай наскрозь прасякнутыя савецкай ідэалёгіяй беларусы. Нібыта і не было ніколі той самай незалежнай Беларусі.

На першыя мітынгі хадзілі цэлымі “экспэдыцыямі”

У тым, што ня ўсё безнадзейна, Уладзімер Лыско пераканаўся толькі падчас першых мітынгаў, наладжаных Беларускім Народным Фронтам. І хоць у першым, жорстка разагнаным унутранымі войскамі, паходзе на Курапаты ня быў, але пачытаўшы рэакцыю ў прэсе, пакантактаваўшы з удзельнікамі шэсьця, наступныя мітынгі ўжо не прапускаў. І пачынаючы ад 1989-га, хадзіў на ўсе акцыі. Прычым, хадзіў з сябрамі. “Геадэзісты – людзі вельмі вольнадумныя, свабодныя, таму на мітынгі хадзілі цэлай экспэдыцыяй, а гэта найменей паўтара дзесяткі чалавек”, -- узгадвае суразмоўца. І дадае, што тады вельмі моцна ўразіў сваёй харызмай Зянон Пазьняк і людзі ішлі ў тым ліку і дзеля таго, каб паслухаць таленавітага аратара.

Увогуле той час Уладзімер згадвае як “вельмі добры”, калі людзі жылі спадзяваньнямі на радыкальныя пераўтварэньні, а калёны тых, хто жадаў такіх пераменаў, “хадзілі выключна па праспэкце”. У першых шэрагах – ужо дасьведчаны ў першых сутычках зь міліцыяй Уладзімер Лыско.

У Дзень Волі 25 сакавіка 1997 году ўдзельнікі сьвяткаваньня чарговай гадавіны БНР сабраліся на плошчы Незалежнасьці. Упершыню без Пазьняка. Было заплянаванае шэсьце да плошчы Якуба Коласа і там -- мітынг. Аднак міліцыя ад пачатку паводзіла сябе правакацыйна: адной зь першых пацягнулі ў “варанок” маці Славаміра Адамовіча. Разам жанчыну абаранілі. Потым спэцназаўцы пачалі выхопліваць людзей проста з натоўпу, пачаліся лякальныя бойкі, дэманстранты “высыпалі” на праезную частку. Галоўным перамоўнікам з уладамі выступаў ужо нябожчык Генадзь Карпенка, аднак на скрыжаваньні праспэкту Скарыны і вуліцы Казлова пачалася бойка. Мітынг на плошчы Якуба Коласа ўрэшце адбыўся, пасьля чаго людзі пачалі разыходзіцца.

Уладзімер сеў у тралейбус №2 і паехаў дадому, на вуліцу Славінскага. Аднак на прыпынку ля парка Чалюскінцаў у тралейбус заскочылі шэсьць чалавек у цывільным , скруцілі Лыско і закінулі ў машыну. У РАУС Савецкага раёну, як злачынцу, паставілі на “расьцяжку” -- да сьцяны. Гэта быў першы яго “прывад” у міліцыю, таму, як кажа Ўладзімер, было насамрэч страшна: як сябе паводзіць? А тут хтосьці з афіцэраў, прагледзеўшы пашпарт, кідае – 1957-га году? О, дык ужо расстрэльваць трэба. І працягвае: пойдзем у падвал. “Псыхалягічны ўціск, каб запужаць, зламаць ад пачатку”, -- камэнтуе Ўладзімер праз 10 гадоў. Аднак урэшце адвялі ў “ленінскі” пакой, куды яшчэ раней “напіхалі” яшчэ з паўсотні затрыманых падчас маршу. Убачыўшыя знаёмыя твары, супакоіўся. Увечары усіх адвезьлі ў аддзяленьне міліцыі Менскага раёну на Старабарысаўскім тракце. Суткі пратрымалі там, на наступны дзень – суд. Выпісалі штраф і адпусьцілі.

Як узгадвае мой суразмоўца, 10 гадоў таму праваахоўнікі ўсё ж была крыху больш спагадлівая. І нават капітан міліцыі на разьвітаньне пажадаў: вы ж, глядзіце, крыху там акуратней змагайцеся.

Першыя палітычныя “хімікі” сувэрэннай Беларусі

Наступная вялікая акцыя адбылася роўна праз месяц, на ўгодкі Чарнобыльскай катастрофы. Пасьля акцыі з сябрамі рушылі ў бок мікрараёну “Захад”. Але на скрыжаваньні праспэкту Пушкіна і вуліцы Альшэўскага раптам спыняецца машына, усіх тром “заломваюць” рукі за сьпіны і вязуць у аддзяленьне міліцыі на вуліцы Сурганава. За “паўторны ўдзел” у несанкцыянаванай акцыі распачатая крымінальная справа – нягледзячы на тое, што за сакавіцкія падзеі Лыско ўжо быў пакараны і штраф заплаціў. Трое сутак правёў у спэцпрыёмніку-разьмеркавальніку на Акрэсьціна, пасьля чаго перавезьлі ў сьледчы ізалятар на Валадарскага. Там адседзеў месяц, пасьля чаго нечаканая разьвязка -- адпусьцілі пад падпіску аб нявыезьдзе. Уладзімер узгадвае, што пасьля месяцу ў “замураваным скляпеньні” як наноў нарадзіўся – на дрэвах толькі зьявіліся зялёныя лісточкі, было поўнае адчуваньне неадхільных зьменаў да лепшага.

Але ў лістападзе таго ж, 1997 году, Лыска выклікаюць у суд. Падчас працэсу пазнаёміўся зь іншымі “палітычнымі”, якіх таксама вінавацілі ў рэцыдыве. Гэта мастак Рыгор Кійко, фізык Алесь Бондараў, геоляг Аляксандар Сарокін, супрацоўнік Менскага мэтрапалітэну Аляксей Каваль ды іншыя. Два тыдні цягнуліся судовыя паседжаньні, у выніку Лыско і Кійко асудзілі да двух гадоў “хіміі”, з астатніх два гады мусілі вылічваць 20% ад заробку. Усе, за выключэньнем Лыска, падалі апэляцыю. Аднак Вярхоўны суд рашэньне пакінуў у сіле, і 8 сакавіка 1998 году нашага героя выправілі ў Гомель. Адрас часовай прыпіскі – вуліца Рабочая, 22.

У цэнтры Гомеля, у раёне “сельмаша”, знаходзіцца 5-ці павярховы інтэрнат для асуджаных. З той толькі розьніцай, што замест звыклага атрыбута студэнцкага ці працоўнага інтэрната -- бабкі-вахтэркі -- тут на першым паверсе – міліцыянты. На пытаньне пра кантынгент “установы” Уладзімер адказвае коратка: у асноўным “хуліганы”. То бок, удакладняе “нармалёвыя людзі”.

Валадарка як школа нерэальнага жыцьця

Не параўнаць з уражаньнямі, атрыманымі на Валадарцы: “Далі матрац, заходзіш у так званую “хату” -- усе сядзяць, глядзяць на цябе. Крыху панікуеш, бо ня ведаеш, што рабіць. Потым “давялі”, як сябе паводзіць, што існуе вельмі акрэсьленая іерархія. У кожнай хаце свой “сматрашчы”, які ўказвае, дзе спаць. Спачатку “кватэраваў” ля дзьвярэй, але за два тыдні пераехаў бліжэй да вакна. Усяго ў камэры 14 “шканароў” (ложкаў), а суду чакалі больш за 30 чалавек. Таму спалі па чарзе, адну койку дзялілі на трох чалавек. Цяжка было, асабліва ня спаць уначы, бо як для “зялёнага” выпадала зьмена усю ноч “кукаваць”, то бок, швэндацца па камэры.

... Да “палітычнага” Лыска сукамэрнікі паставіліся надзвычай добра, нават, як узгадвае Ўладзімер, атрымаў адпаведнае “паганяла” – Дырэктар. Неўзабаве даверылі раздаваць кнігі: раз на месяц прыносілі ў камэру чытво і ён разьмяркоўваў, каму якую выдаць. Адрозна ад “хіміі”, кажа суразмоўца, тут жыцьцё цалкам аўтаномнае, адарванае ад засьценкавых рэалій -- асобныя людзі, чакаючы сьледзтва, сядзяць па два і болей гады.

За месяц перажыў два вялікія “шмоны”, калі налятаюць людзі ў чорным, у масках, усіх без разбору “месяць” і пачынаецца вялікі ператрус. Гэта татальны “выварот”, усіх выганяюць на калідор, ставяць тварам да сьцяны. У Лыска знайшлі маток нітак, “коні” па-турэмнаму. Гэта ў зьняволеньні рэч неабходная: як ноч прыходзіць, пачынаецца перапіска, ад хаты ў хату праз вокны. Пэрсанал пра ўсё гэта ведае, але ўсялякую самадзейнасьць спыняе. “Вешацца сабраўся?”, -- запытаўся ахоўнік і, не чакаючы адказу, так “зашпуліў” Уладзімеру ў грудзі, што той на ўсёй хуткасьці сустрэўся са сьцяной. І ўвогуле “дзеля прафіляктыкі”, як узгадвае Ўладзімер, білі дужа моцна.

На “хіміі” рэаліі былі зусім іншыя. Натуральна, што з прапановамі працы ніхто насустрач не бег: хочаш працаваць – ідзі ўладкоўвайся. Лыско пайшоў шукаць шчасьця па спэцыяльнасьці, на мясцовае геадэзічнае прадпрыемства. Удача ўсьміхнулася: узялі на працу і, каб не лезьлі ўсялякія думкі і хутчэй ляцеў час, Уладзімер працаваў сем дзён на тыдзень. Кажа, што тыя парадкі былі нашмат больш лібэральныя, чым існуюць зараз: з вартай за кожным ніхто не хадзіў, галоўнае -- вярнуцца да вечаровай паверкі ў 21.30..

Так без асаблівых прыгодаў адседзеў год, дакладней адбегаў, бо геадэзіста ж ногі кормяць. І неўзабаве выйшаў указ пра амністыю. Сярод іншых, выпусьцілі і Лыска. Такім чынам, з двух прысуджаных гадоў адседзеў палову.

Пасьля выхаду на волю з палітычнай актыўнасьцю Ўладзімер Лыско не завязаў і яго па-ранейшаму можна было ўбачыць у галаве калёны.

Тэрмін Лыска – на сумленьні “кінаапэратара” КДБ

Неўзабаве зноў трапіў у міліцыю. Хоць, кажа, наважыўся на экспэрымэнт: маўляў, буду стаяць, безь ніякіх актыўных дзеяньняў. “Нават рот не раскрыю”, -- даў сабе суровае абяцаньне. Але, відаць, такая ўжо “карма”: схапілі, адвезьлі ў пастарунак. Адбыў суткі, завялі адміністратыўную справу. Адно што абышоўся вялікім штрафам – 20 тагачасных мінімальных заробкаў.

Уладзімер Лыско ніводнага разу не фігураваў сярод арганізатараў якойсьці палітычнай акцыі. Тады чаму пакараньне – два гады “хіміі” -- неадпаведнае статусу?

Сам тлумачыць гэта заўсёды актыўнай пазыцыяй падчас акцый. Дый супрацоўнікі спэцслужбаў усё здымаюць на відэа. І Лыска засудзілі ў асноўным дзякуючы сьведчаньням такога “кінаапэратара”, капітана Прыходзькі. У судзе дэманстраваўся кадр, калі Лыско падышоў і замахнуўся на “апэратара” – маўляў, навошта здымаеш? У руках пры гэтым было дрэўка ад сьцяга, зламанае міліцыянтамі і з дапамогай якога ўдзельнікі маршу адбівалі ад міліцыі маці Славаміра Адамовіча. У сваіх паказаньнях міліцыянт настойваў, што Лыско яго ўдарыў, хоць ніякага пацьверджаньня таму не было. Да таго ж, абапал стаялі два амапаўцы, якія бачылі, што ніхто нікога ня біў.

Аднак, калі на судзе судзьдзя у пацярпелага запытаў: колькі жадаеце, каб атрымаў Лыско, той адказаў: ня меней за пяць гадоў.

На працу палітычная актыўнасьць Ўладзімера Лыско пакуль не паўплывала: спэцыяліст з 30-гадовым практычным досьведам працы патрэбен усюды. “Геадэзіст -- ён і ў Афрыцы геадэзіст”, -- разважае Ўладзімер. І ўвогуле ён удзячны сваім калегам, якія ад пачатку былі на ягоным баку і пісалі хадайніцтвы ў суд, каб яго не каралі так жорстка.

Адзінае, што ўсё менее у калёнах сучасных дэманстрантаў сяброў, зь якімі пачыналі хадзіць на маршы на бурным зломе 1980-1990-х гадоў. Хтосьці непакоіцца за сям’ю – а раптам пасадзяць, хто карміць дзяцей будзе? Кагосьці запужалі на працы, намёртва прывязаўшы кантрактам. Дый праваахоўная сыстэма, аўтарытэтна канстатуе Ўладзімер, стала нашмат больш жорсткая. А ўмовы на “хіміі” і ўвогуле параўноўваць не выпадае – цяперашніх палітзьняволеных нават на “хіміі” трымаюць як на “зоне”.

Праўдападобна, што і наш герой паступова дыстанцыюецца ад беларускіх рэаліяў, якія ўсё больш канцэнтруюцца ў руках аднаго чалавека. “Абрыдла ўсё, -- кідае нават у роспачы. Нават на ўзроўні тэлебачаньня: немагчыма глядзець ні беларускае, ні расейскае. Вось набыў спадарожнік. Гляджу Ўкраіну. Ведаеце -- неба і зямля, якая свабода ёсьць там і ў якой рэзэрвацыі жывём мы”.


Уладзімер Лыско нарадзіўся 20 ліпеня 1957 году ў Барысаве. У 1974 годзе скончыў школу і паступіў у палітэхнічны тэхнікум па спэцыяльнасьці “інжынэрная геадэзія”. У 1975-м быў прызваны ў войска, служыў тры гады на Балтыйскім флёце, базаваўся на нямецкай высьпе Рюгенд. Пасьля службы і заканчэньня тэхнікума разьмеркаваўся ў Менск, у тагачаснае 5-е геадэзічнае прадпрыемства пры Савеце міністраў СССР.

Асуджаны да двух гадоў “хіміі” за ўдзел у несанкцыянаванай акцыі ў дзень Волі 25 сакавіка 1997 году. Пакараньне адбываў у Гомелі.

Беспартыйны, больш за 30 гадоў працуе па спэцыяльнасьці, геадэзістам.