Субота, 20 жніўня
Ранічкай малюся да Бога. Аддаю ў апеку Богу дзень сёньняшні, дзяцей, сябе й тых, каго люблю.
Уходжваюся. Так мама казала. У мамы быў хутар, была скацінка. У мяне ёсьць адны коцікі — хатнія й вандроўныя. Кармлю ўсіх, пакуль дом сьпіць. Выходзіць з пад’езду брат пісьменьніка Аляксея Карпюка — Валодзя. Цікавіцца, як мае коцікі. Кожную раніцу бегае на стадыён, што праз нашу вуліцу Кастуся Каліноўскага. Той самы, збудаваны на касьцёх габрэяў. За лета разбурылі высокі плот, і стала сьвятлей. Я жыву на першым паверсе, ад вакна да вуліцы шумяць старыя вербы й бярозы.
Сын Валера й унук Андрэй пайшлі. Па суботах езьдзяць зь сябрамі на стары аэрадром, там лётаюць на “бланіку” — так называюць плянэр...
Нядзеля, 21 жніўня
Па польскім тэлебачаньні ўдзельнічаю ў сьвятой імшы, якую праводзіць папа рымскі Бэнэдыкт XVI у Нямеччыне, у Кёльне (палякі кажуць — у Калёніі). Нямецкі кампазытар напісаў адмысловую музыку да гэтай урачыстасьці — вельмі прыгожую. Сьвяты Айцец Бэнэдыкт XVI працягвае традыцыю папярэдніка Яна Паўла II, які шмат вандраваў, які вітаў беларусаў па-беларуску, які вывеў касьцёл зь сьцен сьвятыняў на велізныя пляцы... Бэнэдыкт XVI больш стрыманы ў эмоцыях, але казаньне ягонае глыбокае...
Належу да гэтай усясьветнай супольнасьці, якую каталіцкі касьцёл будуе. Пад ягонай апекай робіць свае нясьмелыя крокі касьцёл беларускі — у ім прэзэнтуецца мова. Маладыя сьвятары трымаюцца традыцыі сьвятой памяці беларускага ксяндза Ўладзіслава Чарняўскага зь Вішнева. Інтэлігенцыя да іх далучаецца.
А 15-й гадзіне ў катэдры імша на беларускай мове. Арганіст Бруна Тэрмін пачынае граць. Касьцёл запаўняецца моладзьдзю, інтэлігенцыяй. Сьвятую імшу вядзе самы малады сьвятар Андрэй Зноска, родам зь Бярозаўкі. Але казаньне сёньня прамаўляе місіянэр. Андрэй перакладае на мову. Спраўляецца.
Панядзелак, 22 жніўня
Слухаю ранкам радыё “Свабода”. Пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч прызнаецца ў любові Беларусі на расейскай мове. Як моцна трэба любіць, каб, стаўшы пісьменьніцай, ня ведаць мовы.
Няма Беларусі без беларускай мовы. Беларусь — гэта беларуская мова. Яе ня вылічыш у працэнтах ужываньня, як збожжа, як грошы. Мова — гэта душа, а душа — маленькая. Але без душы чалавек — не чалавек, а д’ябал.
Як зганілі вёску: яна і такая і гэтакая. Беларусь і цяпер духоўна жывіцца вёскай, здраджаванай, змучанай. У вёсцы жыве мая сястра Рэня. Яна, сялянка, чытае Караткевіча, Брыля й Карпюка. Яна — мая моўная крыніца, мае слоўнікі й граматыка.
Патэлефанавала нявестка. Пацешыла: наш Андрэй паступіў у тэхнікум.
Дачытваю рукапіс Алеся Чобата “Тадэвуш Касьцюшка” На 80 бачынах, перанаселены гістарычнымі падзеямі. Кнігібка — назваў бы Ластоўскі.
У 1798 годзе ў Парыжы Касьцюшка апублікаваў кнігібку “Ці могуць палякі дабіцца незалежнасьці”, у якой напісаў: “Народ, які сам ня здольны вырашыць сваіх унутраных праблем (моўных, сацыяльных, саслоўных, канфэсійных), ня мае шанцаў на свабоду й незалежнасьць”... Аднак польскі народ вырашае свае ўнутраныя праблемы сам!
Уключаю польскае тэлебачаньне, каб даведацца пра навіны ў Горадні. Але сёньня на экране няма маіх знаёмых каля помніка Адаму Міцкевічу. Зацішша перад бурай, перад зьездам, які польскай меншасьці навязвае ўлада.
Пачула такую думку: “Першая полька цяпер жыве ў Горадні”.
Ня ведаю, ці мае Анжаліка Борыс мужа, сям’ю. Калі адна жыве, то страшна за яе: уночы ўрываюцца ў памяшканьне ўзброеныя амонаўцы! Во ў якім краі жывём! Выбары без узгадненьня з інстанцыямі лічацца несапраўднымі. Ды яшчэ выбралі дзяўчыну!
Аўторак, 23 жніўня
Схадзіла ранкам на Грандзіцкі кірмаш. Гэта блізка. Кірмаш маленькі. Купіла коцікам рыбкі. Купляю гародніну, памідоры ў сьветлай гаспадыні. Яна кажа: “Сваім — па 900”. Гэта я — сваячка, бо сталы пакупнік. Размаўляюць са мной так, як я зь імі, — па беларуску. А хто не размаўляе, — у таго я не купляю.
А першай гадзіне прыехаў Андрэй Чобат са Скідзелю. Пачытаць вершы. Я ў яго адзіны слухач і чытач. Прачытала зборнік вершаў “Тут быў сад”, эсэ-прагноз “Беларусь 2006 — 2016”. Выдаўцоў у Чобата няма. Але ён піша, каб жыць. Учора яму споўнілася 46 гадоў. Падарунак — кіцікэт ягоным коцікам, Сашку й Касі.
Увечары еду за Нёман.
У Францішканскім касьцёле мае любімыя сьвятыя — Францішак і Антоні, 13 стагодзьдзя.
Сьвяты Антоні памёр 13 чэрвеня 1231 году ў Падуі. Было гэта ў аўторак. Браты Францішкане на ягоную памяць увялі ў касьцёлах спэцыяльную навэну па аўторках — складовую малітву. Заходжу ў закрыстыю. Пробашч натуе ў кнігу маю просьбу да сьв.Антонія, размаўляе са мной мовай Сакрата Яновіча — ён зь Беласточчыны. Але касьцёл моліцца па-польску. Выбіраю месца на лаўцы. Недалёка ад галоўнага алтара Маці Божай Анёльскай у таночку анёлкаў. Прыгожы жывапіс — чатыры абразы эвангелістаў. Пераводжу вочы на абраз сьвятога Антонія ў срэбраных шатах. Залатая кашулька на Дзіцятку. Галубок над русай галавой. Галовы анёлкаў… Жывыя глядыёлусы. Хлопец прынёс рэлікварый — парэшткі сьвятога, апраўленыя ў сонейка. Яго цалуюць у канцы набажэнства.
Пакуль не пагасла сьвятло, я іду да сьвятога Францішка, таксама ў срэбраных шатах (але відны цёмныя пляміны на срэбры). Шэсьць зорачак над галавой. Босы. На нагах і руках стыгматы — раны, як у Хрыста. Мне цяплее ад іх у далонях. Размаўляю зь ім, як з татам, мы — калегі. Ён — вялікі паэт — разумее сястрыцу меншую, такую ж бядачыну... Гасьне сьвятло... Іду пешкі з горкі да Нёмана, па беразе, праз стары мост. Гэты горад мне не належыць. Але ён прыгожы, асабліва — зь Нёманам вечаровым, з рыбаком унізе. Гляджу на каралеўскі замак зь недарэчнай пяцікутнай зоркай на шпілі. Пэйзажы маіх сноў, у якіх лётаю птахам...
Я тут затрымалася надоўга...
Другі сон, які паўтараецца, адбываецца таксама тут, на старым мосьце... Іду я так, як цяпер, — зь левага боку на правы — па мосьце празь Нёман. А мост дашчаны, а масьнічыны разьяжджаюцца, а вада залівае мост...
Серада, 24 жніўня
Ухадзілася. Перапісала тое, што перабрала ў галаве ўначы. Рыфмую ружанцовыя разважаньні вершам. Чатыры часткі ружанца, па пяць таямнічак кожная, — усіх 20 таямнічак, 20 строфаў, 100 радкоў.
Кожная частка павінна быць у адным памеры, у адным малітоўным настроі. Рыфмую традыцыйным вершам, перарабляю шмат разоў.
Трэцяя таямнічка сьвятла — валадарства Бога на зямлі й у небе.
Пшанічкай узыходзім, Божа мілы, зрабіць жывых і нежывых сыноў. Так Беларусь прачнецца, дзе магілы забытых продкаў. Так узыдзе зноў...
Пакуль што пакідаю.
Але рассыпаюцца таямніцы балесныя. Трэба чакаць ночы, каб злавіць новае дыханьне.
Увечары іду ў катэдру. А 20-й гадзіне моладзь выходзіць на Крыжовую дарогу Хрыста.
Моладзь сьпявае пад гітару песьні ўласнай творчасьці на мовах Вялікага Княства. Дома вернуцца да гэтага слэнгу.
Касьцёл сьвятога Ксавэрыя быў асьвечаны (кансэкраваны) 6 сьнежня 1705 году — 300 гадоў таму. Прысутнічалі кароль Аўгуст ІІ і цар Пётар І.
28 жніўня сьвяткуецца юбілей. Будзе ўкаранаваны цудоўны абразок Маці Божай Сьнежнай. Вось гэты тыдзень і прыехалі манахі-рэдэмптарысты зь місіяй гутаркі зь вернікамі.
А на самое сьвята з’едуцца біскупы Беларусі й суседніх краін.
Чацьвер, 25 жніўня
Люблю кнігі паэтаў пра паэтаў. Чытаю аповесьць Эўгеніюша Кабатца “Пагода буры над Палермо” пра паэта Яраслава Івашкевіча ў апошні год ягонага жыцьця. Атрымаў прэмію за адметнасьць асобы й творчасьці. Паехаў на Сыцылію, на ўрачыстасьць уручэньня прэміі. А хацеў там пабыць у самоце — падвесьці рысу пад сваім жыцьцём. Глыбока зразумета прырода старасьці й мастацкасьці. І курсывам у тканіну аповесьці ўплятаюцца думкі Івашкевіча зь ягоных твораў.
Тэлефанаваньне ад Крыстыны Лялько зь Менску. Апякунка мая. Мы, пакуль цёпла, традыцыйна сустракаемся зь ёю на плячох паваленай бурай татавай таполі на маім хутары Загасьцінец, дзе з 16-ці сядзіб засталася адна — Мані Каско. Зазвычай я еду падвечар аўтобусам Горадня-Смаргонь (на яго прадаецца квіток да ракі Гаўі). Стукаюся да Рэні пераначаваць. Пакуль яна з хворымі нагамі мне адчыняе, спамінаю кветку сьвятога Францішка пра дасканалую радасьць (калі табе адчыняць, цябе адлупяць сукаватым кіём і прагоняць — і ты вытрымаеш, дзеля хвалы Бога, бо гэта й ёсьць дасканалай радасьцю). Але мяне кормяць і кладуць у цёплую пасьцелю.
На досьвітку я іх пакіну й пайду на могілкі. Буду размаўляць з татам, мамай, бабуляй Франусяй і дзедам Адамам, а па Эрыку плакаць. Прыбяру шыльнічак. Згавару малітву. Пайду па сьцяжынах дзяцінства, спамінаючы, як мама казала: “За Анютай баравічка ня ўхопіш...” І трэба было добра хавацца, каб у лесе пабыць адной. Сьцяжынкі зарасьлі. Маліна асыпалася. Не пакошаны мурожны луг. Да ракі Гаўі не дабрацца да вады — ніхто не пратаптаў броду. Зьдзічэла маё дзяцінства, мая зямелька.
Але яна — жывая. Птушкі шчабечуць па-беларуску!
Ранічкай малюся да Бога. Аддаю ў апеку Богу дзень сёньняшні, дзяцей, сябе й тых, каго люблю.
Уходжваюся. Так мама казала. У мамы быў хутар, была скацінка. У мяне ёсьць адны коцікі — хатнія й вандроўныя. Кармлю ўсіх, пакуль дом сьпіць. Выходзіць з пад’езду брат пісьменьніка Аляксея Карпюка — Валодзя. Цікавіцца, як мае коцікі. Кожную раніцу бегае на стадыён, што праз нашу вуліцу Кастуся Каліноўскага. Той самы, збудаваны на касьцёх габрэяў. За лета разбурылі высокі плот, і стала сьвятлей. Я жыву на першым паверсе, ад вакна да вуліцы шумяць старыя вербы й бярозы.
Сын Валера й унук Андрэй пайшлі. Па суботах езьдзяць зь сябрамі на стары аэрадром, там лётаюць на “бланіку” — так называюць плянэр...
Нядзеля, 21 жніўня
Па польскім тэлебачаньні ўдзельнічаю ў сьвятой імшы, якую праводзіць папа рымскі Бэнэдыкт XVI у Нямеччыне, у Кёльне (палякі кажуць — у Калёніі). Нямецкі кампазытар напісаў адмысловую музыку да гэтай урачыстасьці — вельмі прыгожую. Сьвяты Айцец Бэнэдыкт XVI працягвае традыцыю папярэдніка Яна Паўла II, які шмат вандраваў, які вітаў беларусаў па-беларуску, які вывеў касьцёл зь сьцен сьвятыняў на велізныя пляцы... Бэнэдыкт XVI больш стрыманы ў эмоцыях, але казаньне ягонае глыбокае...
Належу да гэтай усясьветнай супольнасьці, якую каталіцкі касьцёл будуе. Пад ягонай апекай робіць свае нясьмелыя крокі касьцёл беларускі — у ім прэзэнтуецца мова. Маладыя сьвятары трымаюцца традыцыі сьвятой памяці беларускага ксяндза Ўладзіслава Чарняўскага зь Вішнева. Інтэлігенцыя да іх далучаецца.
А 15-й гадзіне ў катэдры імша на беларускай мове. Арганіст Бруна Тэрмін пачынае граць. Касьцёл запаўняецца моладзьдзю, інтэлігенцыяй. Сьвятую імшу вядзе самы малады сьвятар Андрэй Зноска, родам зь Бярозаўкі. Але казаньне сёньня прамаўляе місіянэр. Андрэй перакладае на мову. Спраўляецца.
Панядзелак, 22 жніўня
Слухаю ранкам радыё “Свабода”. Пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч прызнаецца ў любові Беларусі на расейскай мове. Як моцна трэба любіць, каб, стаўшы пісьменьніцай, ня ведаць мовы.
Няма Беларусі без беларускай мовы. Беларусь — гэта беларуская мова. Яе ня вылічыш у працэнтах ужываньня, як збожжа, як грошы. Мова — гэта душа, а душа — маленькая. Але без душы чалавек — не чалавек, а д’ябал.
Як зганілі вёску: яна і такая і гэтакая. Беларусь і цяпер духоўна жывіцца вёскай, здраджаванай, змучанай. У вёсцы жыве мая сястра Рэня. Яна, сялянка, чытае Караткевіча, Брыля й Карпюка. Яна — мая моўная крыніца, мае слоўнікі й граматыка.
Патэлефанавала нявестка. Пацешыла: наш Андрэй паступіў у тэхнікум.
Дачытваю рукапіс Алеся Чобата “Тадэвуш Касьцюшка” На 80 бачынах, перанаселены гістарычнымі падзеямі. Кнігібка — назваў бы Ластоўскі.
У 1798 годзе ў Парыжы Касьцюшка апублікаваў кнігібку “Ці могуць палякі дабіцца незалежнасьці”, у якой напісаў: “Народ, які сам ня здольны вырашыць сваіх унутраных праблем (моўных, сацыяльных, саслоўных, канфэсійных), ня мае шанцаў на свабоду й незалежнасьць”... Аднак польскі народ вырашае свае ўнутраныя праблемы сам!
Уключаю польскае тэлебачаньне, каб даведацца пра навіны ў Горадні. Але сёньня на экране няма маіх знаёмых каля помніка Адаму Міцкевічу. Зацішша перад бурай, перад зьездам, які польскай меншасьці навязвае ўлада.
Пачула такую думку: “Першая полька цяпер жыве ў Горадні”.
Ня ведаю, ці мае Анжаліка Борыс мужа, сям’ю. Калі адна жыве, то страшна за яе: уночы ўрываюцца ў памяшканьне ўзброеныя амонаўцы! Во ў якім краі жывём! Выбары без узгадненьня з інстанцыямі лічацца несапраўднымі. Ды яшчэ выбралі дзяўчыну!
Аўторак, 23 жніўня
Схадзіла ранкам на Грандзіцкі кірмаш. Гэта блізка. Кірмаш маленькі. Купіла коцікам рыбкі. Купляю гародніну, памідоры ў сьветлай гаспадыні. Яна кажа: “Сваім — па 900”. Гэта я — сваячка, бо сталы пакупнік. Размаўляюць са мной так, як я зь імі, — па беларуску. А хто не размаўляе, — у таго я не купляю.
А першай гадзіне прыехаў Андрэй Чобат са Скідзелю. Пачытаць вершы. Я ў яго адзіны слухач і чытач. Прачытала зборнік вершаў “Тут быў сад”, эсэ-прагноз “Беларусь 2006 — 2016”. Выдаўцоў у Чобата няма. Але ён піша, каб жыць. Учора яму споўнілася 46 гадоў. Падарунак — кіцікэт ягоным коцікам, Сашку й Касі.
Увечары еду за Нёман.
У Францішканскім касьцёле мае любімыя сьвятыя — Францішак і Антоні, 13 стагодзьдзя.
Сьвяты Антоні памёр 13 чэрвеня 1231 году ў Падуі. Было гэта ў аўторак. Браты Францішкане на ягоную памяць увялі ў касьцёлах спэцыяльную навэну па аўторках — складовую малітву. Заходжу ў закрыстыю. Пробашч натуе ў кнігу маю просьбу да сьв.Антонія, размаўляе са мной мовай Сакрата Яновіча — ён зь Беласточчыны. Але касьцёл моліцца па-польску. Выбіраю месца на лаўцы. Недалёка ад галоўнага алтара Маці Божай Анёльскай у таночку анёлкаў. Прыгожы жывапіс — чатыры абразы эвангелістаў. Пераводжу вочы на абраз сьвятога Антонія ў срэбраных шатах. Залатая кашулька на Дзіцятку. Галубок над русай галавой. Галовы анёлкаў… Жывыя глядыёлусы. Хлопец прынёс рэлікварый — парэшткі сьвятога, апраўленыя ў сонейка. Яго цалуюць у канцы набажэнства.
Пакуль не пагасла сьвятло, я іду да сьвятога Францішка, таксама ў срэбраных шатах (але відны цёмныя пляміны на срэбры). Шэсьць зорачак над галавой. Босы. На нагах і руках стыгматы — раны, як у Хрыста. Мне цяплее ад іх у далонях. Размаўляю зь ім, як з татам, мы — калегі. Ён — вялікі паэт — разумее сястрыцу меншую, такую ж бядачыну... Гасьне сьвятло... Іду пешкі з горкі да Нёмана, па беразе, праз стары мост. Гэты горад мне не належыць. Але ён прыгожы, асабліва — зь Нёманам вечаровым, з рыбаком унізе. Гляджу на каралеўскі замак зь недарэчнай пяцікутнай зоркай на шпілі. Пэйзажы маіх сноў, у якіх лётаю птахам...
Я тут затрымалася надоўга...
Другі сон, які паўтараецца, адбываецца таксама тут, на старым мосьце... Іду я так, як цяпер, — зь левага боку на правы — па мосьце празь Нёман. А мост дашчаны, а масьнічыны разьяжджаюцца, а вада залівае мост...
Серада, 24 жніўня
Ухадзілася. Перапісала тое, што перабрала ў галаве ўначы. Рыфмую ружанцовыя разважаньні вершам. Чатыры часткі ружанца, па пяць таямнічак кожная, — усіх 20 таямнічак, 20 строфаў, 100 радкоў.
Кожная частка павінна быць у адным памеры, у адным малітоўным настроі. Рыфмую традыцыйным вершам, перарабляю шмат разоў.
Трэцяя таямнічка сьвятла — валадарства Бога на зямлі й у небе.
Пшанічкай узыходзім, Божа мілы, зрабіць жывых і нежывых сыноў. Так Беларусь прачнецца, дзе магілы забытых продкаў. Так узыдзе зноў...
Пакуль што пакідаю.
Але рассыпаюцца таямніцы балесныя. Трэба чакаць ночы, каб злавіць новае дыханьне.
Увечары іду ў катэдру. А 20-й гадзіне моладзь выходзіць на Крыжовую дарогу Хрыста.
Моладзь сьпявае пад гітару песьні ўласнай творчасьці на мовах Вялікага Княства. Дома вернуцца да гэтага слэнгу.
Касьцёл сьвятога Ксавэрыя быў асьвечаны (кансэкраваны) 6 сьнежня 1705 году — 300 гадоў таму. Прысутнічалі кароль Аўгуст ІІ і цар Пётар І.
28 жніўня сьвяткуецца юбілей. Будзе ўкаранаваны цудоўны абразок Маці Божай Сьнежнай. Вось гэты тыдзень і прыехалі манахі-рэдэмптарысты зь місіяй гутаркі зь вернікамі.
А на самое сьвята з’едуцца біскупы Беларусі й суседніх краін.
Чацьвер, 25 жніўня
Люблю кнігі паэтаў пра паэтаў. Чытаю аповесьць Эўгеніюша Кабатца “Пагода буры над Палермо” пра паэта Яраслава Івашкевіча ў апошні год ягонага жыцьця. Атрымаў прэмію за адметнасьць асобы й творчасьці. Паехаў на Сыцылію, на ўрачыстасьць уручэньня прэміі. А хацеў там пабыць у самоце — падвесьці рысу пад сваім жыцьцём. Глыбока зразумета прырода старасьці й мастацкасьці. І курсывам у тканіну аповесьці ўплятаюцца думкі Івашкевіча зь ягоных твораў.
Тэлефанаваньне ад Крыстыны Лялько зь Менску. Апякунка мая. Мы, пакуль цёпла, традыцыйна сустракаемся зь ёю на плячох паваленай бурай татавай таполі на маім хутары Загасьцінец, дзе з 16-ці сядзіб засталася адна — Мані Каско. Зазвычай я еду падвечар аўтобусам Горадня-Смаргонь (на яго прадаецца квіток да ракі Гаўі). Стукаюся да Рэні пераначаваць. Пакуль яна з хворымі нагамі мне адчыняе, спамінаю кветку сьвятога Францішка пра дасканалую радасьць (калі табе адчыняць, цябе адлупяць сукаватым кіём і прагоняць — і ты вытрымаеш, дзеля хвалы Бога, бо гэта й ёсьць дасканалай радасьцю). Але мяне кормяць і кладуць у цёплую пасьцелю.
На досьвітку я іх пакіну й пайду на могілкі. Буду размаўляць з татам, мамай, бабуляй Франусяй і дзедам Адамам, а па Эрыку плакаць. Прыбяру шыльнічак. Згавару малітву. Пайду па сьцяжынах дзяцінства, спамінаючы, як мама казала: “За Анютай баравічка ня ўхопіш...” І трэба было добра хавацца, каб у лесе пабыць адной. Сьцяжынкі зарасьлі. Маліна асыпалася. Не пакошаны мурожны луг. Да ракі Гаўі не дабрацца да вады — ніхто не пратаптаў броду. Зьдзічэла маё дзяцінства, мая зямелька.
Але яна — жывая. Птушкі шчабечуць па-беларуску!
