Чыноўнікі ад адукацыі плянуюць у хуткім часе перавесьці выкладаньне нацыянальнай гісторыі ў школах Беларусі на расейскую мову. Дагэтуль гісторыю й геаграфію сваёй краіны вучні ва ўсіх беларускіх школах (нават расейскамоўных) вывучалі па-беларуску. Навіна пра далейшую русыфікацыю сыстэмы нацыянальнай адукацыі выклікала заўважны розгалас сярод слухачоў “Свабоды”. Сёньняшнюю размову пачну з аднаго з такіх лістоў. Яго аўтар ведае праблему, як кажуць, “знутры”.
Яна Марчук – вучаніца адзінаццатай клясы сярэдняй агульнаадукацыйнай школы ў Горадні, ёй 16 год. Школа – якіх большасьць у Беларусі: асноўную колькасьць навучальных дысцыплінаў у ёй выкладаюць па-расейску. Выключэньне – родная мова й літаратура, геаграфія й гісторыя Беларусі. І вось гісторыю з гэтага пераліку хочуць выключыць.
“Такая навіна ня можа не хваляваць! Усё сваё школьнае жыцьцё мы вывучалі гэты прадмет на роднай мове. У пачатковай школцы ў нас быў курс “Мая Радзіма – Беларусь”, зь пятай клясы праходзім “Гісторыю Беларусі”. І за ўвесь гэты час ніколі не вялася гутарка пра тое, каб настаўнік выкладаў, а вучні рыхтаваліся да гэтага ўроку ПА-РУСКУ. Прадмет пра Беларусь – значыць, і займаемся на беларускай мове. А як жа інакш можна распавесьці пра нашу старадаўнюю славутую гісторыю?
Я ўпэўнена: калі б ствараліся ўмовы для сапраўды свабоднага выбару мовы навучаньня, то выпускнікоў беларускамоўных школ было б значна больш за сёлетнія 22 тысячы! Не стае дзіцячых садкоў, дзе выхаваньне вялося б на роднай мове. Яны павінны быць у кожным мікрараёне гораду. А ў нас такі садок адзін на ўвесь горад – на вуліцы Ўрублеўскага. Каму захочацца, скажам, з Паўднёвага ці Дзевятоўкі штодня вазіць сваё дзіця на другі канец гораду?
Пагадзіцеся, што адсутнасьць беларускамоўных школ у больш чым 300-тысячнай Горадні таксама не спрыяе пашырэньню навучаньня па-беларуску. Дзецям і падлеткам патрэбны адмысловыя газэты й часопісы, адукацыйныя й забаўляльныя тэлеперадачы й кінафільмы. Пасьлядоўна расьце колькасьць школьнікаў, якія карыстаюцца Internetам. Чаму ў нас няма такога разнастайнага, інфармацыйна насычанага й – галоўнае – беларускамоўнага дадатковага навучальнага матэрыялу? Нарэшце, чаму выпускнікі беларускамоўных школ ня могуць працягваць сваё навучаньне на роднай мове ў ВНУ, калі яны паступілі на юрыдычны факультэт або, напрыклад, на факультэт аховы расьлін?
Думаецца, што толькі тады, калі будуць створаны адпаведныя ўмовы для паўнавартаснага й свабоднага разьвіцьця абедзьвюх дзяржаўных моў, замацуюцца сапраўды аб’ектыўныя падставы для таго, каб казаць пра гарантаванае законам права выбіраць мову свайго навучаньня.
Яна Марчук, 16 год, вучаніца 11 клясы англа-матэматычнага профілю, Горадня”.
Зусім лягічныя й цалкам слушныя развагі, Яна. Гэтыя пытаньні павінны задаваць сабе й шукаць адказы на іх старшыня гарвыканкаму, міністар адукацыі, кіраўнік ураду. Тое, што такія пытаньні й высновы ў такім выглядзе сфармулявала 16-гадовая дзяўчына, якую адзінаццаць гадоў вучылі ў расейскамоўнай школе й пазьбягалі часам навучаньня сытуацый зь перакошаным у расейскі бок дзьвюхмоўем, – сур’ёзны сыгнал для чыноўнікаў ад адукацыі. Праблема, пра існаваньне якой яны добра ведаюць, але робяць выгляд, быццам яе няма: маўляў, як-небудзь сама адпадзе ў працэсе татальнай русыфікацыі, насамрэч нікуды не зьнікае й не вырашаецца. Нават са сьцен русыфікаванай школы выходзяць выпускнікі, якія разважаюць пра такія праблемы больш кваліфікавана й грунтоўна, чым высокапастаўленыя чыноўнікі Міністэрства адукацыі. І будучыня ўрэшце за гэтымі юнакамі й дзяўчатамі, а не за дашчэнту запалоханымі, несамастойнымі й безыніцыятыўнымі бюракратамі.
Наш слухач Аляксандар Макараў зь Ліды разважае пра некаторыя адметнасьці аўтарытарнай сыстэмы ўлады. У лісьце на “Свабоду” ён піша:
“Рэпрэсіі, перасьлед іншадумцаў, адсутнасьць свабоды слова спакваля сталі ў Беларусі звыклымі. Нават у дробязях таталітарная сыстэма пераймае сваіх славутых папярэднікаў. Дастаткова згадаць гіганцкія будоўлі (палацы й Нацыянальную бібліятэку), вайсковыя парады з масавымі фізкультурнымі шэсьцямі… А гэты момант, калі кіраўнік дзяржавы трымае на руках маленькае дзяўчо, што прынесла яму кветкі… Адразу згадваецца фота Сталіна зь дзяўчынкай у піянэрскім гальштуку на руках. І парады, і шэсьці фізкультурнікаў – усё гэта людзі бачылі на кадрах старой кінахронікі 30--40-х гадоў. Улада баіцца любой праявы апазыцыйнасьці. У нас у Лідзе падчас выбарчай кампаніі над вуліцамі вывесілі плякаты-расьцяжкі “Лёс краіны – твой лёс”. Напісаны яны былі белымі літарамі на сінім полі. А тут Мілінкевіч 2-га сакавіка выступіў па тэлебачаньні й абвясьціў сіні колер колерам апазыцыі. Што тут усчалося! Сінія расьцяжкі сталі неадкладна здымаць, а на іх месцы неўзабаве зьявіліся чырвоныя. Як жа яны перапалохаліся!
… Праўда, на вежы Лідзкага замку захаваўся ветравік з гербам “Пагоня” – за 12 год улады так і не змаглі яго зьняць”.
Напэўна, спадар Макараў, дойдзе чарга й да ветравіка – калі толькі ня знойдзецца разумны чыноўнік і не пераканае пільных таварышаў, што помнік архітэктуры чапаць ня варта, нават калі ён і не зусім адпавядае цяперашнім ідэалягічным пастулатам. Не дадумаліся ж пакуль да зьнішчэньня старонак кніг, выдадзеных на пачатку 1990-х гадоў, у якіх шмат малюнкаў і фатаздымкаў з нацыянальнымі гістарычнымі сымбалямі.
Адзін мой знаёмы чыноўнік у 1995-м годзе, калі пасьля рэфэрэндуму загадана было памяняць шыльды са старой сымболікай, новай шыльды распарадзіўся не замаўляць – абмежаваўся заменай гербу. Акуратна зьнятую выяву “Пагоні” забраў сабе й хавае ў шуфлядзе стала. Калі нацыянальная сымболіка зноў стане дзяржаўнай, на шыльдзе гэтай установы яна зьявіцца ў той жа дзень.
Наступны ліст – ад Івана Савіча зь вёскі Багданаўка Лунінецкага раёну.
“Наша сёньняшняе грамадзтва ў сваёй большасьці апанавана вірусам спажывецкага “пафігізму”. І вельмі хацелася б, каб Радыё Свабода не спрабавала патураць гэтым спажывецкім запатрабаваньням. Бо як мудра зазначыў шаноўны Уладзімер Някляеў:
“Народу можа засьціць зрок бяз дай прычыны, Ды бачыць Божа кожны крок на звод Айчыны...”
Так склалася, што ў нашай краіне людзі амаль пазбаўлены альтэрнатыўных сродкаў масавай інфармацыі. Радыё Свабода застаецца адзінай непаўторнай і жыватворнай крыніцай. Слухаюць “Свабоду” збольшага людзі, не абыякавыя да лёсу нашага краю, якіх цікавіць наша гісторыя й культура як незаменны й першасны атрыбут кожнай нацыі”.
Далей у сваім лісьце Іван Савіч працягвае размову, пачатую некалькі тыдняў таму нашым слухачом Эдуардам Тобіным са Смалявічаў – пра верагоднасьць вяртаньня ў сучасны ўжытак гістарычнага назову “Літва” ў дачыненьні да беларускіх земляў.
“У нашай краіне шмат што магчыма – нават тое, што малаверагодна. І Беларусь магла б зноў стаць Літвою, як і павінна быць. Народу ўсё адно, як кажуць, “да ліхтара” – ці Беларусь гэта, ці Літва. Ды Літва прыгажэй гучыць. Беларусь жа анямела й маўчыць. Можа, якраз памяць пра Вялікую Літву й здолее абудзіць сонную Беларусь, якая пакрысе ператвараецца ці то ў Русабелію, ці невядома ў што.
Думаю, многія слухачы, як і я, хочуць, каб па “Свабодзе” гучала болей перадачаў на гістарычную, літаратурную, рэлігійную тэматыку, і меней – пра газавую трубу. Бо ня толькі трубамі й газам жыве чалавек. Таму ён і застаецца чалавекам”.
Мы, спадар Савіч, спрабуем улічваць інтарэсы й пажаданьні ўсіх нашых слухачоў – і тых, хто аддае перавагу гістарычнай і культурнай тэматыцы, і тых, каго больш цікавяць сучасныя палітычныя й эканамічныя праблемы. Слухачоў, якіх найперш цікавіць, як Вы пішаце, “газавая труба”, – таксама нямала. І ў іх свая аргумэнтацыя: заўтрашні дзень Беларусі, узровень жыцьця сёньняшніх беларускіх грамадзянаў у многім залежыць якраз ад гэтага.
Што да гістарычных назоваў і магчымасьці іх вяртаньня ў сучасны ўжытак. Мне ўжо ня раз даводзілася выказвацца на гэту тэму. Вярнуцца ў 16-е стагодзьдзе немагчыма. Назвы “Беларусь” і “беларусы” за апошнія паўтара стагодзьдзі трывала ўкараніліся ў грамадзкую сьвядомасьць, прызнаны міжнароднай супольнасьцю. Гэта ж датычыць і сучаснай Літвы.
Спрэчка за гістарычную назву нават у сёньняшняй Эўропе здольна прывесьці да сур’ёзнага міжнароднага канфлікту. Гэтак здарылася з Македоніяй – былой саюзнай югаслаўскай рэспублікай. Пасьля распаду фэдэрацыі на пачатку 90-х гадоў незалежнасьць Македоніі аказалася пад пагрозай у многім з тае прычыны, што суседняя Грэцыя катэгарычна адмовілася прызнаваць яе пад гэтай назвай і патрабавала забараніць выкарыстаньне слова “Македонія” ў назьве новай дзяржавы. Аргумэнтацыяй служыла тое, што большая частка гістарычнай вобласьці Македонія разьмешчана на тэрыторыі сучаснай Грэцыі, і Афіны непакояцца, ці ня зробіцца гэта ў будучыні падставай для тэрытарыяльных прэтэнзіяў.
У выніку маладая незалежная краіна была прынята ў ААН і прызнана ў сьвеце толькі ў 1993-м годзе пад назвай “Былая югаслаўская рэспубліка Македонія”.
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на “Свабоду”. Пішыце. Чакаем новых допісаў.
Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю. Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by
Яна Марчук – вучаніца адзінаццатай клясы сярэдняй агульнаадукацыйнай школы ў Горадні, ёй 16 год. Школа – якіх большасьць у Беларусі: асноўную колькасьць навучальных дысцыплінаў у ёй выкладаюць па-расейску. Выключэньне – родная мова й літаратура, геаграфія й гісторыя Беларусі. І вось гісторыю з гэтага пераліку хочуць выключыць.
“Такая навіна ня можа не хваляваць! Усё сваё школьнае жыцьцё мы вывучалі гэты прадмет на роднай мове. У пачатковай школцы ў нас быў курс “Мая Радзіма – Беларусь”, зь пятай клясы праходзім “Гісторыю Беларусі”. І за ўвесь гэты час ніколі не вялася гутарка пра тое, каб настаўнік выкладаў, а вучні рыхтаваліся да гэтага ўроку ПА-РУСКУ. Прадмет пра Беларусь – значыць, і займаемся на беларускай мове. А як жа інакш можна распавесьці пра нашу старадаўнюю славутую гісторыю?
Я ўпэўнена: калі б ствараліся ўмовы для сапраўды свабоднага выбару мовы навучаньня, то выпускнікоў беларускамоўных школ было б значна больш за сёлетнія 22 тысячы! Не стае дзіцячых садкоў, дзе выхаваньне вялося б на роднай мове. Яны павінны быць у кожным мікрараёне гораду. А ў нас такі садок адзін на ўвесь горад – на вуліцы Ўрублеўскага. Каму захочацца, скажам, з Паўднёвага ці Дзевятоўкі штодня вазіць сваё дзіця на другі канец гораду?
Пагадзіцеся, што адсутнасьць беларускамоўных школ у больш чым 300-тысячнай Горадні таксама не спрыяе пашырэньню навучаньня па-беларуску. Дзецям і падлеткам патрэбны адмысловыя газэты й часопісы, адукацыйныя й забаўляльныя тэлеперадачы й кінафільмы. Пасьлядоўна расьце колькасьць школьнікаў, якія карыстаюцца Internetам. Чаму ў нас няма такога разнастайнага, інфармацыйна насычанага й – галоўнае – беларускамоўнага дадатковага навучальнага матэрыялу? Нарэшце, чаму выпускнікі беларускамоўных школ ня могуць працягваць сваё навучаньне на роднай мове ў ВНУ, калі яны паступілі на юрыдычны факультэт або, напрыклад, на факультэт аховы расьлін?
Думаецца, што толькі тады, калі будуць створаны адпаведныя ўмовы для паўнавартаснага й свабоднага разьвіцьця абедзьвюх дзяржаўных моў, замацуюцца сапраўды аб’ектыўныя падставы для таго, каб казаць пра гарантаванае законам права выбіраць мову свайго навучаньня.
Яна Марчук, 16 год, вучаніца 11 клясы англа-матэматычнага профілю, Горадня”.
Зусім лягічныя й цалкам слушныя развагі, Яна. Гэтыя пытаньні павінны задаваць сабе й шукаць адказы на іх старшыня гарвыканкаму, міністар адукацыі, кіраўнік ураду. Тое, што такія пытаньні й высновы ў такім выглядзе сфармулявала 16-гадовая дзяўчына, якую адзінаццаць гадоў вучылі ў расейскамоўнай школе й пазьбягалі часам навучаньня сытуацый зь перакошаным у расейскі бок дзьвюхмоўем, – сур’ёзны сыгнал для чыноўнікаў ад адукацыі. Праблема, пра існаваньне якой яны добра ведаюць, але робяць выгляд, быццам яе няма: маўляў, як-небудзь сама адпадзе ў працэсе татальнай русыфікацыі, насамрэч нікуды не зьнікае й не вырашаецца. Нават са сьцен русыфікаванай школы выходзяць выпускнікі, якія разважаюць пра такія праблемы больш кваліфікавана й грунтоўна, чым высокапастаўленыя чыноўнікі Міністэрства адукацыі. І будучыня ўрэшце за гэтымі юнакамі й дзяўчатамі, а не за дашчэнту запалоханымі, несамастойнымі й безыніцыятыўнымі бюракратамі.
Наш слухач Аляксандар Макараў зь Ліды разважае пра некаторыя адметнасьці аўтарытарнай сыстэмы ўлады. У лісьце на “Свабоду” ён піша:
“Рэпрэсіі, перасьлед іншадумцаў, адсутнасьць свабоды слова спакваля сталі ў Беларусі звыклымі. Нават у дробязях таталітарная сыстэма пераймае сваіх славутых папярэднікаў. Дастаткова згадаць гіганцкія будоўлі (палацы й Нацыянальную бібліятэку), вайсковыя парады з масавымі фізкультурнымі шэсьцямі… А гэты момант, калі кіраўнік дзяржавы трымае на руках маленькае дзяўчо, што прынесла яму кветкі… Адразу згадваецца фота Сталіна зь дзяўчынкай у піянэрскім гальштуку на руках. І парады, і шэсьці фізкультурнікаў – усё гэта людзі бачылі на кадрах старой кінахронікі 30--40-х гадоў. Улада баіцца любой праявы апазыцыйнасьці. У нас у Лідзе падчас выбарчай кампаніі над вуліцамі вывесілі плякаты-расьцяжкі “Лёс краіны – твой лёс”. Напісаны яны былі белымі літарамі на сінім полі. А тут Мілінкевіч 2-га сакавіка выступіў па тэлебачаньні й абвясьціў сіні колер колерам апазыцыі. Што тут усчалося! Сінія расьцяжкі сталі неадкладна здымаць, а на іх месцы неўзабаве зьявіліся чырвоныя. Як жа яны перапалохаліся!
… Праўда, на вежы Лідзкага замку захаваўся ветравік з гербам “Пагоня” – за 12 год улады так і не змаглі яго зьняць”.
Напэўна, спадар Макараў, дойдзе чарга й да ветравіка – калі толькі ня знойдзецца разумны чыноўнік і не пераканае пільных таварышаў, што помнік архітэктуры чапаць ня варта, нават калі ён і не зусім адпавядае цяперашнім ідэалягічным пастулатам. Не дадумаліся ж пакуль да зьнішчэньня старонак кніг, выдадзеных на пачатку 1990-х гадоў, у якіх шмат малюнкаў і фатаздымкаў з нацыянальнымі гістарычнымі сымбалямі.
Адзін мой знаёмы чыноўнік у 1995-м годзе, калі пасьля рэфэрэндуму загадана было памяняць шыльды са старой сымболікай, новай шыльды распарадзіўся не замаўляць – абмежаваўся заменай гербу. Акуратна зьнятую выяву “Пагоні” забраў сабе й хавае ў шуфлядзе стала. Калі нацыянальная сымболіка зноў стане дзяржаўнай, на шыльдзе гэтай установы яна зьявіцца ў той жа дзень.
Наступны ліст – ад Івана Савіча зь вёскі Багданаўка Лунінецкага раёну.
“Наша сёньняшняе грамадзтва ў сваёй большасьці апанавана вірусам спажывецкага “пафігізму”. І вельмі хацелася б, каб Радыё Свабода не спрабавала патураць гэтым спажывецкім запатрабаваньням. Бо як мудра зазначыў шаноўны Уладзімер Някляеў:
“Народу можа засьціць зрок бяз дай прычыны, Ды бачыць Божа кожны крок на звод Айчыны...”
Так склалася, што ў нашай краіне людзі амаль пазбаўлены альтэрнатыўных сродкаў масавай інфармацыі. Радыё Свабода застаецца адзінай непаўторнай і жыватворнай крыніцай. Слухаюць “Свабоду” збольшага людзі, не абыякавыя да лёсу нашага краю, якіх цікавіць наша гісторыя й культура як незаменны й першасны атрыбут кожнай нацыі”.
Далей у сваім лісьце Іван Савіч працягвае размову, пачатую некалькі тыдняў таму нашым слухачом Эдуардам Тобіным са Смалявічаў – пра верагоднасьць вяртаньня ў сучасны ўжытак гістарычнага назову “Літва” ў дачыненьні да беларускіх земляў.
“У нашай краіне шмат што магчыма – нават тое, што малаверагодна. І Беларусь магла б зноў стаць Літвою, як і павінна быць. Народу ўсё адно, як кажуць, “да ліхтара” – ці Беларусь гэта, ці Літва. Ды Літва прыгажэй гучыць. Беларусь жа анямела й маўчыць. Можа, якраз памяць пра Вялікую Літву й здолее абудзіць сонную Беларусь, якая пакрысе ператвараецца ці то ў Русабелію, ці невядома ў што.
Думаю, многія слухачы, як і я, хочуць, каб па “Свабодзе” гучала болей перадачаў на гістарычную, літаратурную, рэлігійную тэматыку, і меней – пра газавую трубу. Бо ня толькі трубамі й газам жыве чалавек. Таму ён і застаецца чалавекам”.
Мы, спадар Савіч, спрабуем улічваць інтарэсы й пажаданьні ўсіх нашых слухачоў – і тых, хто аддае перавагу гістарычнай і культурнай тэматыцы, і тых, каго больш цікавяць сучасныя палітычныя й эканамічныя праблемы. Слухачоў, якіх найперш цікавіць, як Вы пішаце, “газавая труба”, – таксама нямала. І ў іх свая аргумэнтацыя: заўтрашні дзень Беларусі, узровень жыцьця сёньняшніх беларускіх грамадзянаў у многім залежыць якраз ад гэтага.
Што да гістарычных назоваў і магчымасьці іх вяртаньня ў сучасны ўжытак. Мне ўжо ня раз даводзілася выказвацца на гэту тэму. Вярнуцца ў 16-е стагодзьдзе немагчыма. Назвы “Беларусь” і “беларусы” за апошнія паўтара стагодзьдзі трывала ўкараніліся ў грамадзкую сьвядомасьць, прызнаны міжнароднай супольнасьцю. Гэта ж датычыць і сучаснай Літвы.
Спрэчка за гістарычную назву нават у сёньняшняй Эўропе здольна прывесьці да сур’ёзнага міжнароднага канфлікту. Гэтак здарылася з Македоніяй – былой саюзнай югаслаўскай рэспублікай. Пасьля распаду фэдэрацыі на пачатку 90-х гадоў незалежнасьць Македоніі аказалася пад пагрозай у многім з тае прычыны, што суседняя Грэцыя катэгарычна адмовілася прызнаваць яе пад гэтай назвай і патрабавала забараніць выкарыстаньне слова “Македонія” ў назьве новай дзяржавы. Аргумэнтацыяй служыла тое, што большая частка гістарычнай вобласьці Македонія разьмешчана на тэрыторыі сучаснай Грэцыі, і Афіны непакояцца, ці ня зробіцца гэта ў будучыні падставай для тэрытарыяльных прэтэнзіяў.
У выніку маладая незалежная краіна была прынята ў ААН і прызнана ў сьвеце толькі ў 1993-м годзе пад назвай “Былая югаслаўская рэспубліка Македонія”.
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на “Свабоду”. Пішыце. Чакаем новых допісаў.
Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю. Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by
