Судовы перасьлед былога кандыдата на пасаду прэзыдэнта Аляксандра Казуліна, працэс над якім пачаўся на мінулым тыдні ў Маскоўскім судзе Менску, — адна з асноўных тэмаў пошты “Свабоды” ў апошнія дні.
Наша слухачка Галіна Яўменава з Магілёва ліст даслала ў разьліку на тое, што яго нейкім чынам здолее пачуць зьняволены палітык. Зьвяртаючыся да Аляксандра Казуліна, спадарыня Галіна піша:
“Да вашага зьяўленьня на тэлеэкране я нават уявіць сабе не магла, што ў Беларусі ёсьць такія адважныя й разумныя людзі. Я ніколі не галасавала за Лукашэнку, паколькі лічыла яго даволі хітрым чалавекам. Гэта — галоўная якасьць, з дапамогай якой ён трапіў у крэсла прэзыдэнта Беларусі. Асноўным вынікам ягонага прэзыдэнцтва я лічу тое, што Беларусь страціла дванаццаць гадоў у сваім разьвіцьці. І, на жаль, працягвае губляць магчымасьці. Вельмі шкада, што ўладзе ўдалося схапіць вас. У турме вас трымаюць незаконна — гэта зразумела кожнаму, хто здольны аб’ектыўна ацэньваць падзеі ў Беларусі. Пачула, што вам можа пагражаць да шасьці гадоў турмы. Гэта жахліва й несправядліва. Вельмі хацелася б, каб таленавітыя адвакаты на судовым працэсе дапамаглі вам пазьбегнуць такой долі. Я і многія іншыя людзі, зь якімі даводзілася размаўляць у гэтыя дні, шчыра падтрымліваем вас і жадаем выйсьці пераможцам у гэтым нялёгкім змаганьні”.
Ведаю, спадарыня Галіна, што вашы пачуцьці, перажываньні й пажаданьні падзяляюць вельмі многія людзі ў Беларусі, якія сочаць за судом над Аляксандрам Казуліным, якія ў свой час галасавалі за яго на прэзыдэнцкіх выбарах, якія хочуць бачыць сваю дзяржаву дэмакратычнай і cвабоднай.
Іншая рэч, што спадзяваньні на таленавітых адвакатаў у гэтым выпадку наўрад ці апраўданыя. Ва ўмовах, калі ў дзяржаве няма незалежнай судовай сыстэмы, магчымасьці нават самых вядомых прафэсійных адвакатаў у палітычных працэсах вельмі абмежаваныя. За апошняе дзесяцігодзьдзе было шмат сьведчаньняў таму — калі судзілі Міхаіла Чыгіра, Андрэя Клімава, Міхаіла Марыніча, Васіля Ляонава і многіх іншых апазыцыйных палітыкаў.
Наступны ліст — ад нашага даўняга сябра Паўла Саца зь вёскі Асавая Маларыцкага раёну. Слухач піша:
“Выйшаў я неяк са сваёй хаты на вуліцу — чую, сыгналіць машына. Спынілася. Выйшлі зь яе хлопцы і просяць: “Людзі добрыя, купіце курэй. А то так дагаспадарыліся, што на птушкафабрыцы зарплаты ня могуць выплаціць. Вось паслалі нас па вёсках езьдзіць ды гандляваць…” Давялося дапамагчы хлопцам хоць на 20 тысяч. Высьветлілася, што машына — зь Менскай вобласьці. “Усе нашы работнікі так гандлююць”, — паведамілі хлопцы. Нешта няладнае ў нашай гаспадарцы, калі такое адбываецца. Мільёны дзяржава выкідае на ня самыя патрэбныя рэчы, а тое, што сапраўды неабходна людзям — у заняпадзе.
Вось, напрыклад, у якім стане ў нас мэдыцына? У раёнах мэдычнае абсталяваньне — пяцідзесяцігадовай даўніны. Асабліва зубапратэзныя кабінэты. Толькі ўставіў зубы — праз год выпалі, зноў мяняй. …Увогуле, асабіста я адчуваю, што нам трэба рыхтавацца да цяжкіх часінаў. Разьлічваць на тое, што нехта з-за мяжы вырашыць нашы праблемы, асабліва не выпадае. Захад будзе заставацца назіральнікам, бо пакуль сам народ ня будзе гатовы да пераменаў — нічога ня зробіш. Павінна адбыцца так, як ва Ўкраіне. Я ганаруся тым, што быў удзельнікам кіеўскага Майдану. Гэта быў вялізны народны ўздым, усплёск, яднаньне людзей, якія мкнуцца да свабоды. Але ці адбудзецца ў нас так калі-небудзь?”
Сёньняшнія беларускія ўмовы ня надта падобныя на тыя, што былі паўтара году таму ва Ўкраіне, спадар Сац. Іншая сыстэма ўлады, іншае становішча апазыцыі, іншая сытуацыя са свабодай мэдыяў і грамадзкіх пратэстаў… Як вынік, менская Кастрычніцкая плошча ў сёлетнім сакавіку мела ня надта шмат агульных рысаў з кіеўскім майданам Незалежнасьці, якім той быў у лістападзе 2004-га. Магчыма, у Беларусі й ня будзе свайго Майдану, а зьмена ўлады адбудзецца якім-небудзь іншым чынам. Адно пэўна (і тут вы, спадар Сац, безумоўна, маеце рацыю): гэтых зьменаў павінна жадаць большасьць самога беларускага грамадзтва.
Аўтар наступнага ліста — Віктар Буто зь Менску. Шматгадовае змаганьне з чыноўнікамі за правы “чарнобыльца”-ліквідатара схіляе слухача да невясёлых высноваў і роздуму:
“Незаконна альбо несправядліва пакрыўдзіць добрага працаўніка і прыстойнага грамадзяніна ў нас можа нават самы дробны чыноўнік. А ўсё таму, што дамагацца абароны сваіх правоў і пакараньня начальніка-крыўдзіцеля ў беларускіх умовах — гэта цяжкая, небясьпечная й вельмі няўдзячная праца. Ахвяры не даюць дазволу на пікетаваньне ля ўваходу ў той будынак, дзе яе зьняважылі й прынізілі. Не запісваюць на асабісты прыём да вышэйшых службовых асобаў. Гадамі й нават дзесяцігодзьдзямі не даюць дакумэнтаў, альбо копіяў дакумэнтаў, якія табе патрабуюцца дзеля таго, каб адстаяць свае правы. Я пераканаўся, што многія чыноўнікі ў Беларусі пазбавіліся ад адказнасьці за свае дзеяньні перад уладай, і не адчуваюць ніякіх абавязкаў перад грамадзянамі. Пры гэтым яны прыкрываюцца словамі пра незалежнасьць ды іншымі гучнымі, але пустымі выказваньнямі”.
Адметна, спадар Буто, што пры гэтым у Беларусі на самым высокім дзяржаўным узроўні абвешчаная кампанія барацьбы зь бюракратызмам і фармалізмам. І трэба прызнаць: ёсьць прыклады, калі рознага кшталту начальнікі, дзейнасьцю якіх асабліва незадаволенае насельніцтва і піша з гэтай нагоды шмат скаргаў у розныя інстанцыі, падчас гэтай кампаніі сур’ёзна пацярпелі.
Але ў цэлым уся бюракратычная сыстэма ў Беларусі пабудаваная так, што змагацца зь ёй і перамагчы ў гэтым змаганьні шараговаму грамадзяніну надзвычай складана. Калі на Захадзе чалавек, не задаволены рашэньнем якога-небудзь чыноўніка, зьвяртаецца ў суд, то ў Беларусі ў аналягічнай сытуацыі грамадзянін можа разьлічваць толькі на добрую волю й ласку вышэйшага начальства. Многіх людзей такая сыстэма ператварае ледзь не ў прафэсійных скаржнікаў, суцяжнікаў, якія гадамі й дзесяцігодзьдзямі бясплённа ходзяць са сваімі скаргамі па шматлікіх установах і кабінэтах, і ўрэшце да такой ступені раздражняюць начальнікаў сваёй настойлівасьцю, што, здараецца, на высокім адміністрацыйным узроўні прымаюцца адмысловыя рашэньні: на скаргі й звароты гэтага грамадзяніна не рэагаваць. Пра грамадзянскія правы такіх людзей згадкі ў такіх дакумэнтах няма.
Адзін з такіх людзей, што падпалі пад гнеў і раздражненьне высокага начальства праз сваю настойлівасьць — былы настаўнік, інвалід Іван Цімафейчык зь вёскі Мадзейкі Зэльвенскага раёну. Свае камунальныя праблемы стары настаўнік спрабуе вырашыць ужо дзесяць гадоў — і безвынікова. Жыве ён разам з калегамі ў васьмікватэрным настаўніцкім доме пры школе. Камунальныя беды для іх пачаліся ў далёкім ужо 1995 годзе. Цытата зь ліста:
“З надыходам восеньскіх халадоў спачатку, як у нас бывае, выйшла з ладу водазаборная сьвідравіна. А пазьней размарозілі ўсе батарэі ў школе. Лічы, усю зіму былі безь цяпла. Тым, хто пасьпеў змайстраваць печку, было лягчэй. А мне... Вада ў вядры ў кватэры перамярзала. Тройчы я наведваў адміністрацыю прэзыдэнта і Саўмін. Усё марна: там мае скаргі прапускалі міма вушэй. А ў райвыканкаме, каб зручней было адгаворвацца, склалі паперу, што ў маёй кватэры нібыта як “очаг обогрева” ўладкаваныя дзьве мэталічныя печкі. Былы старшыня райвыканкаму Віктар Будрэвіч называў іх “душагрэйкамі”. Гэта звычайныя печкі-“буржуйкі”. Але ніякага іхнага ўладкаваньня не было. Неяк прынесьлі са школы такую печку, паставілі ў кутку кватэры і пра ўладкаваньне забыліся”.
Далей у сваім лісьце настаўнік-пэнсіянэр Іван Цімафейчык падрабязна апісвае, як доўгі час гэтую печ не маглі змантаваць, як нарэшце змантавалі, але няправільна вывелі комін праз вэнтыляцыйныя шахты, у выніку чаго парушылася вэнтыляцыя, і ў кватэры стала занадта вільготна, сыра.
“З гэтай прычыны ў мяне пастаянныя бранхіты. І куды я толькі ні зьвяртаўся: у адказ — адны адпіскі. Скончылася ўсё тым, што губэрнатар Гарадзенскай вобласьці Саўчанка выдаў адмысловае распараджэньне ад 29 сьнежня мінулага году: на мае звароты не рэагаваць. Вось ён, клопат пра інвалідаў і састарэлых”.
Разам зь лістом Іван Цімафейчык зь вёскі Мадзейкі Зэльвенскага раёну даслаў фатаздымкі свайго шматпакутнага жытла. Уражваюць у іх ня столькі брудныя пацёкі вільгаці на столі й сьценах, колькі выгляд мэталічнай печкі-буржуйкі ў інтэр’еры цеснай кухні тыпавога шматкватэрнага дому. Шматмэтровы комін печкі вужакай агінае ўсё памяшканьне й хаваецца ў адтуліне вэнтыляцыі. І гэта — у ХХІ стагодзьдзі, у сучаснай беларускай вёсцы, у якой нават трыццаць і сорак гадоў таму гэтыя дамы будавалі, прадугледжваючы ў іх сыстэмы цэнтральнага ацяпленьня й каналізацыі. Атрыбут галечы і грамадзянскай вайны зрабілі нормай. А чалавека, які імкнецца даказаць абсурднасьць, ненармальнасьць такой сытуацыі, запісалі ў суцяжнікі й на ўзроўні кіраўніка вобласьці забаранілі рэагаваць на ягоныя звароты й заявы.
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на “Свабоду”. Пішыце. Чакаем новых допісаў. Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю. Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by
Наша слухачка Галіна Яўменава з Магілёва ліст даслала ў разьліку на тое, што яго нейкім чынам здолее пачуць зьняволены палітык. Зьвяртаючыся да Аляксандра Казуліна, спадарыня Галіна піша:
“Да вашага зьяўленьня на тэлеэкране я нават уявіць сабе не магла, што ў Беларусі ёсьць такія адважныя й разумныя людзі. Я ніколі не галасавала за Лукашэнку, паколькі лічыла яго даволі хітрым чалавекам. Гэта — галоўная якасьць, з дапамогай якой ён трапіў у крэсла прэзыдэнта Беларусі. Асноўным вынікам ягонага прэзыдэнцтва я лічу тое, што Беларусь страціла дванаццаць гадоў у сваім разьвіцьці. І, на жаль, працягвае губляць магчымасьці. Вельмі шкада, што ўладзе ўдалося схапіць вас. У турме вас трымаюць незаконна — гэта зразумела кожнаму, хто здольны аб’ектыўна ацэньваць падзеі ў Беларусі. Пачула, што вам можа пагражаць да шасьці гадоў турмы. Гэта жахліва й несправядліва. Вельмі хацелася б, каб таленавітыя адвакаты на судовым працэсе дапамаглі вам пазьбегнуць такой долі. Я і многія іншыя людзі, зь якімі даводзілася размаўляць у гэтыя дні, шчыра падтрымліваем вас і жадаем выйсьці пераможцам у гэтым нялёгкім змаганьні”.
Ведаю, спадарыня Галіна, што вашы пачуцьці, перажываньні й пажаданьні падзяляюць вельмі многія людзі ў Беларусі, якія сочаць за судом над Аляксандрам Казуліным, якія ў свой час галасавалі за яго на прэзыдэнцкіх выбарах, якія хочуць бачыць сваю дзяржаву дэмакратычнай і cвабоднай.
Іншая рэч, што спадзяваньні на таленавітых адвакатаў у гэтым выпадку наўрад ці апраўданыя. Ва ўмовах, калі ў дзяржаве няма незалежнай судовай сыстэмы, магчымасьці нават самых вядомых прафэсійных адвакатаў у палітычных працэсах вельмі абмежаваныя. За апошняе дзесяцігодзьдзе было шмат сьведчаньняў таму — калі судзілі Міхаіла Чыгіра, Андрэя Клімава, Міхаіла Марыніча, Васіля Ляонава і многіх іншых апазыцыйных палітыкаў.
Наступны ліст — ад нашага даўняга сябра Паўла Саца зь вёскі Асавая Маларыцкага раёну. Слухач піша:
“Выйшаў я неяк са сваёй хаты на вуліцу — чую, сыгналіць машына. Спынілася. Выйшлі зь яе хлопцы і просяць: “Людзі добрыя, купіце курэй. А то так дагаспадарыліся, што на птушкафабрыцы зарплаты ня могуць выплаціць. Вось паслалі нас па вёсках езьдзіць ды гандляваць…” Давялося дапамагчы хлопцам хоць на 20 тысяч. Высьветлілася, што машына — зь Менскай вобласьці. “Усе нашы работнікі так гандлююць”, — паведамілі хлопцы. Нешта няладнае ў нашай гаспадарцы, калі такое адбываецца. Мільёны дзяржава выкідае на ня самыя патрэбныя рэчы, а тое, што сапраўды неабходна людзям — у заняпадзе.
Вось, напрыклад, у якім стане ў нас мэдыцына? У раёнах мэдычнае абсталяваньне — пяцідзесяцігадовай даўніны. Асабліва зубапратэзныя кабінэты. Толькі ўставіў зубы — праз год выпалі, зноў мяняй. …Увогуле, асабіста я адчуваю, што нам трэба рыхтавацца да цяжкіх часінаў. Разьлічваць на тое, што нехта з-за мяжы вырашыць нашы праблемы, асабліва не выпадае. Захад будзе заставацца назіральнікам, бо пакуль сам народ ня будзе гатовы да пераменаў — нічога ня зробіш. Павінна адбыцца так, як ва Ўкраіне. Я ганаруся тым, што быў удзельнікам кіеўскага Майдану. Гэта быў вялізны народны ўздым, усплёск, яднаньне людзей, якія мкнуцца да свабоды. Але ці адбудзецца ў нас так калі-небудзь?”
Сёньняшнія беларускія ўмовы ня надта падобныя на тыя, што былі паўтара году таму ва Ўкраіне, спадар Сац. Іншая сыстэма ўлады, іншае становішча апазыцыі, іншая сытуацыя са свабодай мэдыяў і грамадзкіх пратэстаў… Як вынік, менская Кастрычніцкая плошча ў сёлетнім сакавіку мела ня надта шмат агульных рысаў з кіеўскім майданам Незалежнасьці, якім той быў у лістападзе 2004-га. Магчыма, у Беларусі й ня будзе свайго Майдану, а зьмена ўлады адбудзецца якім-небудзь іншым чынам. Адно пэўна (і тут вы, спадар Сац, безумоўна, маеце рацыю): гэтых зьменаў павінна жадаць большасьць самога беларускага грамадзтва.
Аўтар наступнага ліста — Віктар Буто зь Менску. Шматгадовае змаганьне з чыноўнікамі за правы “чарнобыльца”-ліквідатара схіляе слухача да невясёлых высноваў і роздуму:
“Незаконна альбо несправядліва пакрыўдзіць добрага працаўніка і прыстойнага грамадзяніна ў нас можа нават самы дробны чыноўнік. А ўсё таму, што дамагацца абароны сваіх правоў і пакараньня начальніка-крыўдзіцеля ў беларускіх умовах — гэта цяжкая, небясьпечная й вельмі няўдзячная праца. Ахвяры не даюць дазволу на пікетаваньне ля ўваходу ў той будынак, дзе яе зьняважылі й прынізілі. Не запісваюць на асабісты прыём да вышэйшых службовых асобаў. Гадамі й нават дзесяцігодзьдзямі не даюць дакумэнтаў, альбо копіяў дакумэнтаў, якія табе патрабуюцца дзеля таго, каб адстаяць свае правы. Я пераканаўся, што многія чыноўнікі ў Беларусі пазбавіліся ад адказнасьці за свае дзеяньні перад уладай, і не адчуваюць ніякіх абавязкаў перад грамадзянамі. Пры гэтым яны прыкрываюцца словамі пра незалежнасьць ды іншымі гучнымі, але пустымі выказваньнямі”.
Адметна, спадар Буто, што пры гэтым у Беларусі на самым высокім дзяржаўным узроўні абвешчаная кампанія барацьбы зь бюракратызмам і фармалізмам. І трэба прызнаць: ёсьць прыклады, калі рознага кшталту начальнікі, дзейнасьцю якіх асабліва незадаволенае насельніцтва і піша з гэтай нагоды шмат скаргаў у розныя інстанцыі, падчас гэтай кампаніі сур’ёзна пацярпелі.
Але ў цэлым уся бюракратычная сыстэма ў Беларусі пабудаваная так, што змагацца зь ёй і перамагчы ў гэтым змаганьні шараговаму грамадзяніну надзвычай складана. Калі на Захадзе чалавек, не задаволены рашэньнем якога-небудзь чыноўніка, зьвяртаецца ў суд, то ў Беларусі ў аналягічнай сытуацыі грамадзянін можа разьлічваць толькі на добрую волю й ласку вышэйшага начальства. Многіх людзей такая сыстэма ператварае ледзь не ў прафэсійных скаржнікаў, суцяжнікаў, якія гадамі й дзесяцігодзьдзямі бясплённа ходзяць са сваімі скаргамі па шматлікіх установах і кабінэтах, і ўрэшце да такой ступені раздражняюць начальнікаў сваёй настойлівасьцю, што, здараецца, на высокім адміністрацыйным узроўні прымаюцца адмысловыя рашэньні: на скаргі й звароты гэтага грамадзяніна не рэагаваць. Пра грамадзянскія правы такіх людзей згадкі ў такіх дакумэнтах няма.
Адзін з такіх людзей, што падпалі пад гнеў і раздражненьне высокага начальства праз сваю настойлівасьць — былы настаўнік, інвалід Іван Цімафейчык зь вёскі Мадзейкі Зэльвенскага раёну. Свае камунальныя праблемы стары настаўнік спрабуе вырашыць ужо дзесяць гадоў — і безвынікова. Жыве ён разам з калегамі ў васьмікватэрным настаўніцкім доме пры школе. Камунальныя беды для іх пачаліся ў далёкім ужо 1995 годзе. Цытата зь ліста:
“З надыходам восеньскіх халадоў спачатку, як у нас бывае, выйшла з ладу водазаборная сьвідравіна. А пазьней размарозілі ўсе батарэі ў школе. Лічы, усю зіму былі безь цяпла. Тым, хто пасьпеў змайстраваць печку, было лягчэй. А мне... Вада ў вядры ў кватэры перамярзала. Тройчы я наведваў адміністрацыю прэзыдэнта і Саўмін. Усё марна: там мае скаргі прапускалі міма вушэй. А ў райвыканкаме, каб зручней было адгаворвацца, склалі паперу, што ў маёй кватэры нібыта як “очаг обогрева” ўладкаваныя дзьве мэталічныя печкі. Былы старшыня райвыканкаму Віктар Будрэвіч называў іх “душагрэйкамі”. Гэта звычайныя печкі-“буржуйкі”. Але ніякага іхнага ўладкаваньня не было. Неяк прынесьлі са школы такую печку, паставілі ў кутку кватэры і пра ўладкаваньне забыліся”.
Далей у сваім лісьце настаўнік-пэнсіянэр Іван Цімафейчык падрабязна апісвае, як доўгі час гэтую печ не маглі змантаваць, як нарэшце змантавалі, але няправільна вывелі комін праз вэнтыляцыйныя шахты, у выніку чаго парушылася вэнтыляцыя, і ў кватэры стала занадта вільготна, сыра.
“З гэтай прычыны ў мяне пастаянныя бранхіты. І куды я толькі ні зьвяртаўся: у адказ — адны адпіскі. Скончылася ўсё тым, што губэрнатар Гарадзенскай вобласьці Саўчанка выдаў адмысловае распараджэньне ад 29 сьнежня мінулага году: на мае звароты не рэагаваць. Вось ён, клопат пра інвалідаў і састарэлых”.
Разам зь лістом Іван Цімафейчык зь вёскі Мадзейкі Зэльвенскага раёну даслаў фатаздымкі свайго шматпакутнага жытла. Уражваюць у іх ня столькі брудныя пацёкі вільгаці на столі й сьценах, колькі выгляд мэталічнай печкі-буржуйкі ў інтэр’еры цеснай кухні тыпавога шматкватэрнага дому. Шматмэтровы комін печкі вужакай агінае ўсё памяшканьне й хаваецца ў адтуліне вэнтыляцыі. І гэта — у ХХІ стагодзьдзі, у сучаснай беларускай вёсцы, у якой нават трыццаць і сорак гадоў таму гэтыя дамы будавалі, прадугледжваючы ў іх сыстэмы цэнтральнага ацяпленьня й каналізацыі. Атрыбут галечы і грамадзянскай вайны зрабілі нормай. А чалавека, які імкнецца даказаць абсурднасьць, ненармальнасьць такой сытуацыі, запісалі ў суцяжнікі й на ўзроўні кіраўніка вобласьці забаранілі рэагаваць на ягоныя звароты й заявы.
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на “Свабоду”. Пішыце. Чакаем новых допісаў. Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю. Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by
