Дваццаць год таму выбух на Чарнобыльскай атамнай станцыі для соцень тысяч беларусаў стаў пунктам адліку іншага жыцьця. Многім давялося пакінуць родныя мясьціны, зьмяніць працу. Для яшчэ большай колькасьці людзей з таго моманту пачалася драматычная паласа змаганьня за ўласнае здароўе і жыцьцё. На гэтую тэму — значная частка нашай сёньняшняй пошты.
Даўняя слухачка “Свабоды” Тацяна Барэль з Асіповічаў разважае пра тое, зь якімі цяжкасьцямі сутыкаюцца людзі, што пацярпелі ад наступстваў чарнобыльскай катастрофы й цяпер вымушаныя часта зьвяртацца па дапамогу да мэдыкаў. Слухачка піша:
“Ведаю аб адсутнасьці радыялягічнага аддзяленьня й радыёлягаў у Менскім дзіцячым анкалягічна-гематалягічным цэнтры. Ведаю, што і ў лютыя маразы дзяцей нашча вазілі на апраменьваньне ў Бараўляны. А там пасьля працэдуры яны яшчэ дзьве гадзіны павінны ляжаць, і толькі пасьля абеду вяртаюцца назад. А гэтым жа няшчасным катэгарычна забаронены кантакт зь любой інфэкцыяй. Ведаю, што перапоўнены Менскі й падобны Гомельскі цэнтры. А гэта сьведчыць пра рост анкалягічных захворваньняў крыві ў дзяцей. Ведаю, што дзіцячы дом для дзяцей-сіротаў месьціцца ў Касьцюковічах, якія раней лічыліся забруджаным Чарнобылем пасёлкам. Ведаю, што належным чынам так і не вядзецца маніторынг атрыманых насельніцтвам Беларусі дозаў апраменьваньня. Усе гэтыя пытаньні я хацела б вынесьці на чарговы Чарнобыльскі шлях”.
Напэўна, спадарыня Барэль, у часе мітынгаў і масавых шэсьцяў немагчыма абмяркоўваць падрабязнасьці кожнай праблемы альбо выпрацоўнасьць нейкія канструктыўныя рашэньні ў гэтай справе. Тым больш, што на чарнобыльскія мітынгі й шэсьці зьбіраюцца, як правіла, многія з тых, каму й ня трэба нічога тлумачыць. З кожнай з гэтых праблемаў яны штодня сутыкаюцца ў сваім жыцьці вось ужо дваццаць гадоў. Гэтыя людзі й выходзяць на вуліцу найперш таму, што вельмі добра інфармаваныя наконт таго, які рэальны стан у справе ліквідацыі наступстваў Чарнобылю.
Фрагмэнт зь ліста ад Віктара Буто зь Менску.
“Калі ў 1986 годзе нас у прымусовым парадку выклікалі праз ваенкаматы, дык не пыталіся, ці хочам мы ехаць у сьмяртэльна небясьпечную 30-кілямэтровую, заражаную радыяцыяй зону. Што атрымалася ў выніку? Пазбавілі людзей здароўя, а ўзамен выдалі пасьведчаньне ўдзельніка ліквідацыі аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Уладальнікі такіх пасьведчаньняў першыя гады пасьля аварыі мелі шэраг льготаў. Але ў 1992 годзе правы і льготы ў ліквідатараў пачалі адбіраць — праз пастаянныя зьмены заканадаўства, а потым праз указы, дэкрэты ды распараджэньні. Сёньня мяне вельмі непакоіць наша безабароннасьць. Любы грамадзянін Беларусі можа стаць ахвярай самавольства чыноўнікаў”.
Cапраўды, у тыя красавіцкія й травеньскія дні 1986 году дзясяткі тысяч людзей былі прымусова скіраваныя ў зону катастрофы на ліквідацыю наступстваў. І мала хто зь іх усьведамляў рэальную небясьпеку, якая ў будучыні ім пагражала. Памятаю некаторых сваіх адналеткаў, якія самі ехалі туды добраахвотна — ня столькі паводле абавязку службы, колькі па новыя ўражаньні. Для іх тады ўсё гэта выглядала бясьпечнай прыгодай. Сёньня, пакутуючы на шматлікія хваробы, яны глядзяць на тыя падзеі зусім па-іншаму. Але і цяпер, калі праўда пра Чарнобыль вядомая, сотні выпускнікоў ВНУ штогод прымусова накіроўваюць у небясьпечныя раёны, дзе ўвесь час не хапае настаўнікаў, мэдыкаў, аграномаў… Што будзе зь імі праз дваццаць і трыццаць гадоў?
Аўтар наступнага ліста — вучань 11-й клясы адной са школаў Вялейкі Юры Сокал. Невялікі аповед школьніка пра сваю настаўніцу:
“З маленства яна натхняла мяне на нешта добрае і сьветлае. У яе быў такі вольны незалежніцкі дух, якому зайздросьціў. Нават нам, маленькім, яна тлумачыла, што ёсьць незалежная Беларусь. Мы ведалі, што яе муж на нашым пляцы Леніна прысягаў на вернасьць Беларусі, Пагоні і нашаму штандару. І вось мінулі гады. Ведалі б вы, як усё зьмянілася. Цяпер я яе зусім не разумею. Я для яе — амаль вораг. Цяперашняя ўлада для гэтай настаўніцы — найлепшая на сьвеце. Схлусіць альбо каго-небудзь падставіць для яе — лягчэй лёгкага. За тое, што размаўляю на сваёй мове, яна робіць мне заўвагі, заніжае адзнакі. Пра ўсё, што я раблю, кажа дырэктару. Усё пачалося з таго часу, як яна стала завучам і яе прафэсійная кар’ера пачала падымацца ўгару. Сорамна і жахліва.
Я часта думаю: што я мог бы расказаць пра сучасную Беларусь сваім продкам? Тое, што людзі ператварыліся ў жывёлінаў, якіх цікавіць толькі ежа? Жывуць ад заробку да заробку, ад пэнсіі да пэнсіі. І цікавяцца толькі імі. Што засталося ў іх ад сапраўдных беларусаў? І чаму трымаемся мы — тыя, хто жыве інакш? Дзеля каго? Калі ўсе яны адчуваюць сябе вольнымі, калі толькі дзясяткам людзей баліць сэрца за сваю краіну? Ня ведаю. Я думаў, што затрыманьне міліцыяй умацуе мой дух, маю веру ў перамогу. Але — не. Седзячы ў пастарунку, я зразумеў, што проста ўсе баяцца.. А чаго баяцца — самі ня ведаюць. І ўсё ж пасьля 25 сакавіка я адчуў, што мужнасьць яшчэ застаецца ў сэрцах беларусаў”.
На пачатку 1990-х гадоў, падчас кароткага пэрыяду нацыянальнага Адраджэньня, настаўнікі расказвалі дзецям і пра гісторыю Пагоні й бел-чырвона-белага сьцяга, і пра Аршанскую бітву, і пра каштоўнасьць незалежнасьці сваёй дзяржавы. Хтосьці зь іх вучыў шанаваць і любіць усё гэта шчыра; а хтосьці толькі адпрацоўваў свае гадзіны ды кіраваўся мэтадычнымі ўказаньнямі РАНА.
Мэтадычныя дырэктывы з таго часу шматразова мяняліся. Вымушаныя былі падладжвацца пад іх і настаўнікі. Вось толькі адны нават у гэтых умовах здолелі ня здрадзіць прафэсіі, ня хлусіць дзецям, далікатна і праўдзіва тлумачаць, што адбылося… А іншыя ці то з кар’ерных матываў, ці з прычыны ўласных унутраных перакананьняў зрабілі круты паварот і сталі ганьбіць усё тое, што вучылі любіць і шанаваць. Як да гэтага ставяцца дзеці, які сьлед пакідаюць такія пэдагогі ў дзіцячых душах — добра зразумела зь ліста Юр’я Сокала.
Ліст ад Уладзімера Еўтуха зь Менску. Слухач піша:
“Ня раз малюся да Бога: Госпадзі, мой народ не выбірае ў жыцьці дарогу праўды. Чаму? За што? Чым зграшылі мы? Гартаю старонкі Сьвятога Пісаньня і чытаю: “За тое, што яны не раскаяліся ў грахах сваіх”. Калі дасьць Бог і Мілінкевіч стане прэзыдэнтам, я прасіў бы яго прызначыць дзень пакаяньня беларускай нацыі, нашага народу. Дзень, калі мы ўсе, па ўсёй краіне схіліліся б на калені перад Богам і пакаяліся ў грахах камунізму”.
Фрагмэнт зь ліста нашага даўняга слухача і аўтара, былога вайскоўца Міколы Канаховіча з Пружанаў:
“Наша Бацькаўшчына — у страшэннай бядзе, і цяпер ня час для спрэчак. Дэмакратычныя лідэры павінны ўсімі магчымымі (і нават немагчымымі) спосабамі прыцягнуць да аб’яднаньня ўсю дэмакратычную супольнасьць, у тым ліку і кіраўніцтва БНР у выгнаньні. Не ўратуем Бацькаўшчыну — загінем усе. У першую чаргу варта было б пераканаць кіраўніцтва Эўразьвязу й ЗША пашырыць кола “неўязных”. Пачынаць трэба з раённых вэртыкальшчыкаў, іхных сваякоў і — аж да самага верху, усіх дэпутатаў, лідэраў БРСМ, гаспадарчых кіраўнікоў, якія заплямілі сябе фальшаваньнем выбараў. І ў той жа час трэба зрабіць усё магчымае, каб дапамагчы пацярпелым ад рэжыму, асабліва моладзі й студэнтам”.
Наконт праблемы “неўязных” няма адзінага пункту погляду нават у апазыцыі, спадар Канаховіч. Відавочна, падпадаць пад санкцыі павінны найперш тыя, хто прымаў рашэньні ў справе выбарчай кампаніі й наступнага перасьледу ўдзельнікаў пратэсту. А ці самастойныя ў сваіх дзеяньнях, ці самі прымалі палітычныя рашэньні супрацоўнікі мясцовай вэртыкалі, гаспадарчыя кіраўнікі, актывісты БРСМ? І ўжо тым больш дзіўна выглядае ваша, спадар Канаховіч, прапанова ўключыць у сьпісы сваякоў вэртыкальшчыкаў. Яны ж у чым вінаватыя?
Увогуле, некаторыя людзі схільныя перабольшваць эфэкт ад гэтых візавых санкцыяў. Прысьпешыць зьмены ў Беларусі такія забароны наўрад ці могуць: гэта здольна зрабіць толькі само беларускае грамадзтва. А вось адбіцца на настроях у асяродзьдзі намэнклятуры санкцыі здольныя істотна — асабліва калі набудуць вялікія маштабы. І ці не прывядзе гэта ў выніку да таго, што рэжым стане яшчэ больш жорсткім, а становішча апазыцыі (і без таго складанае) — пагоршыцца?
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на “Свабоду”. Пішыце. Чакаем новых допісаў. Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю. Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by.
Даўняя слухачка “Свабоды” Тацяна Барэль з Асіповічаў разважае пра тое, зь якімі цяжкасьцямі сутыкаюцца людзі, што пацярпелі ад наступстваў чарнобыльскай катастрофы й цяпер вымушаныя часта зьвяртацца па дапамогу да мэдыкаў. Слухачка піша:
“Ведаю аб адсутнасьці радыялягічнага аддзяленьня й радыёлягаў у Менскім дзіцячым анкалягічна-гематалягічным цэнтры. Ведаю, што і ў лютыя маразы дзяцей нашча вазілі на апраменьваньне ў Бараўляны. А там пасьля працэдуры яны яшчэ дзьве гадзіны павінны ляжаць, і толькі пасьля абеду вяртаюцца назад. А гэтым жа няшчасным катэгарычна забаронены кантакт зь любой інфэкцыяй. Ведаю, што перапоўнены Менскі й падобны Гомельскі цэнтры. А гэта сьведчыць пра рост анкалягічных захворваньняў крыві ў дзяцей. Ведаю, што дзіцячы дом для дзяцей-сіротаў месьціцца ў Касьцюковічах, якія раней лічыліся забруджаным Чарнобылем пасёлкам. Ведаю, што належным чынам так і не вядзецца маніторынг атрыманых насельніцтвам Беларусі дозаў апраменьваньня. Усе гэтыя пытаньні я хацела б вынесьці на чарговы Чарнобыльскі шлях”.
Напэўна, спадарыня Барэль, у часе мітынгаў і масавых шэсьцяў немагчыма абмяркоўваць падрабязнасьці кожнай праблемы альбо выпрацоўнасьць нейкія канструктыўныя рашэньні ў гэтай справе. Тым больш, што на чарнобыльскія мітынгі й шэсьці зьбіраюцца, як правіла, многія з тых, каму й ня трэба нічога тлумачыць. З кожнай з гэтых праблемаў яны штодня сутыкаюцца ў сваім жыцьці вось ужо дваццаць гадоў. Гэтыя людзі й выходзяць на вуліцу найперш таму, што вельмі добра інфармаваныя наконт таго, які рэальны стан у справе ліквідацыі наступстваў Чарнобылю.
Фрагмэнт зь ліста ад Віктара Буто зь Менску.
“Калі ў 1986 годзе нас у прымусовым парадку выклікалі праз ваенкаматы, дык не пыталіся, ці хочам мы ехаць у сьмяртэльна небясьпечную 30-кілямэтровую, заражаную радыяцыяй зону. Што атрымалася ў выніку? Пазбавілі людзей здароўя, а ўзамен выдалі пасьведчаньне ўдзельніка ліквідацыі аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Уладальнікі такіх пасьведчаньняў першыя гады пасьля аварыі мелі шэраг льготаў. Але ў 1992 годзе правы і льготы ў ліквідатараў пачалі адбіраць — праз пастаянныя зьмены заканадаўства, а потым праз указы, дэкрэты ды распараджэньні. Сёньня мяне вельмі непакоіць наша безабароннасьць. Любы грамадзянін Беларусі можа стаць ахвярай самавольства чыноўнікаў”.
Cапраўды, у тыя красавіцкія й травеньскія дні 1986 году дзясяткі тысяч людзей былі прымусова скіраваныя ў зону катастрофы на ліквідацыю наступстваў. І мала хто зь іх усьведамляў рэальную небясьпеку, якая ў будучыні ім пагражала. Памятаю некаторых сваіх адналеткаў, якія самі ехалі туды добраахвотна — ня столькі паводле абавязку службы, колькі па новыя ўражаньні. Для іх тады ўсё гэта выглядала бясьпечнай прыгодай. Сёньня, пакутуючы на шматлікія хваробы, яны глядзяць на тыя падзеі зусім па-іншаму. Але і цяпер, калі праўда пра Чарнобыль вядомая, сотні выпускнікоў ВНУ штогод прымусова накіроўваюць у небясьпечныя раёны, дзе ўвесь час не хапае настаўнікаў, мэдыкаў, аграномаў… Што будзе зь імі праз дваццаць і трыццаць гадоў?
Аўтар наступнага ліста — вучань 11-й клясы адной са школаў Вялейкі Юры Сокал. Невялікі аповед школьніка пра сваю настаўніцу:
“З маленства яна натхняла мяне на нешта добрае і сьветлае. У яе быў такі вольны незалежніцкі дух, якому зайздросьціў. Нават нам, маленькім, яна тлумачыла, што ёсьць незалежная Беларусь. Мы ведалі, што яе муж на нашым пляцы Леніна прысягаў на вернасьць Беларусі, Пагоні і нашаму штандару. І вось мінулі гады. Ведалі б вы, як усё зьмянілася. Цяпер я яе зусім не разумею. Я для яе — амаль вораг. Цяперашняя ўлада для гэтай настаўніцы — найлепшая на сьвеце. Схлусіць альбо каго-небудзь падставіць для яе — лягчэй лёгкага. За тое, што размаўляю на сваёй мове, яна робіць мне заўвагі, заніжае адзнакі. Пра ўсё, што я раблю, кажа дырэктару. Усё пачалося з таго часу, як яна стала завучам і яе прафэсійная кар’ера пачала падымацца ўгару. Сорамна і жахліва.
Я часта думаю: што я мог бы расказаць пра сучасную Беларусь сваім продкам? Тое, што людзі ператварыліся ў жывёлінаў, якіх цікавіць толькі ежа? Жывуць ад заробку да заробку, ад пэнсіі да пэнсіі. І цікавяцца толькі імі. Што засталося ў іх ад сапраўдных беларусаў? І чаму трымаемся мы — тыя, хто жыве інакш? Дзеля каго? Калі ўсе яны адчуваюць сябе вольнымі, калі толькі дзясяткам людзей баліць сэрца за сваю краіну? Ня ведаю. Я думаў, што затрыманьне міліцыяй умацуе мой дух, маю веру ў перамогу. Але — не. Седзячы ў пастарунку, я зразумеў, што проста ўсе баяцца.. А чаго баяцца — самі ня ведаюць. І ўсё ж пасьля 25 сакавіка я адчуў, што мужнасьць яшчэ застаецца ў сэрцах беларусаў”.
На пачатку 1990-х гадоў, падчас кароткага пэрыяду нацыянальнага Адраджэньня, настаўнікі расказвалі дзецям і пра гісторыю Пагоні й бел-чырвона-белага сьцяга, і пра Аршанскую бітву, і пра каштоўнасьць незалежнасьці сваёй дзяржавы. Хтосьці зь іх вучыў шанаваць і любіць усё гэта шчыра; а хтосьці толькі адпрацоўваў свае гадзіны ды кіраваўся мэтадычнымі ўказаньнямі РАНА.
Мэтадычныя дырэктывы з таго часу шматразова мяняліся. Вымушаныя былі падладжвацца пад іх і настаўнікі. Вось толькі адны нават у гэтых умовах здолелі ня здрадзіць прафэсіі, ня хлусіць дзецям, далікатна і праўдзіва тлумачаць, што адбылося… А іншыя ці то з кар’ерных матываў, ці з прычыны ўласных унутраных перакананьняў зрабілі круты паварот і сталі ганьбіць усё тое, што вучылі любіць і шанаваць. Як да гэтага ставяцца дзеці, які сьлед пакідаюць такія пэдагогі ў дзіцячых душах — добра зразумела зь ліста Юр’я Сокала.
Ліст ад Уладзімера Еўтуха зь Менску. Слухач піша:
“Ня раз малюся да Бога: Госпадзі, мой народ не выбірае ў жыцьці дарогу праўды. Чаму? За што? Чым зграшылі мы? Гартаю старонкі Сьвятога Пісаньня і чытаю: “За тое, што яны не раскаяліся ў грахах сваіх”. Калі дасьць Бог і Мілінкевіч стане прэзыдэнтам, я прасіў бы яго прызначыць дзень пакаяньня беларускай нацыі, нашага народу. Дзень, калі мы ўсе, па ўсёй краіне схіліліся б на калені перад Богам і пакаяліся ў грахах камунізму”.
Фрагмэнт зь ліста нашага даўняга слухача і аўтара, былога вайскоўца Міколы Канаховіча з Пружанаў:
“Наша Бацькаўшчына — у страшэннай бядзе, і цяпер ня час для спрэчак. Дэмакратычныя лідэры павінны ўсімі магчымымі (і нават немагчымымі) спосабамі прыцягнуць да аб’яднаньня ўсю дэмакратычную супольнасьць, у тым ліку і кіраўніцтва БНР у выгнаньні. Не ўратуем Бацькаўшчыну — загінем усе. У першую чаргу варта было б пераканаць кіраўніцтва Эўразьвязу й ЗША пашырыць кола “неўязных”. Пачынаць трэба з раённых вэртыкальшчыкаў, іхных сваякоў і — аж да самага верху, усіх дэпутатаў, лідэраў БРСМ, гаспадарчых кіраўнікоў, якія заплямілі сябе фальшаваньнем выбараў. І ў той жа час трэба зрабіць усё магчымае, каб дапамагчы пацярпелым ад рэжыму, асабліва моладзі й студэнтам”.
Наконт праблемы “неўязных” няма адзінага пункту погляду нават у апазыцыі, спадар Канаховіч. Відавочна, падпадаць пад санкцыі павінны найперш тыя, хто прымаў рашэньні ў справе выбарчай кампаніі й наступнага перасьледу ўдзельнікаў пратэсту. А ці самастойныя ў сваіх дзеяньнях, ці самі прымалі палітычныя рашэньні супрацоўнікі мясцовай вэртыкалі, гаспадарчыя кіраўнікі, актывісты БРСМ? І ўжо тым больш дзіўна выглядае ваша, спадар Канаховіч, прапанова ўключыць у сьпісы сваякоў вэртыкальшчыкаў. Яны ж у чым вінаватыя?
Увогуле, некаторыя людзі схільныя перабольшваць эфэкт ад гэтых візавых санкцыяў. Прысьпешыць зьмены ў Беларусі такія забароны наўрад ці могуць: гэта здольна зрабіць толькі само беларускае грамадзтва. А вось адбіцца на настроях у асяродзьдзі намэнклятуры санкцыі здольныя істотна — асабліва калі набудуць вялікія маштабы. І ці не прывядзе гэта ў выніку да таго, што рэжым стане яшчэ больш жорсткім, а становішча апазыцыі (і без таго складанае) — пагоршыцца?
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на “Свабоду”. Пішыце. Чакаем новых допісаў. Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю. Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by.
