У аглядзе падсумавалі, што зьмянілася ў культуры і становішчы творцаў у Беларусі за апошнія 5 гадоў і вылучылі асноўныя тэндэнцыі.
Расейская культурная экспансія
Расейская прысутнасьць у Беларусі «адчуваецца літаральна паўсюль — ад шоп-тураў і санаторыяў да поўнага дамінаваньня ў культурнай прасторы», гаворыцца ў аглядзе.
Беларускі музычны рынак амаль цалкам заняты расейскімі артыстамі, прычым пераважна тымі, хто адкрыта падтрымаў вайну ва Ўкраіне. У аглядзе адзначаецца, што яны «зьбіраюць аншлягі па два-тры канцэрты запар». Альтэрнатывы практычна няма.
На кніжным кірмашы ў Менску не было незалежных беларускіх выдавецтваў, кніг з Эўразьвязу, ЗША і нават з Ізраілю. Паліцы запоўненыя расейскімі выданьнямі, у тым ліку «вайскова-патрыятычнымі».
У сфэры кіно беларускае фінансаваньне і інфраструктура абслугоўваюць расейскія праекты. Прыватныя студыі Беларусі працуюць як тэхнічны дадатак да расейскай індустрыі.
Цэнзура і кантроль
Кожная публічная імпрэза ў Беларусі павінна прайсьці ўзгадненьне з уладамі. Патрэбна падаваць ня толькі праграму, але і пашпарты ўсіх удзельнікаў, і спасылкі на іх сацсеткі. Пры наяўнасьці ў КДБ «птушачкі» — выступ забаронены. «На вас стаіць птушачка», — стандартны адказ.
Сьвяты кшталту Дня сьвятога Валянціна і Хэлоўіна забароненыя, нават Купальле ў Дудутках адмянілі. Падзеі, узгодненыя раней, могуць адмяніць па даносе. Канцэрты, выставы і фэсты зрываюцца нават у дзень правядзеньня.
Творчы і тэхнічны склад тэатраў і студый узгадняюць зь сілавікамі, празь неляяльнасьць да рэжыму гэтае ўзгадненьне можна не атрымаць. У незалежным кіно — практычна поўная стагнацыя праз адсутнасьць легальных мэханізмаў працы.
Самацэнзура і страх
Страх прасякнуў усю сфэру культуры. Творчыя людзі прывыклі думаць не пра посьпех, а пра рызыку: «Ці не адграбу я за гэта?» Нават фатографы і выдаўцы прызнаюцца: «Цісьне страх».
Стратэгіі выжываньня
Культурніцкія дзеячы ўнутры Беларусі шукаюць свой варыянт адаптацыі і камбінуюць некалькі розных стратэгіяў, каб захаваць сваю ідэнтычнасьць. Кожны з гэтых варыянтаў абумоўлены экстрэмальнымі ўмовамі і мае розныя праяўленьні:
- часткова спыняюць творчасьць;
- працуюць падпольна;
- падладжваюцца да ўлады дзеля магчымасьці працаваць;
- жывуць у Беларусі, але працуюць на замежжа;
- імітуюць ляяльнасьць;
- адкрыта працуюць на рэжым.
Ёсьць і гатоўнасьць працаваць зь «мяккімі» тэмамі: рамёствы, фальклёр, дзіцячая літаратура. Таксама ёсьць запал працаваць з маладымі, перадаваць досьвед, будаваць супольнасьць.
Правілы і шэрыя схемы
Івэнты праводзяць пераважна праз шэраг установаў, якія маюць афіцыйнае права на іх правядзеньне. Такія структуры выконваюць функцыю пасярэдніка. Прыбыткі арганізатараў і артыстаў істотна зьнізіліся. Грошы зарабляюць пераважна на расейскай аўдыторыі. Мясцовыя артысты, нават з імем — у фінансавай няпэўнасьці.
Новая сцэна, старая ізаляцыя
Нягледзячы на ціск, у Беларусі зьяўляюцца новыя імёны, але маладыя творцы часта ня ведаюць папярэднікаў, ня маюць кантэксту і натхняльных прыкладаў. Адсутнічае крытыка, няма магчымасьцяў для росту і абмену досьведам.
У Беларусі паступова зьнікае памяць пра вядомых дзеячаў культуры: тыя, хто зьехаў, губляюць пазнавальнасьць, а тыя, хто застаўся, — пад забаронай. Тэатральны рэпэртуар — «стэрыльны», бяз вострых тэмаў і экспэрымэнтаў.
Беларуская мова — выклік і шанец
Ствараць культурны прадукт па-беларуску — рызыкоўна, але на яго ёсьць попыт: бізнэс цікавіцца беларускай мовай як адметнасьцю. Пры гэтым дзяржава спрабуе выкарыстоўваць нацыянальную мову для стварэньня кіраванай «пасьпяховай» карцінкі.
Запыты знутры краіны
Нават у самыя цёмныя часы ў творчых людзей ёсьць патрэба ствараць калі не для шырокай аўдыторыі, то хаця б для самога факту стварэньня. Таму сярод самыя распаўсюджаныя сярод запытаў творцаў да Беларускай рады культуры — падтрымка іх творчасьці без публічнасьці (рэзыдэнцыі, стыпэндыі), падтрыманьне кантакту зь беларусамі за мяжой і запрашэньне замежных спэцыялістаў у Беларусь, мэнтарская падтрымка ўнутраных ініцыятываў, адукацыйныя і перакладчыцкія праекты, выданьне важных кніг безь дзяржаўных датацыяў і падтрымка праектаў, зьвязаных з традыцыйнай культурай і інш.
«Нягледзячы на страх і падзелы, унутры краіны засталося шмат тых, хто працягвае трымаць культуру жывой. Ім патрэбныя ня толькі рэсурсы, але і надзея, што пра іх памятаюць і гатовыя слухаць. Беларуская культура ня зьнікла. Яна — у стане супраціву і адначасова — у пошуку новых формаў жыцьця», — падсумоўваецца ў аглядзе.
Форум