Пагаварылі зь ім пра аўтабіяграфічнасьць і інтымную шчырасьць двухтомніка, любоў і расчараваньне сучаснай Эўропай, беларускае замежнае літаратурнае жыцьцё ды самоту на эміграцыі.
Пра аб’ём і аўтабіяграфічнасьць новай кнігі
— Двухтомны раман — такога ў сучаснай беларускай прозе, здаецца, даўно не было. Вы сьвядома замахнуліся на такое аб’ёмнае, так бы мовіць, першынство?
— Не, так выйшла. На першынство не замахваюся. Гэта адна кніга, але з тэхнічных прычын яе немагчыма было выдаць адным томам. Таму мы з выдаўцом пагадзіліся, што падзелім на два. Паводле Блэйка: «Нявіннасьць» і «Досьвед» (каб не казаць «дасьведчанасьць»).
Кніга задумвалася як экспэрымэнт пад кодавай назвай «успомніць усё». Калі «Там, дзе нас няма» — татальны раман, дзеяньне якога адбываецца цягам двух дзён і які я пісаў пяць гадоў, то гэтая кніга — «тотал (п)рыкол». Яна ахоплівае 29 гадоў майго жыцьця і пісалася тры гады.
Так выйшла, што ў мяне даволі добрая памяць. Таму кніга і не магла мець меншы аб’ём. Зрэшты, так звычайна бывае ў выпадку ўспамінаў.
— Цяперашнія чытачы, за рэдкім выключэньнем, любяць кароткія тэксты. Чым зьбіраецеся трымаць іх увагу ня вечар-другі, а мо тыдзень ці нават месяц?
— Як сказаў мой цёзка Штырнэр, «я збудаваў свой твор на нічым». Значыць, не зьбіраюся трымаць нічым. Апрача максымальнай шчырасьці, на якую толькі здольны.
Паводле водгукаў ад маіх першых чытачоў і чытачак, кніга чытаецца надзвычай добра, часта на адным дыханьні. Я думаю, што іхную ўвагу найперш трымала тое, што яны знаходзілі ў маім аповедзе сябе. (Некаторыя нават літаральна, бо выступаюць там у якасьці пэрсанажаў.) То бок кожны чытач (-ка) «трымае» ў гэтай кнізе сябе сам (-а). Або не трымае.
Пра інтымную шчырасьць
— Выдаўцы пішуць, што аўтар ня ўтойвае ў рамане ніякіх біяграфічных падрабязнасьцяў, нават інтымных. Можаце нечым такім у выглядзе цытатаў заінтрыгаваць нашых чытачоў?
— Магу, але не хачу. Я не гандляр тканінай ці гароднінай, каб выхваляць свой тавар. Ніхто не абавязаны мне верыць. Калі нехта думае, што маёй мэтай ва ўспамінах было хлусіць або недагаворваць, няхай думае.
Зрэшты, цытат з кнігі ў сеціве ўжо хапае, у тым ліку на вашым сайце. Будзем лічыць, што ўсе цытаты, якія не пераходзяць межаў прыстойнасьці, я ўжо вычарпаў.
Гэтая кніга для тых, каго цікавіць эпоха 1980–2000-х. Для тых, хто тады жыў, і тых, хто не пасьпеў пажыць. Калі яны ўсур’ёз гэтым цікавяцца, кніга іх так ці іначай знойдзе.
Пра эпахальнасьць кнігі
— Першыя чытачы вашага раману кажуць, што ў ім за прыватным антуражам хаваецца партрэт эпохі. Якая яна, гэтая сучасная эпоха, у беларускім і глябальным маштабах?
— Сур’ёзнае пытаньне. Найперш, дзеяньне маёй кнігі заканчваецца амаль 20 гадоў таму, у 2006-м. То бок яна мае да сучаснасьці вельмі ўмоўнае дачыненьне. Хаця я і апісваю там пазьнейшыя абставіны, якія прывялі да яе напісаньня (гэта нечаканае атрыманьне прэміі Гедройця і беларускія падзеі 2020 году), але і іх ужо, мабыць, наўрад ці можна лічыць сучаснасьцю.
Па-другое, калі разумець сучаснасьць у больш шырокім і глябальным сэнсе, то я чалавек, у прынцыпе, несучасны, у пэўным сэнсе нават антысучасны. Пад сучаснасьцю ў гэтым выпадку я маю на ўвазе эпоху тэхнічнага пералому, у якую мы жывём. Менавіта гэты пералом я ўскосна і адлюстраваў у кнізе. Але найбольш мяне ўсё-ткі цікавіла датэхнічная, дасучасная эпоха, мінулае тысячагодзьдзе, тое, што я называю сваёй Belle Époque.
Пра любоў і расчараваньне Эўропай
— У адным з інтэрвію пару гадоў таму вы прызналіся, што расчараваліся ў Эўропе. Як паўплывала гэтае пачуцьцё на ваш новы раман?
— Мая кніга, зноў жа, не пра сучаснасьць, а найперш пра мінулае, калі я, наадварот, быў фанатычным вернікам Эўропы й Захаду. Таму я стараўся, каб пазьнейшае пачуцьцё расчараваньня (якое ёсьць заканамерным наступствам любога фанатызму) ня вельмі на мяне ўплывала.
З другога боку, у кнізе хапае адсылак да будызму, яна, можна сказаць, на іх пабудаваная, даруйце за калямбур. Але нейкай праграмнай крытыкі эўрапейскасьці (як у «Завяршыць гештальт») там няма. Хіба толькі крышку ў дачыненьні краіны, якую я называю Кафканія, грамадзянінам якой зьяўляюся і ў якой жыву большасьць жыцьця.
Не магу сказаць, што я сёньня расчараваны Эўропай ці зачараваны чымсьці іншым. Ілюзіяў варта пазбаўляцца, асабліва прыгожых.
Пра самапіяр і няздольнасьць да яго
— Беларускае літаратурнае жыцьцё ў Эўропе пасьля 2020-га рэзка актывізавалася. Новыя кнігі, выдавецтвы, літаратурныя фэсты, аўтарскія сустрэчы. Такое ўражаньне, што беларускія пісьменьнікі, засумаваўшы дома, як тыя коні ля карчмы, вырваўшыся ў вялікі сьвет, рэзка ўзялі ў галёп. Як гэта бачыцца і што з гэтай нагоды думаецца літаратару з эмігранцкім стажам больш як у чвэрць стагодзьдзя?
— Мяне гэта ўсё амаль ня тычыцца, як ня тычылася і да 2020 году. Калі ўжо іначай нельга, то я хацеў бы, каб мая творчасьць была часткай літаратуры, а ня нейкага «літаратурнага жыцьця». Камусьці ў ім камфортна, мне — не. На жаль, сучасны імпэратыў няспыннага самапіяру і мая аб’ектыўная няздольнасьць гуляць у гульню «літаратурнага жыцьця» (з прычыны маіх даўніх псыхічных праблем, пра якія я таксама адкрыта пішу ў кнізе) адбіваюцца на рэцэпцыі маіх твораў. Што ж, абы не на якасьці.
Пра стасункі з выдаўцамі і збор сродкаў на новы раман
— А ці паўплывала (а калі паўплывала, то якім чынам) масавая эміграцыя літаратараў і кнігавыдаўцоў зь Беларусі на ваша асабістае творчае жыцьцё?
— Не паўплывала. Хіба толькі ў тым, што я часьцей стаў бачыць некаторых сваіх сяброў і сябровак, якія выехалі за мяжу. У тым ліку з шэрагу літаратараў. Зь некаторымі сябрамі й сяброўкамі пабачыліся літаральна праз 20 гадоў. А вось тых, хто застаецца ў Беларусі, наадварот, даўно ня бачыў.
Выдаўцоў за мяжой сапраўды пабольшала, ад некаторых зь іх я нават маю прапановы, напрыклад перавыдаць «Завяршыць гештальт» (прэмія Гедройця 2016 году) або запісаць «Там, дзе нас няма» як аўдыёкнігу.
Але збольшага і далей спадзяюся на сябе. Як бачыце, для выданьня ўспамінаў давялося заснаваць ініцыятыву SayBeat. Не наракаю: калі ў выдаўцоў іншыя прыярытэты, гэта іхнае права.
Вельмі ўдзячны ўсім тым, хто падтрымаў збор сродкаў на выданьне ўспамінаў на плятформе «Гронка» — фінансава або інфармацыйна. (Калі вы не ў Беларусі, то можаце яшчэ далучыцца: да канца збору застаецца некалькі дзён.) Гэта мой першы досьвед беларускага краўдфандынгу. Лічу, што кампанія дасягнула посьпеху, за што і дзякую камандзе «Гронкі», сваім сябрам-інфлюэнсэрам (Максіму Жбанкову, Алесю Плотку, Аляксандру Чарнуху, Зьмітру Лукашуку, Насьце Кудасавай, Дзянісу Дудзінскаму й іншым), а таксама ўсім спонсарам.
— Калі і дзе будуць прэзэнтацыі вашага новага раману?
— Прэзэнтацыі (раз ужо мы гуляем у «літаратурнае жыцьцё») будуць найперш у Празе, дзе я жыву. Будуць, спадзяюся, і іншыя. Але канкрэтна пакуль нічога не заплянавана — цяпер толькі працуем над вёрсткай другога тома.
Форум