Праваабаронцы сумеснай ініцыятывы цэнтру «Вясна» і Беларускага Хэльсынскага камітэту падкрэсьліваюць, што кампанія пачалася «ва ўмовах фактычнай адсутнасьці свабоды выказваньня думкі, мірных сходаў і асацыяцыяў, у атмасфэры татальнага страху і ў зачышчаным палітычным полі».
«Наяўныя сродкі праўнай абароны па-ранейшаму неэфэктыўныя; адсутнічаюць гарантыі незалежнасьці судоў, прадказальнасьць у праваўжывальнай практыцы. Усё гэта ўжо дазваляе канстатаваць немагчымасьць для грамадзянаў рэалізаваць свае выбарчыя правы», — адзначана ў дакумэнце.
Выбары «аб’яўленыя ў створаных уладамі ўмовах татальнага страху за жыцьцё і здароўе». Пакараньне ў палітычна матываваных справах адбываецца «з ужываньнем катаваньняў і жорсткага, бесчалавечнага і зьневажальнага для чалавечай годнасьці абыходжаньня», падкрэсьлілі праваабаронцы.
Паводле справаздачы, свабода слова ў Беларусі «адсутнічае ня толькі на ўзроўні асобнага чалавека», але і на ўзроўні ўсяго мэдыясэктару. Аўтары дакумэнту адзначылі, што з 2020 году ўлады шырока выкарыстоўваюць крымінальны перасьлед як мэтад ціску на СМІ і журналістаў.
Спалучэньне «абмежавальнага заканадаўства, палітычнай волі і рэпрэсіўнай практыкі» выкарыстоўваецца як «магутны інструмэнт, каб прымусіць людзей пакінуць краіну».
«Па розных ацэнках, ад 200 да 500 тысяч чалавек былі вымушаныя пакінуць Беларусь пасьля 9 жніўня 2020 году і цяпер — у выніку новых зьменаў заканадаўства — пазбаўленыя магчымасьці ўплываць на палітыку дзяржавы», — гаворыцца ў дакумэнце.
Праваабаронцы падкрэсьліваюць, што крымінальны перасьлед з палітычных матываў, які ўзмацніўся ў пэрыяд прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году, «захоўваецца на рэпрэсіўным узроўні да сёньня і працягнецца ў агляднай будучыні». Гэта азначае, што «любая не санкцыянаваная вэртыкальлю ўлады ініцыятыва ўдзелу ў выбарчай кампаніі 2024 году будзе азначаць высокую рызыку палітычна матываванага крымінальнага перасьледу».
«Сытуацыя з правамі чалавека ў Беларусі крытычная, у такіх умовах немагчыма казаць пра выбары-2024 як пра вольныя, справядлівыя і дэмакратычныя», — робяць выснову праваабаронцы.
У 2024 годзе ўпершыню ў Беларусі пройдуць абʼяднаныя выбары ў Палату прадстаўнікоў і мясцовыя саветы. Адзіны дзень галасаваньня прызначаны на 25 лютага. На працягу 60 дзён пасьля яго адбудзецца першае паседжаньне Ўсебеларускага народнага сходу ў новым статусе.
Падчас выбараў будзе забаронена фатаграфаваць і выкладваць у інтэрнэт запоўнены блянк бюлетэню — як падчас датэрміновага галасаваньня, так і ў дзень выбараў. За парушэньне гэтага патрабаваньня пагражае адміністрацыйная адказнасьць.
У 2020 годзе на прэзыдэнцкіх выбарах многія выбарнікі фатаграфавалі свае бюлетэні і адпраўлялі на электронную плятформу «Голас», што стала адным са сьведчаньняў фальсыфікацыі ўладамі вынікаў галасаваньня на карысьць Лукашэнкі.
З 1996 году незалежныя назіральнікі не прызналі ніводную выбарчую кампанію ў Беларусі празрыстай і адпаведнай стандартам АБСЭ.
Што трэба ведаць пра Адзіны дзень галасаваньня – 2024
- 25 лютага 2024 году ў Беларусі праходзіць так званы Адзіны дзень галасаваньня, у рамках якога выбіраюць дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу 8-га скліканьня і дэпутатаў мясцовых саветаў 29-га скліканьня.
- Пратаколы з камісій павінны паступіць у ЦВК не пазьней за 29 лютага.
- Датэрміновае галасаваньне праходзіла з 20 па 24 лютага. ЦВК заявіла, што за 5 дзён датэрмінова прагаласавалі 41,71% грамадзян, якія ўключаныя ў сьпісы для галасаваньня.
- Парог яўкі на гэтых выбарах адменены — яны адбудуцца пры любой колькасьці выбарнікаў. Незалежных назіральнікаў на выбарах няма, як і апазыцыйных кандыдатаў. Прозьвішчы сябраў выбарчых камісіі засакрэчаныя. На ўчастках узмацнілі ахову.
- Перадвыбарная агітацыя праходзіла з 31 студзеня па 24 лютага, рэгістрацыя кандыдатаў — з 16 студзеня да 30 студзеня.
- Прадстаўнікі кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» падкрэсьлілі, што ў сувязі з рэпрэсіўнымі рызыкамі будзе працаваць экспэртная місія, а не «клясычнае» назіраньне, якое ажыцьцяўлялася падчас ранейшых кампаній.
- Палітычны аглядальнік Валер Карбалевіч лічыць, што Лукашэнка разглядае выбары як «ваенную апэрацыю». Ён упэўнены, што абсалютная большасьць як сярод прыхільнікаў, так і сярод праціўнікаў Лукашэнкі выдатна разумее, што ў сёньняшніх умовах гэта суцэльная імітацыя.
- Улады вырашылі не запрашаць АБСЭ для назіраньня празь Бюро дэмакратычных інстытутаў і правоў чалавека (БДІПЧ). АБСЭ cкрытыкавала ўлады Беларусі за гэтую адмову.
- Кіраўнік штабу місіі назіральнікаў ад СНД Леанід Анфімаў заявіў, што ў Вярхоўны суд падалі 6 скаргаў аб выбарах. Назіральнікі ад СНД прапанавалі іх лічыць «неабгрунтаванымі».
- Выбары ў Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу 8-га скліканьня адбудуцца 4 красавіка 2024 году. Вылучэньне кандыдатаў у члены СР мясцовымі саветамі дэпутатаў, выканаўчымі і распарадчымі органамі павінна адбыцца не пазьней за 21 сакавіка 2024-га.
- Электаральная кампанія праходзіць на фоне маштабных рэпрэсій і зачысткі палітычнага поля ад апазыцыі. Незалежных назіральнікаў на выбарах няма: Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека Арганізацыі па бясьпецы і супрацоўніцтве ў Эўропе (БДІПЧ АБСЭ) запрашэньня не атрымала.
- На гэтых выбарах няма і апазыцыйных кандыдатаў — да выбараў дапусьцілі толькі ляяльных рэжыму кандыдатаў. Паводле кіраўніка ЦВК Ігара Карпенкі, усе 12 скаргаў на адмовы ў рэгістрацыі кандыдатаў у дэпутаты (у тым ліку 2 скаргі ў суды) адхілілі.
- Па выніках датэрміновага галасаваньня ЦВК даў справаздачу аб рэкорднай яўцы выбарнікаў — 41,71%. Незалежныя назіральнікі называюць датэрміновае галасаваньне адным з мэханізмаў масавых фальсыфікацый.
- З 1996 году незалежныя назіральнікі не прызналі ніводную выбарчую кампанію ў Беларусі транспарэнтнай і адпаведнай стандартам АБСЭ.
