Халезін: Караткевіч патлумачыў, што бескантрольнае зло становіцца злом абсалютным
Ідэя гэтай пастаноўкі ўзьнікла некалькі гадоў таму, калі прафэсар Андрэй Каляда (бацька сузаснавальніцы Беларускага свабоднага тэатру і жонкі Мікалая Халезіна Натальлі Каляды) зрабіў аўдыёкнігу паводле раману «Дзікае паляваньне караля Стаха» ў 19 частках. Згадвае Мікалай Халезін.
— Мы ёй заслухоўваліся. На мой погляд, гэта найлепшае прачытаньне гэтага раману Караткевіча. Андрэй Каляда сказаў: а чаму вы не падумаеце пра тое, каб рэалізаваць гэта ў якасьці спэктакля? Калі пачалася вайна, стала відавочна, што гэта адна з найлепшых мэтафараў, што тычацца вайны. Гэта рэальна твор зь сёньняшняга дня, вельмі праўдзівы і жорсткі. Калі я чытаў яго ў дзяцінстве, тады яшчэ не разумеў усіх падтэкстаў, якія заклаў у яго Караткевіч.
Аўтары пастаноўкі прыйшлі да высновы, што гэта мае быць опэра, расказвае Халезін.
— Я тройчы пераслухаў опэру Солтана «Дзікае паляваньне караля Стаха». На мой суб’ектыўны погляд, яна не сучасная ні па драматургіі, ні па лібрэта, ні па музыцы асабліва. Больш за тое, там няма жорсткіх фрагмэнтаў і момантаў, якія і зьяўляюцца шкілетам рамана. Тады мы прынялі рашэньне, што гэтую опэру трэба ствараць з нуля.
Мікалай Халезін падкрэсьлівае, што гэта будзе сучасная опэра, якая дазваляе інтэграваць самыя розныя стылі і кірункі.
— Мы можам выбудоўваць дыялёг опэрнага вакаліста з драматычным акторам празаічным тэкстам. Можна выкарыстоўваць любыя мэтады, галоўнае — зачапіць пачуцьці аўдыторыі, каб гэта не было акадэмічным творам, які не дае магчымасьці гледачу праявіць эмоцыю. І тут набыла працяг ідэя, якую мы пачалі дэкляраваць са спэктакля «Burning doors». Гэта ідэя пра геапалітычны вузел Беларусь-Україна-Расея, які можна ці разьвязаць цалкам, ці бясконца будзе адраджацца імпэрская гісторыя. Таму мы вырашылі ўзяць і ўкраінскіх актораў, якія, як і нашыя, пазбавіліся магчымасьці выступаць у сябе на радзіме, але зь іншай прычыны.
Мікалай Халезін кажа і пра вакалістаў Харкаўскага опэрнага тэатру, і пра прадусарку Юлію Сарві, якая шмат гадоў была прадусарам гурту «Акіян Эльзы», а таксама пра іншых спэцыялістаў, якія працавалі з гуртамі «Акіян Эльзы» і «Бумбокс».
Паводле рэжысэра, для стваральнікаў спэктакля важным было «не сысьці ў газэтную штодзённасьць».
— Караткевіч — чалавек, які здолеў надзяліць бытавое містычным і мэтафарычным. Калі мы разьбіралі ўнутры творчай групы, што павінна адбывацца на сцэне, то зразумелі, што гэта размова пра тое, калі містыка аказваецца рэальнасьцю, і калі рэальнасьць аказваецца містыкай, і калі гэтыя станы пераходзяць адзін у другі. Мы маглі раней толькі ў фільмах жахаў пабачыць Бучу, а цяпер мы бачым гэта ў рэальнасьці. Калі над магілай Сьвеціловіча ягоны фамільны герб разьбіваюць кувалдай, то гэта такая вагнэраўшчына, якая адразу дае вельмі моцныя адсылкі. Караткевіч патлумачыў нам, што бескантрольнае зло становіцца злом абсалютным, і мы гэта назіраем цяпер. Хочацца гэтую мэтафару данесьці да гледача, каб ён зразумеў, што цяпер пражываюць беларусы, што пражываюць украінцы і як можна з гэтага кола выйсьці.
Мікалай Халезін тлумачыць, чаму Беларускаму Свабоднаму тэатру было проста трапіць з гэтым спэктаклем на сцэну прэстыжнага лёнданскага тэатру Барбікан.
— Гэта такі знак якасьці. Ты трапляеш у сусьветную найвышэйшую лігу, калі граеш там прэм’еру. Гэта адна зь вядучых не брытанскіх, а сусьветных пляцовак. Дзесяць гадоў мы ішлі да гэтай пляцоўкі. Яшчэ да локдаўна нам прапанавалі там сыграць прэм’еру. І летась мы сыгралі там «Сабакаў Эўропы». Пасьля першага прэм’ернага паказу за кулісы прыйшоў дырэктар тэатру і сказаў, што мы хацелі б на гэтай сцэне бачыць, як мінімум, тры вашыя наступныя прэм’еры. Пасьля фантастычнага посьпеху «Сабак Эўропы» нам не было неабходна весьці перамовы і тлумачыць. Аўдыторыя — гэта брытанцы, якія заўсёды ходзяць на нашы спэктаклі. На якой пляцоўцы мы б ні гралі, у нас ёсьць свая публіка, якая складае, паводле сацыялягічных апытаньняў, 75–100 тысяч гледачоў, якія стала наведваюць нашыя спэктаклі.
Мікалай Халезін кажа, што пастаноўкай паводле Караткевіча яны хочуць стварыць беларускі флягманскі прадукт, які мог бы на працягу некалькіх гадоў быць «ледаколам, які б тараніў вялікія пляцоўкі і разам з сабой прывозіў бы туды і малыя беларускія праекты, якія б маглі атрымліваць сваю дозу ўвагі».
— Нам падаецца, што мы сабралі залаты склад. Гэта фантастычная кампазытарка Воля Падгайская, таленавітая мастачка Надзея Саяпіна, непераўзыдзены Андрэй Хадановіч. Галоўную партыю будзе сьпяваць найлепшы барытон Беларусі Ільля Сільчукоў. Украінскае сапрана Тамара Калінкіна можа тут прасьпяваць адну з найлепшых сваіх прац. І гэта знакаміты дырыгент Віталь Алексяёнак, які працуе ў Дусэльдорфе. Плюс акторы Беларускага Свабоднага тэатру, плюс вакалісты, плюс аркестар, які складаецца таксама зь беларусаў. Мне падаецца, што гэты зорны склад можа зрабіць абсалютна беларускі прадукт, які можа сабраць найлепшае, што можна зрабіць сёньня ў гэтым відзе мастацтва.
Хадановіч: Гэты твор — пра сёньняшняе адчуваньне страху ў тэрарызаванай Беларусі
Паэт Андрэй Хадановіч пачынае размову з паэтычнай партыі Андрэя Сьвеціловіча, якую ён напісаў для опэры.
Каб зямля не насіла й каб
Іх пякельны гнеў пакараў,
Тых, што топчуць ботамі скарб
Залатых нашых слоў і спраў!
За пакрыўджаную зямлю,
За пакутны яе народ —
Каліноўскі выбраў пятлю,
І Пяроўская — эшафот!
І мая любоў — як яны,
Мне надзеяй зьзяе ўваччу,
І няма такое цаны,
Што за волю не заплачу!
Згіньце прэч, імпэрый муры!
Паляваньне дзікае, згінь!
Нас чакае сонца ўгары
І чароўная далячынь!
Праца над лібрэта ўжо завершаная, кажа Андрэй Хадановіч.
— Калі Мікалай Халезін зрабіў прапанову, я настолькі пераняўся, узрушыўся, што досыць хутка напісаў вершаванае лібрэта. Часткова яно будзе сьпявацца, і тады верш больш гладзенькі і больш па форме блізкі да школьных падручнікаў, а калі гэта будзе драматычнымі акторамі чытацца, тады сям-там будзе нагадваць хіп-хоп, рэп. Я трымаўся вельмі блізка да паэтыкі Караткевіча і сюжэту. Я сабе фантазіяваў: а што б Уладзімер Сямёнавіч сам бы напісаў у вершаванай форме? Я імкнуўся, каб гэта рытмічна нагадвала баляды Караткевіча. Першыя слухачы, зь якімі я нефармальна дзялюся, кажуць, што гэта ў паэтыцы Караткевіча. Хаця хай судзяць пасьля прэм’еры.
Андрэй Хадановіч захоплены тым, што прэм’ера адбудзецца ў Лёндане ў Барбікане, што пастаноўку робіць «такі мацёры рэжысэр, як Халезін», а музыку піша яго «ўлюблёная клясычная кампазытарка Вольга Падгайская». Хадановіч зьвяртае ўвагу на тое, што ў першай пастаноўцы опэры паводле «Дзікага паляваньня караля Стаха», якая ідзе на сцэне опэрнага тэатру ў Менску, у 2021 прыбралі некаторыя рэплікі.
— У Беларусі з цэнзурных прычынаў са сцэны зьніклі рэплікі «Раман, выходзь!» (калі крычыць дзікае паляваньне). Ці то таму, што Рамана Пратасевіча выцягнулі з самалёта, ці то таму, што Раман Бандарэнка напісаў «я выходжу» і назаўжды выйшаў у двор плошчы Пераменаў.
Паводле Хадановіча, гэты твор Караткевіча — адна з самых улюблёных кніжак у беларусаў.
— Кніжка, якая зьведала чэргі каля кніжных. Яны заўжды купляецца, перачытваецца. Зь іншага боку, гэтая кніга — пра сёньняшняе адчуваньне страху ў тэрарызаванай Беларусі. Мне дзікае паляваньне нагадвае сёньняшніх сілавікоў. Як тая дэградаваная беларуская шляхта ў Караткевіча ў інтарэсах Расейскай імпэрыі прыгнятала беларускі народ, так і сёньня кішэнны прапуцінскі рэжым сваімі ж фармальна беларускімі рукамі манкуртаў у пагонах, у шлемах і з дубінкамі тэрарызуе беларускі народ.
Але фінал у Караткевіча аптымістычны, і хочацца верыць, што фінал нашай гісторыі будзе аптымістычны. Героі Караткевіча перамаглі страх і ў прынцыпе перамаглі гэтае «паляваньне». Гэтыя карнікі — майстры змагацца з запалоханымі, безабароннымі людзьмі, і яны аказваюцца бясьсільнымі, калі сутыкаюцца зь іншай сілай. Хочацца, каб так было і ў рэальнай сёньняшняй Беларусі.
Вольга Падгайская: За паўгода напісаць трохгадзінную опэру вельмі складана
Вядомая беларуская кампазытарка, якая цяпер жыве ў Польшчы, адразу пагадзілася на прапанову Мікалая Халезіна. Яна напісала ўжо палову опэры.
— Складанасьць у тым, што вельмі малы тэрмін. За паўгода напісаць трохгадзінную опэру вельмі складана. Жыву толькі опэрай. Шмат працы, даводзіцца нейкія ўрокі касаваць ці замяняць. Сам сюжэт вельмі цікавы і актуальны. Музыка вельмі хутка даецца, каб перадаць гэтую трывогу, усе гэтыя ідэі Караткевіча. Вакалісты цяпер развучваюць свае партыі, і я вяду перамовы з усімі вакалістамі, каб ім было камфортна сьпяваць.
Вольга ня бачыла пастаноўкі «Дзікага паляваньня караля Стаха» ў беларускім опэрным тэатры. Яна лічыць няслушным падчас працы параўноўваць сваю музыку з тым, што пісалася раней.
— Я паглядзела толькі беларускі фільм 1979 году, і то калі напісала большую частку опэры. Лепей, каб не пераклікалася, каб былі розныя стылі, розныя аўтары, розныя эпохі. Калі б Солтан цяпер опэру пісаў, то, можа, інакш бы яе напісаў. Калі б кіно цяпер здымалі, таксама па-іншаму б зрабілі. Тыя, хто ведае фільм і опэру Солтана і потым паслухае маю опэру, зможа гэтыя масты адчуць. Напрыклад, калі я пішу музыку да нямога кіно, то ні ў якім разе ня слухаю нейкія загатоўкі. У мяне ёсьць сваё бачаньне, на якое ніхто не паўплывае.
Вольга Падгайская падкрэсьлівае, што гэта ня будзе акадэмічная опэра.
— Будуць акустычныя музыкі і электроніка. Мяне ўражвае не знакамітая сцэна, дзе адбудзецца прэм’ера, а ўражваюць людзі, зь якімі мы гэта робім. Мне падабаецца, што будзе сьпяваць Сільчукоў, што лібрэта напісаў Хадановіч, што дырыгентам будзе мой сябар Віталь Алексяёнак, людзі, зь якімі мне камфортна працаваць. Складана гаварыць пра дзіця, якое яшчэ не нарадзілася.
Сільчукоў: Веру, што мы зможам зь іншай пэрспэктывы паглядзець на гэты бесьсьмяротны твор Караткевіча
Вядомы беларускі опэрны сьпевак Ільля Сільчукоў будзе выконваць у опэры галоўную ролю — Андрэя Беларэцкага. На прапанову Мікалая Халезіна Ільля пагадзіўся адразу.
— Гэта ўпершыню, калі я ўдзельнічаю ў пастаноўцы, дзе яшчэ будзе прэм’ерны паказ музыкі і ўсёй п’есы. Звычайна опэрныя сьпевакі маюць працаваць ужо з гатовай партытурай, калі ўжо ёсьць нейкая гісторыя выкананьня твору. Праца з Воляй Падгайскай і Мікалаем Халезіным вельмі цікавая і адказная для мяне. Ужо ёсьць опэра Солтана, якая таксама зьяўляецца вельмі цікавым творам. Але я веру, што мы зможам зь іншай пэрспэктывы паглядзець на гэты бесьсьмяротны твор Караткевіча, і будзе станоўчы вынік, на які мы ўсе працуем разам.
Опэрны сьпявак лічыць «Дзікае паляваньне караля Стаха» надзвычай сучасным.
— Мы жывём у часы дзікага паляваньня. Быццам бы ўсё на балотах праходзіць. Дрыгва. Дрыгва. Дрыгва. І адбываюцца нейкія працэсы, якія мы не адразу можам пабачыць, але ўсё ж нешта варушыцца і нешта высьпявае. Асабіста я так усё ўспрымаю. І мне даспадобы ўвогуле такі нуар, такі падыход, калі ўсё змрочнае, драматычна напружанае. Чакаю, калі пачнём рэпэтаваць.
Мы ня ведалі адзін аднаго да лета 2020 году. Так кажа Сільчукоў пра Мікалая Халезіна. Нягледзячы на вельмі шчыльны графік, сьпявак знайшоў час для ўдзелу ў пастаноўцы Беларускага свабоднага тэатру.
— Гэта выбітная праца. Мне цікава рабіць нешта істотнае. А я бачу, што гэтая праца будзе вельмі істотнай. Яна павінна гаварыць аб працэсах, актуальных для кожнага з нас. Пераасэнсоўваньне нейкай роспачы, троху дэпрэсіі кожнага з нас, калі мы бачым, што ўсё зацягваецца ў гэтай дрыгве. Але трэба працаваць далей і рабіць усё, што можаш, са свайго боку, і перажываць і пражываць разам з гледачом тыя траўмы, і шукаць выйсьце з гэтай сытуацыі. Што рабіў і Караткевіч, што робіць і кампазытар, і дырыгент, і ўся трупа.
- «„Дзікае паляваньне караля Стаха“ спалучае ў сабе опэру, тэатар, мультымэдыя і жывую музыку, каб расказаць гісторыю, якая бярэ свой пачатак у гісторыі Беларусі і мае надзвычайную актуальнасьць для сучаснай Эўропы», — гаворыцца на сайце тэатру. У спэктаклі ўдзельнічаюць акторы, опэрныя сьпевакі і музыкі зь Беларусі і Ўкраіны — у тым ліку беларускі барытон Ільля Сільчукоў і ўкраінскае сапрана Тамара Калінкіна. Рэжысэры пастаноўкі — Мікалай Халезін і Натальля Каляда, кампазытар — Вольга Падгайская, лібрэта — Андрэй Хадановіч, дырыгент — Віталь Алексяёнак, харэаграфія — Марыя Сазонава, мастачка — Надзея Саяпіна, прадусарка — Юлія Сарві.
