Ён таксама канстатаваў паглыбленьне працэсу самаізаляцыі расейскага грамадзтва, выкліканае адчуваньнем несправядлівасьці вайны, яе злачынным характарам.
Пра гэта сацыёляг распавёў у інтэрвію «Голасу Амэрыкі».
— Якія трэнды пераважаюць цяпер у грамадзкай сьвядомасьці Расеі ў дачыненьні да вайны ва Ўкраіне?
— Паводле нашых назіраньняў, ідзе ня вельмі дакладна выяўленая, але цалкам адчувальная падтрымка ўлады і самой вайны. Пры гэтым ухвала вайны захоўваецца на ўзроўні 70%, але адначасова 50% і нават крыху больш рэспандэнтаў хочуць яе спыненьня. Гэтая раздвоенасьць адлюстроўвае недааформленасьць грамадзкай думкі. Тут справа ў тым, што прапаганда працуе бяз стомы і задае патрэбныя ўладзе інтэрпрэтацыі падзеяў, а альтэрнатыўнай працы, якая магла б артыкуляваць антываенныя настроі, амаль няма ці яна вельмі слабая. Таму з сакавіка па студзені мы фіксуем статычнасьць разьмеркаваньня ўсіх ацэнак.
— Што можа памяняць карціну?
— Пакуль сытуацыя ў зоне ваенных дзеяньняў кардынальна ня зьменіцца, ніякіх зьменаў у грамадзкай сьвядомасьці расейцаў не прадбачыцца, як я мяркую. Галоўным чынам таму, што ўладамі цалкам кантралюецца інфармацыйная прастора. Па апошніх зьвестках праваабаронцаў і мэдыяэкспэртаў, больш за 600 тысяч старонак у інтэрнэце заблякаваныя. Абмежаваны доступ да Інстаграма, Твітара, Фэйсбука. І гэта сапраўды вельмі важны момант. Вялікая частка насельніцтва не мае альтэрнатыўнай інфармацыі і збольшага не хоча яе мець.
— А чым выклікана нежаданьне атрымліваць аб’ектыўную інфармацыю?
— Тэхнічныя магчымасьці яшчэ ёсьць, але людзі альбо баяцца выйсьці са звыклага кола рэчаў, альбо адчуваюць моцны дыскамфорт ад нэгатыўнай інфармацыі, якая паступае з палёў бітваў. Таму тое, што мы назіраем, гэта ня проста навязаны зьверху кансэнсус, але і ўнутраны супраціў грамадзянаў, іх нежаданьне паглядзець праўдзе ў вочы. Такое становішча, мабыць, будзе захоўвацца яшчэ нейкі час, пакуль, паўтараю, не наступіць рашучы пералом у ходзе вайны. Акрамя таго на агульным трэндзе адбіваецца адʼезд з краіны апазыцыянэраў, антываенна настроеных людзей і незалежных журналістаў.
Пры аналізе нашых дадзеных мы таксама канстатуем паглыбленьне працэсу самаізаляцыі расейскага грамадзтва. Менавіта адчуваньне несправядлівасьці цяперашняй вайны, яе злачынны характар прымушае людзей замыкацца ў сабе, адгароджвацца ад зьнешняга сьвету. Сорам, боль і бездапаможнасьць — так можна сфармуляваць комплекс іх пачуцьцяў.
— На што ж зараз робіць стаўку Крэмль?
— Мне здаецца, што стаўка зроблена на падаўленьне незадаволенасьці любога кшталту і ўсталяваньне кантролю ў тым ліку над радыкаламі, нацыяналістамі накшталт Ігара Стралкова і кампаніі ультра-патрыётаў, якія рэзка крытыкуюць дзеяньні расейскай арміі ва Ўкраіне. Рэжым спрабуе кантраляваць усе адкрытыя праявы незадаволенасьці. Улады разумеюць, што не дамогуцца татальнага адзінадумства, але ўсё роўна імкнуцца з дапамогай рэпрэсіяў закрыць рот усім без разбору і тым самым паўплываць на паводзіны маўклівай большасьці, «балота».
— Вы казалі аб важнасьці зьменаў на фронце. Але ж было і харкаўскае адступленьне расейскіх войскаў, і іх уцёкі з Херсону.
— Такія падзеі ўплываюць толькі ў пэўным сэнсе, выклікаючы трывогу, раздражненьне і некаторую незадаволенасьць ваенным камандаваньнем. Прадчуваньні паразы ёсьць, але яны адкідаюцца як нешта недапушчальнае. Людзі замыкаюцца ў сабе і (або) катэгарычна не жадаюць чуць ніякіх аргумэнтаў, калі тыя супярэчаць іх унутранай карціне сьвету.
— Ці знаходзяць водгук у сьвядомасьці грамадзянаў абвінавачаньні на адрас Пуціна ў ваенных злачынствах?
— Яны аказваюць вельмі неадназначны ўплыў на фармаваньне грамадзкай думкі. У першы момант асноўнай большасьцю гэта проста адмаўляецца, успрымаецца як паклёп і праява варожасьці Захаду. Але ёсьць падставы меркаваць, што разуменьне злачыннасьці дзеяньняў улады будзе пранікаць у тоўшчу масавай сьвядомасьці, і з цягам часу, пры абставінах, якія зьмяніліся, безумоўна, адыграе вялікую ролю ў пляне легітымнасьці. Аднак гэта выявіцца толькі ў сытуацыі вайсковай паразы ці вострага эканамічнага крызісу. Тады ўсьведамленьне злачыннасьці дзеяньняў пуцінскага рэжыму спрацуе. Для пераканфігурацыі масавых уяўленьняў патрэбныя моцныя трыгеры. Тым ня менш людзі чуюць абвінавачаньні заходніх дэмакратый і задумваюцца над імі. А кропля камень точыць.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе на просьбу груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах вобласьцяў. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб’екты, расейцы пачалі бамбіць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фатаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяраў масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый і ў Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якіх Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпра, Кіева, Харкава, Адэсы і іншых месцаў. Дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя процілегламу боку тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ карпарацыі «Роснефть» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародзкай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі думку, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16–18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- У красавіку высьветлілася, што мірныя перамовы пакуль ня маюць посьпеху, а тым часам Украіна заявіла, што ведае імёны 155 кітайскіх наймітаў, якія падпісалі кантракты з Расеяй і пайшлі на вайну. Афіцыйны Пэкін заявіў, што сваіх грамадзянаў на вайну не адпраўляў, а наадварот, раіў жыхарам краіны трымацца падалей ад абодвух бакоў.
- Дзяржаўны ўкраінскі праект «Хачу жыць», які выконвае Каардынацыйны штаб у пытаньнях абыходжаньня з ваеннапалоннымі, у красавіку 2025 году апублікаваў прозьвішчы 742 грамадзян Беларусі, якія з 2023 году ваююць супраць Украіны на баку Расеі, зь іх 96 ужо загінулі.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
