Эдуард Лобаў марыў стаць афіцэрам у Беларусі, дзеля гэтага пайшоў у войска. У 2010-м трапіў за краты, адседзеў 4 гады «ад званка да званка», бо прашэньні аб памілаваньні пісаць адмовіўся. З 2015 года служыў добраахвотнікам, а потым кантрактнікам ва Ўкраіне. Свабода пагаварыла з маці загінулага ва Ўкраіне Эдуарда Лобава Марынай.
«Калі нарадзіўся малодшы брат, Эдзік хутка пасталеў»
Эдуард Лобаў нарадзіўся 1 сьнежня 1988 году ў Вільні. Адтуль родам была ягоная маці Марына, а бацька вучыўся тады ў Школе МУС. У Беларусь сям’я пераехала, калі Эдзіку было крыху больш за год — у часы Савецкага Саюзу бацьку накіравалі служыць у беларускі горад Паставы
— Які Эдуард быў у дзяцінстве?
— У дзяцінстве Эдзік быў вельмі шустры, такі хуткі, гарэзьлівы. Любіў усё разабраць на часткі, паглядзець, як збудавана, з чаго зроблена. Таму ягоныя цацкі і забаўкі доўга "не жылі«— хлопчыку трэба было разабрацца, што як працуе. Калі быў малы, цяжка мне было: увесь час мусіла яго пільнаваць, каб ня ўлез куды, бо яму да ўсяго была справа, усё было цікава.
У школу ён пайшоў у Паставах. І там мне цяжка спачатку зь ім было, бо хлопчык вельмі шустры. Але калі нарадзіўся малодшы брат (а ў іх розьніца 5 гадоў), Эдуард неяк хутка пасталеў і стаў мне дапамагаць. Мы разьвяліся з мужам. Бабуль побач не было: мае бацькі жылі ў Вільні, мае бабуля і дзядуля — за 40 кілямэтраў ад нас. Я працавала, а Эдзіку даводзілася вадзіць брата ў садок, потым у школу, забіраць адтуль. Эдзік мог яго і пакарміць. Вельмі самастойны быў зь дзяцінства.
Марыў паступіць у Вайсковую акадэмію, не прайшоў мэдкамісію
— А чым захапляўся Эдзік, што любіў?
— У школе Эдзік займаўся ў сэкцыі каратэ. Спачатку асаблівага зацікаўленьня вучобай не было. Але яшчэ ў школе ў яго зьявіўся інтарэс да вайсковай службы. Калі дакладна вызначыўся з выбарам прафэсіі і вырашыў стаць афіцэрам, стаў вучыцца лепей.
Калі Эдзік вучыўся ў 8-й клясе, мы пераехалі ў Менск. Ён скончыў 219-ю школу з добрымі адзнакамі. Хацеў паступаць у Вайсковую акадэмію. Але не ўдалося атрымаць мэдычную даведку. Калі Эдзіку было 2 гады, мы трапілі ў аварыю, у яго была зламаная ножка, месяц ён ляжаў на выцяжцы ў Менску. І потым у яго было лёгкае скрыўленьне хрыбетніка. Карацей, мэдычнай даведкі не далі, у Акадэмію «забракавалі». Эдуард вельмі засмуціўся. Але ён усё адно вырашыў дамагацца свайго: пайсьці спачатку ў войска, і пасьля службы ў Акадэмію будзе прасьцей паступіць, чым пасьля школы.
Служыў у Віцебскай дэсантнай брыгадзе
— Дзіўна атрымліваецца, у Вайсковую акадэмію ня годны па стане здароўя, а ў дэсантныя войскі — годны...
— Так. Эдзік пайшоў у ваенкамат, сказаў, што марыць стаць вайскоўцам, хоча служыць у дэсанце. Яму прапанавалі на выбар тры дэсантныя брыгады: у Берасьці, у Мар’інай Горцы і ў Віцебску. Ён выбраў 103-ю асобную гвардзейскую дэсантную брыгаду ў Віцебску.
— А ўяўленьне, што адбываецца ў войску, у яго было?
— Калі ён рос, сталеў, то разумеў, што адбываецца ў Беларусі. Але Эдзік спадзяваўся, што ў войску ўсё ж больш парадку, чым у краіне. Глядзеў шмат вайсковых перадач, а там жа паказвалі ўсё толькі добрае, узорнае! Калі апынуўся сам у войску і пабачыў усё знутры, пачаў спрабаваць навесьці парадак. Да яго далучыўся Андрусь Цянюта з «Маладога фронту», якога таксама накіравалі служыць у тую ж віцебскую брыгаду. Яны разам дамагаліся, каб да салдатаў ставіліся нармальна.
Пад канец службы Эдзік па ўсёй тэрыторыі часткі разьвесіў улёткі супраць армейскага свавольства. Ну і за гэта быў пакараны — яго адправілі на гаўптвахту на 10 сутак. І дэмабілізавалі крыху пазьней, улетку 2010 году.
Пасьля войска далучыўся да «Маладога фронту»
— А як ён трапіў у «Малады фронт? Як далучыўся да апазыцыі — літаральна праз паўгода яго затрымалі...
— Да войска Эдуард ня ведаў нікога з апазыцыі. Ён цікавіўся толькі вайсковай службай, рыхтаваўся да гэтага, чытаў шмат літаратуры. Прычым не мастацкай, а гістарычнай, мэмуарнай. Яго цікавілі біяграфіі военачальнікаў, сур’ёзныя кнігі. У дзяцінстве я яму дарыла энцыкляпэдыі, а ня казкі і байкі. Любіў чытаць шмат, сам купляў кнігі. Потым запампоўваў электронныя кніжкі, каб у свабодную хвілінку пачытаць.
Калі ён дэмабілізаваўся летам 2010 года, адразу ж далучыўся да «Маладога фронту» па рэкамэндацыі Андруся Цянюты. Якраз пачалася падрыхтоўка да прэзыдэнцкіх выбараў. Эдзік стаў удзельнікам ініцыятыўнай групы кандыдата ў прэзыдэнты Віталя Рымашэўскага. Яшчэ перад выбарамі яго шмат разоў затрымлівалі. Але пасьля адпускалі — у параўнаньні зь цяперашнім часам тады была адносная дэмакратыя.
Калі яго прэвэнтыўна затрымалі 18 сьнежня 2010 разам са Зьмітром Дашкевічам, перад самымі выбарамі, а потым асудзілі на 4 гады, для мяне гэта было трагедыяй. (У 2011 годзе Эдуард Лобаў разам са Зьмітром Дашкевічам былі асуджаны на 4 гады пазбаўленьня волі паводле артыкула «Хуліганства». — РС). Я думала, што сьвет абрушыўся. Хаця Эдзік падазраваў, што будуць правакацыі, што яго могуць пасадзіць. Ён мяне папярэдзіў, каб я была гатовая да ўсяго і каб асабліва не нэрвавалася.
Эдзік увогуле мяне засьцерагаў ад усялякіх трывог і непрыемнасьцяў. Ён ніколі ні на што ня скардзіўся. У яго ўсё заўжды было добра. Нават калі ў турме сядзеў, хварэў там, я даведвалася пра гэта, калі ён папраўляўся. Тое самае было і ва Ўкраіне. Ён засьцерагаў мяне ўвесь час.
«Эдзік лічыў, што гэта прыніжэньне — прасіць незаконна абранага Лукашэнку аб памілаваньні»
— Але тады і Зьміцер Дашкевіч, і Эдуард Лобаў адседзелі «ад званка да званка», хоць яны не былі на Плошчы, як іншыя палітвязьні, якіх даволі хутка вызвалілі. Я ведаю, што калі Эдзік сядзеў у Івацэвіцкай калёніі, яго як мінімум тройчы прымушалі напісаць прашэньне аб памілаваньні. Адкуль такая ўпартасьць? Мог бы выйсьці раней...
— Эдзік не лічыў сябе вінаватым. Якое памілаваньне, калі ён нічога проціпраўнага не зрабіў? Ён нават да Плошчы не дайшоў — яго забралі напярэдадні. Пра якое памілаваньне можа ісьці гаворка, калі ён не вінаваты, безь віны пасаджаны? Ён заўжды меў гонар і годнасьць. Эдзік лічыў, што гэта прыніжэньне — прасіць незаконна абранага Лукашэнку аб памілаваньні, пагатоў калі ён нічога не зрабіў.
Выйшаў на свабоду 18 сьнежня 2014 года. Калі чалавек выходзіць з турмы на волю, ён думае, што будзе свабодным. Аказалася, што ўсё ня так. Пачаўся ціск, жорсткі нагляд. Прыходзілі з праверкамі ўначы, нельга было спазьніцца, нельга было выходзіць на акцыі. У яго было тры парушэньні, затрымалі на акцыі да Дня Волі. Ну і завялі яшчэ адну крымінальную справу. Хацелі зноў пасадзіць. Мы вырашылі, што яму трэба ехаць. Бо так жыць стала проста немагчыма.
«Ён цьвёрда вырашыў, што пойдзе добраахвотнікам на Данбас»
— І куды ён выправіўся? Адразу ва Ўкраіну?
— Не. Летам 2015 года я вывезла яго ў Вільню. Мне ён сказаў, што ненадоўга хоча паехаць ва Ўкраіну. Я думала, што ён паедзе на нейкі час, сустрэнецца там зь сябрамі і вернецца. Але там і застаўся. Я была ў шоку! Угаворвала яго паехаць у Польшчу, бо мы палякі. Мой дзед — вэтэран Войска Польскага, браў удзел у абароне Варшавы, быў у нямецкім палоне, пасьля адседзеў 10 гадоў, калі прыйшлі камуністы... Я хацела, каб Эдзік выехаў у Польшчу.
Але ён вырашыў, што ва Ўкраіне ён будзе служыць у войску, ажыцьцявіць сваю юнацкую мару — стаць вайскоўцам.
Ён цьвёрда вырашыў, што пойдзе добраахвотнікам на Данбас.
І зь лета 2015 года ён быў добраахвотнікам. У 2017 годзе ва Ўкраіне выйшаў закон, што неграмадзянаў Украіны можна браць на кантракт у войска. Эдуард скончыў чарговыя курсы і падпісаў на 3 гады кантракт у брыгаду спэцыяльнага прызначэньня ў Хмяльніцкім. Служыў там 3 гады. Купіў сабе ў Хмяльніцкім невялікую кватэрку, зрабіў рамонт. Меў добрага сябра Багдана, украінца, які яму дапамагаў. Сябра таго забілі на пачатку вайны...
Праслужыў 3 гады, быў у выведроце, потым мэдыкам. Скончыў шмат розных вайсковых курсаў. Ён пастаянна вучыўся на нейкіх курсах.
Летам 2020 году падпісаў кантракт у 72-ю мэханізаваную брыгаду «Чорных запарожцаў», дзе служыў Саша Малчанаў (таксама былы палітзьняволены, з Барысава родам). У гэтай брыгадзе таксама езьдзіў на розныя курсы, атрымліваў узнагароды — «Казацкі крыж» 3-й ступені ў 2021 годзе, мэдаль вэтэрана вайны, калі быў яшчэ добраахвотнікам на Данбасе. Заўсёды ганарыўся гэтым, паказваў свае ўзнагароды, сэртыфікаты.
Паступіў вучыцца на псыхоляга ў інстытут завочна. Але было ўжо не да вучобы.
Мы раней часта бачыліся з сынам: я езьдзіла да яго ў Кіеў, потым, калі ён ужо купіў кватэру, у Хмяльніцкі. Зьбіралася ехаць і вясной 2020-га, але абвясьцілі пандэмію. І я ўжо не змагла выехаць. З 2019 года я яго ня бачыла. Усе кантакты былі праз мэсэнджары.
«Быў перакананы, што мірным шляхам Лукашэнку не прыбраць»
— А што Эдуард гаварыў пра падзеі 2020 года ў Беларусі?
— Эдзік ня быў прыхільнікам мірных падзей. Ён быў перакананы, што мірным шляхам Лукашэнку не прыбраць. Ён лічыў, што тады, летам 2020-га, беларусам трэба было змагацца. А кветачкі дарыць міліцыянтам — гэта ўжо за межамі. Яны зьбівалі, гвалцілі людзей, а дзяўчаты ім кветкі дарылі... Каб быў сур’ёзны супраціў, можна было перамагчы, меркаваў Эдуард. Бо тады выкладалі шмат відэа, і калі міліцыянтам мужыкі аказвалі на самой справе супраціў, то сілавікі ўцякалі. Яны ўцякаюць, яны баяцца. Яны могуць толькі біць тых, хто не аказвае супраціву: ляжачых, дзяўчат. А на самой справе яны баяцца.
Мне таксама было цяжка ў 2020 годзе. У нас у Беларусі засталіся і дом, і кватэра. Але давялося выехаць. А калі стала вядома, што затрымліваюць сваякоў тых, хто ваюе ва Ўкраіне, то ўвогуле зразумела, што ў Беларусь нельга вяртацца.
«Калі пачалася вайна, ён мяне ўвесь час суцяшаў, падтрымліваў»
— А як вы ўспрынялі вестку пра пачатак вайны? Што адчувае маці, калі сын ваюе ва Ўкраіне?
— Калі я чытала, што на пачатку 2022 года расейцы канцэнтруюць свае войскі каля мяжы з Украінай, я адчувала, што будзе вайна. Пісала Эдзіку пра гэта. Ён мяне суцяшаў: «Не-не, гэта толькі вучэньні».
За тыдзень да пачатку вайны я зноў напісала, што, мабыць, будзе вайна. Эдзік адказаў: «На жаль, мы ня можам на гэта паўплываць». Ён усё ведаў. Перад самай вайной ён тэрмінова пайшоў на чарговыя курсы, нават адпачынак адклаў, засвойваў гранатамёты, NLAW, «джавэліны» (заходнія пераносныя супрацьтанкавыя ракетныя комплексы. — РС).
Калі пачалася вайна, ён мяне ўвесь час суцяшаў, падтрымліваў, каб я не хвалявалася, калі яго ня будзе ў інтэрнэце, бо могуць быць праблемы з сувязьзю. Як толькі я прачынаюся, бяру тэлефон, гляджу, калі Эдзік быў на сувязі. Выходзіў у інтэрнэт нядаўна — я шчасьлівая!
«Ён сабой прыкрываў адыход параненага камандзіра»
— А дзе Эдуард пасьпеў паваяваць?
— Эдуард браў удзел у абароне Кіева. Атрымаў за гэта 4 траўня 2022 года ўзнагароду «За ўзорнасьць у вайсковай службе» 3-й ступені. Вызваляў Чарнобыль.
Пазьней яго перакінулі ў самае пекла — пад Вуглядар. Сын быў вельмі стомлены. Пісаў, што не было дзе выспацца нармальна, немагчыма адпачыць. Здаваўся мне вельмі змучаным. Ніколі не пісаў раней, што цяжка, а тут напісаў, што ўмовы складаныя...
24 студзеня ён выходзіў у інтэрнэт. 25-га я запыталася, ці ёсьць зьмены да лепшага. Ён не адказаў ужо... А 26-га Эдзіка забілі.
Толькі ўчора я даведалася, што ён сабой прыкрываў адыход параненага камандзіра. Такі мой Эдзік — ён ня кіне нікога ў бядзе, сам не адыдзе ўбок. Ён заўсёды быў адказным. Калі ён сказаў, што будзе так рабіць, то і зробіць...
Я яшчэ ня ведаю, калі будзе пахаваньне. Шмат бюракратычных праблем даводзіцца пераадольваць. Ва Ўкраіне цела Эдуарда знаходзіцца яшчэ ў зоне баявых дзеяньняў.
Я вельмі ўдзячная польскаму боку, што дазволілі мне пахаваць сына тут, у бясьпецы, у спакоі. Бо Беларусь пазбавіла яго нават месца для пахаваньня. Мы б не змаглі яго там пахаваць. Дый ва Ўкраіне небясьпечна, там баі ідуць. Была зьдзіўленая, колькі людзей мне пісалі, тэлефанавалі — Людміла Мірзаянава, Натальля Пінчук, Натальля Радзіна мяне падтрымалі літаральна ў першыя гадзіны. Многіх я наагул ня ведаю.
Асобная мая падзяка амбасадару Польшчы ў Беларусі Артуру Міхальскаму, ён проста залаты чалавек! Вельмі дапамог нам.
Андрусь Цянюта ініцыяваў збор подпісаў за наданьне Эдуарду званьня «Герой Украіны». Зьвязаўся з камандзірам, якога Эдзік выратаваў. Будуць складаць пэтыцыю і зьбіраць подпісы.
